Vandaag waterval bezoeken, morgen waterput bouwen

Wie tijdens zijn vakantie in het Zuiden als vrijwilliger wil helpen op een project, kan proberen aankloppen bij een ontwikkelingsorganisatie. Bij Noord-Zuidkoepel 11.11.11 worden mensen met deze vraag teleurgesteld. ‘Het soort werk dat wij doen in het Zuiden leent zich niet gemakkelijk tot het inschakelen van vrijwilligers’, zegt Bogdan Vandenberghe, algemeen secretaris van 11.11.11.

‘Maar ik ben er zeker van dat er organisaties zijn die wel tijdelijk hulp kunnen gebruiken. Het hangt ook wel af van het profiel van de vrijwilliger. Er moet een zekere match zijn met de organisatie.’ Zo zoekt Artsen Zonder Vakantie medische specialisten en paramedici die tijdens hun vrije tijd op missie naar Afrika willen vertrekken. Enkel wie aan een specifiek profiel voldoet, komt in aanmerking.

Belastend voor de organisatie

De medewerkers van Artsen Zonder Grenzen in projecten op het terrein hebben allemaal arbeidscontracten. ‘Wegens een gebrek aan omkaderingsmogelijkheden, werken wij op het terrein niet met stagiaires of vrijwilligers’, staat op de AzG-website te lezen.

Ngo Plan België wijst om dezelfde reden vrijwilligers af. ‘Wij zijn er niet op ingesteld als organisatie,’ zegt Dirk Willemse, Adjunct-Directeur van Plan België. ‘Je moet de vrijwilligers kunnen begeleiden en ervoor zorgen dat ze er zelf ook iets aan hebben. Deze omkadering brengt een kost met zich mee en je moet je als organisatie afvragen wat de voordelen van die kost zijn.’

‘Ik begrijp wel dat mensen graag naar het buitenland willen, maar je moet je ook afvragen wat de impact kan zijn.’

An Schepens, de vrijwilligerscoördinator voor Oost-Vlaanderen van Vredeseilanden, krijgt regelmatig de vraag van mensen die in het Zuiden willen helpen, maar moet ze altijd teleurstellen. ‘Het is te belastend voor onze partners ter plaatse. Ik verwijs altijd naar hoe ze zich hier kunnen inzetten. Ik begrijp wel dat mensen graag naar het buitenland willen, maar je moet je ook afvragen wat de impact kan zijn’, zegt An Schepens.

‘Op zich is het heel mooi dat ze willen helpen, maar als je structurele verandering wil moet je op lange termijn werken. Zeker niet kiezen voor een kort engagement van een week. Dat kan je een fantastisch gevoel geven, maar als je het nuchter bekijkt moet je je de vraag stellen wat het opbrengt voor de boeren waar we mee samenwerken.’

Win-win

Wie aan een vierdepijlerorganisatie zijn diensten als vrijwilliger aanbiedt, heeft iets meer kans op succes dan wie grote ngo’s contacteert. Bijna een vijfde van de 591 bij het 4^e pijlersteunpunt geregistreerde organisaties geeft aan dat ze vrijwilligers en/of stagiairs naar het Zuiden stuurt.

‘We zien wel grote verschillen tussen de organisaties die regelmatig vrijwilligers sturen’, zegt Jacques Mevis van het 4^de pijlersteunpunt. ‘Sommigen sturen enkel mensen met een bepaald beroepsprofiel, zoals leraren, terwijl anderen veel lossere criteria hanteren. We bieden op onze website enkele wegwijzers rond vrijwilligerswerk in het Zuiden. Als je vrijwilligerswerk zoekt of aanbiedt, is het belangrijk dat dat op een serieuze manier gebeurt.’

Vierdepijlerorganisatie Togo Debout stuurt het hele jaar door vrijwilligers naar Togo om voor minimum drie maanden in een van de projecten van hun lokale partners mee te werken. Tijdens de zomer kunnen vrijwilligers ook voor kortere duur ingezet worden als animator op een van de zomerkampen die de partners organiseren.

‘Soms willen mensen – als een soort  therapie – er eens tussenuit.’ 

Marcel Hofkens van Togo Debout hanteert strikte criteria bij de selectie van de vrijwilligers: ‘Het moet een win-winsituatie zijn. De vrijwilliger wil een ervaring rijker zijn, maar is initieel ten last. Ik wil zeker zijn dat ze daar iets kunnen betekenen. Daarom proberen we hun autonomie, aanpassingsvermogen en vooral ook hun motivatie in te schatten. Gaat het om een consumptiepatroon of een engagementspatroon?’

‘Zelfs mensen die bereid zijn om voor lange duur te vertrekken, doen het niet altijd om daar iets te kunnen bijdragen. Soms willen mensen, als soort van therapie, er eens tussenuit.’ Vrijwilligers moeten ook zelf hun vlucht en verblijf betalen. Om die reden haakten er al vrijwilligers af. ‘Voor mij is het een principezaak’, zegt Hofkens. ‘Het klopt dat vrijwilligers dingen aanbrengen, maar ik vind niet dat ze daarom een gratis verblijf moeten krijgen.’

Op kamp met Bouworde

Vrijwilligersvakanties voor jongeren bij projecten in binnen- en buitenland, vzw’s VIA en Bouworde organiseren ze nu al ongeveer zestig jaar. ‘Misschien beschouwen jongeren het als vakantie, maar dat is het eigenlijk niet. Men doet iets voor de gemeenschap’, zegt Geertrui Baeck, coördinator van Bouworde.

