Servië balanceert tussen Russisch verleden en Europese toekomst

De gezamenlijke militaire oefening eind vorige week in het noorden van Servië lijkt een maand van Servisch-Russisch “geflirt” af te ronden. Die begon met het bezoek van de Russische president Vladimir Poetin aan Belgrado op 16 oktober ter ere van de bevrijding van de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het Sovjetleger hielp toen de Servische partizanen in hun overwinning op Nazi-Duitsland. De viering werd speciaal voor de hooggeplaatste gast vier dagen vervroegd.

Wederzijdse vriendschap

Poetin was niet in Belgrado om alleen handjes te schudden, hoewel die hem veelvuldig werden aangereikt. Het Kremlin zou zeker zeven overeenkomsten ondertekenen met de Servische regering, waaronder een omstreden uitwisseling van militaire technologie. Ook werd er gepraat over de bouw van een gaspijpleiding door Servië. De Balkanregio is van groot belang voor de Russische energiedoorvoer naar Europa.

Tijdens de gesprekken bleek dat Rusland binnenkort haar voedselimport uit Servië wenst te verdrievoudigen. Door Europese sancties tegen de export naar Rusland, zoekt het land naar nieuwe importpartners om de tekorten te compenseren. Als tegenprestatie wil Rusland assisteren in de modernisering van de Servische chemie-industrie.

Door Europese sancties tegen de export naar Rusland, zoekt het land naar nieuwe importpartners om de tekorten te compenseren.

Ook op politiek vlak vinden beide landen elkaar wonderwel. Zo erkent Rusland sinds jaar en dag de Servische claim op Kosovo. Moskou ligt als enige dwars voor een mogelijke toetreding van de afgescheurde staat bij de Verenigde Naties. Tegelijkertijd onthield Servië zich tot nu toe van deelname aan Europese sancties tegen Rusland in het licht van de crisis in Oost-Oekraïne.

Het geflirt lijkt dan ook wederzijds. Dit weekend nog kwamen in de Servische hoofdstad duizenden aanhangers van de Servische Radicale Partij (SRS) op straat om de terugkeer van een vermeende oorlogsmisdadiger te vieren. Er klonken antiwesterse leuzen en portretten van Vladimir Poetin werden omhooggehouden. De SRS zetelt echter niet in het Parlement en binnen de Servische maatschappij groeit de onenigheid over welke kant het op moet met de buitenlandpolitiek.

Europa bezorgd

In Europa groeit ondertussen de bezorgdheid over wat zich afspeelt in Belgrado. Duits bondskanselier Angela Merkel waarschuwde in de marge van de G20 top in Australië afgelopen weekend voor de toenemende Russische invloed in Servië. Volgens het Duitse weekblad Der Spiegel is het Duitse Ministerie van Buitenlandse Zaken gealarmeerd over het ‘agressieve antiwesters beleid van Rusland in de Balkan’.

Grootste twistpunt zijn de Europese sancties tegen Rusland. Servië hield hier tot op heden zijn handen van af. Het loofde zelfs de initiatieven van Poetin om het geweld in Oost-Oekraïne op te lossen. Tegelijkertijd volgt Servië wel de Europese lijn wat betreft de territoriale integriteit van Oekraïne. Er wordt met spanning uitgekeken naar het Servische voorzitterschap van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) volgend jaar.

Daarnaast is er Europese bekommernis over de plannen van Rusland voor een gaspijpleiding via de Zwarte Zee over de Balkan naar West-Europa. Volgens de EU is de bouw hiervan niet overeenkomstig de Europese energiewetgeving. Servië liet al weten een akkoord tussen de EU en Rusland te zullen afwachten alvorens te starten met de bouw.

Beide geschillen hebben mogelijk gevolgen voor de toetredingsonderhandelingen van Servië tot de EU. Kersvers Europees commissaris voor Europees Nabuurschapsbeleid en Uitbreidingsonderhandelingen Johannes Hahn verwacht van Belgrado “het juiste signaal” binnen de kwesties. Daarmee oefent de EU zachte druk uit op Servië om in de Europese pas te lopen, wil het haar kansen op toetreding niet hypothekeren.

Historische banden

De recente toenadering tussen Rusland en Servië hoeft echter niet te verbazen als we hun gedeeld verleden erop na houden. De banden tussen beide landen zijn gestoeld op een gedeeld orthodox geloof, de Slavische taalfamilie en het cyrillische schrift. Het recente bezoek van de Russische Patriarch aan Belgrado en de mooie woorden over “broedernaties” die dit opleverde, moeten dan ook eerder binnen deze context worden gezien.

Rusland trad tijdens de geschiedenis meermaals op als beschermeer van Servië. Dit bracht het land in stelling tegen Oostenrijk-Hongarije, Nazi-Duitsland en het Ottomaanse rijk. Daarnaast kampt Servië , zeker na de Navo-aanvallen op Belgrado in 1999, met een aanzienlijk minderwaardigheidscomplex ten aanzien van het Westen. Rusland speelt hier met haar eigen scepsis ten gepaste tijden op in.

Servië is als het ware gedoemd om eeuwig te dansen op een slappe koord. Gelegen op de scheidingslijn tussen Oost en West moest het altijd keuzes maken. Josip Broz Tito was zo’n kundige evenwichtsbeoefenaar, die een balans vond tussen westers kapitalisme en oosters communisme. Sinds de val van de muur lijkt deze oefening echter steeds moelijker te worden.

Economische kansen

Ondanks historische banden met Rusland, neigt Servië de laatste decennia steeds meer naar Europa. Het trauma van 1999 is nog niet volledig verwerkt, maar het land is in volle ontwikkeling en richt zich economisch steeds meer naar de EU.

De Russische economische belangen in Servië zijn relatief beperkt vergeleken met die van Europa.

De Russische economische belangen in Servië zijn relatief beperkt vergeleken met die van Europa. Het vrijhandelsakkoord dat in 2000 werd ondertekend tussen Belgrado en Moskou had niet het verwachte effect. Recent manifesteert Rusland zich vooral met een participatie van Gazprom in Servisch gas en de verhoging van de import uit Servië.

De Servische economie richt zich in de eerste plaats op Europa. De cijfers spreken voor zich. Tussen 2007 en 2013 exporteerde Servië voor 32.6 miljard euro naar de EU. Ter vergelijking: in diezelfde periode was de export naar Rusland slechts goed voor 4.2 miljard euro. Europese landen investeerden zo’n 9.2 miljard euro in Servië, tegenover 2.5 miljard uit Rusland. Daarmee komt Moskou niet voor in de top vijf van buitenlandse investeerders in Servië.

Tussen alle politieke spanningen in zien Europese landen dus vooral de economische opportuniteit die het land biedt. Maandag nog sprak Duits vicekanselier en minister van Economie Sigmar Gabriel over een “grote opportuniteit” die Servië te wachten staat als het de Europese weg naar toetreding blijft volgen. Twee weken eerder betreurde de Franse Premier Manuel Valls in Belgrado dat ‘de economische aanwezigheid van Frankrijk niet op dezelfde hoogte staat als de vriendschap tussen beide landen.’ Hij uitte de hoop snel het niveau van Duitsland te bereiken.

Servische toetreding op de lange baan

Het is vooral deze economische toenadering die Servië maakt tot een kandidaat lidstaat van de Europese Unie. Toch lijkt toetreding niet voor morgen. EU-commissaris Hahn stelde bij zijn beleidsverklaring dat de komende vijf jaar geen nieuwe landen zullen toetreden.

Ondertussen is het voor Servië dus balanceren op een slappe koord.

Donderdag trekt de nieuwe eurocommissaris voor het eerst naar Belgrado. Verwacht wordt dat Hahn de Europese deur voor Servië op een kier houdt maar zal pleiten voor een stroomlijning van het Servische buitenlandbeleid naar EU-model. Een werkelijke toetreding lijkt niet in zicht voor 2020.

Ondertussen is het voor Servië dus balanceren op een slappe koord. Enerzijds is het niet van plan haar historische banden met Rusland op te blazen. Anderzijds houdt het best ook Europa te vriend wil het een mogelijke toetreding en zijn economische belangen niet op het spel zetten.

De Servische Eerste minister Aleksandar Vučić sprak afgelopen zaterdag alvast klare taal: ‘Ons strategisch, politiek en economisch doel is om toe te treden tot de EU en we zullen dat niet opgeven.’