‘Voor ons moeten alle projecten die we selecteren een grote groep mensen helpen. Voor bouwprojecten werken we met lokale metsers. Onze jongeren zijn hun assistent. Onze doelstelling is dubbel: enerzijds impact hebben en anderzijds vorming van de jongeren via interculturele uitwisseling.’

Er hangt een negatieve connotatie aan de term voluntourism. 

Voluntourism wil Baeck de kampen van Bouworde niet noemen. ‘De jongeren zitten niet in een comfortabele situatie waarbij ze als vrijetijdsactiviteit eens een beetje gaan helpen in een project.’

Daar is Susan Dierickx, die voor haar masterproef onderzoek deed naar voluntourism, het niet mee eens: ‘Gegeven de definitie – voor een korte periode vrijwilligerswerk doen in een ander land – vallen ze toch onder de term voluntourism. En dat zeg ik met alle respect voor wat Bouworde doet.’

Het viel Dierickx tijdens haar onderzoek op dat er een negatieve connotatie hangt aan de term voluntourism. De respondenten waren niet geneigd om zichzelf voluntourist te noemen en vonden het concept niet representatief voor wat ze deden.

Droomervaring

Steeds meer organisaties verzorgen vrijwilligersreizen en vissen daarmee in dezelfde vijver als Bouworde. Commerciële spelers bieden een totaalpakket aan dat je op dezelfde manier kan boeken als een reis. Alles wordt voor jou geregeld, tegen een bepaalde prijs. Zij hebben geen moeite met de term voluntourism.

WEP, vooral gekend voor zijn uitwisselingsprogramma’s voor studenten, biedt verschillende soorten vrijwilligersreizen aan. ‘Vrijwilligerswerk doen is een stijgende trend. We onderscheiden ons graag van de concurrentie door een ruime waaier aan mogelijkheden aan te bieden’, zegt Dominique Trocmé, persverantwoordelijke van WEP. ‘We weten dat sommige jongeren niet voor de volle duur van hun reis vrijwilligerswerk willen doen, dus hebben we ook programma’s die uit een combinatie van activiteiten, toeristische bezoeken en vrijwilligerswerk bestaan.’

‘Ons hoofddoel is dat de jongere een droomervaring beleeft en verrijkt terugkomt van deze ervaring.’

‘Bij de reis naar Ecuador, die twaalf weken duurt, doe je de eerste vier weken allerhande bezoeken, uitstappen en volg je Spaanse les. De volgende vier weken worden allerhande sportieve activiteiten zoals surflessen georganiseerd. De laatste vier weken doe je vrijwilligerswerk.’ De richtprijs voor deze reis is 4090 euro. De vlucht is niet inbegrepen in de prijs.*

‘Ons hoofddoel is dat de jongere een droomervaring beleeft en verrijkt terugkomt van deze ervaring. De deelnemer betaalt voor de omkadering door ons en de lokale partnerorganisatie, het logement en de maaltijden en de uitstappen. De partnerorganisaties zijn soms ngo’s, maar meestal privé-organisaties. Ze zorgen naast de omkadering ook voor de bewaking van de kwaliteit van de projecten. We willen zeker zijn dat de jongere helpt waar helpende handen nodig zijn.’

Wie op vrijwilligersreis wil met WEP moet eerst op motivatiegesprek. ‘Als we beter weten wie de jongere is en wat hij of zij wil, kunnen we op zoek gaan naar het project dat het beste past bij de jongere,’ zegt Trocmé. ‘De projecten waar we mee samenwerken evolueren naargelang de vraag en het aanbod.’

Totaalpakket

Sommige reisagentschappen spelen ook in op de trend. Bij Koning Aap kan je onder de noemer AapHelptMee’een verlenging aan je reis bij boeken. Je gaat dan acht tot elf dagen aan de slag in een vrijwilligersproject. Joker organiseert dit jaar voor het eerst een groepsreis waar een luik vrijwilligerswerk van vier dagen aan verbonden is. In de Jokerkantoren worden ook vier vrijwilligersreizen van de Britse reisorganisatie Exodus verkocht.

Jobstop, een product van reisagentschapsketen Airstop, zegt in haar missie de combinatie van reizen en vrijwilligerswerk toegankelijk te willen maken voor iedereen. ‘We doen dit nu een aantal jaren en zien elk jaar een stijging van twintig tot dertig procent’, zegt Sofie Laureys van Jobstop. ‘De meeste deelnemers zijn tussen achttien en dertig jaar, maar we hebben projecten voor alle leeftijden. Onlangs vertrok een grootvader samen met zijn kleinzoon en binnenkort gaat een gezin naar Ghana. Of de kinderen kunnen meehelpen, hangt af van de leeftijd.’

‘Hoe langer je gaat, hoe meer impact je hebt en hoe meer je er voor jezelf kan uithalen.’

Volgens Laureys valt wat de vrijwilligers via hen doen onder “ontwikkelingssamenwerking.” ‘De vrijwilligers leveren een bijdrage aan de lokale gemeenschap. Natuurlijk hangt veel ook af van hoe lang ze blijven. Een reis kan vanaf twee weken, maar we raden aan om minimum vier weken te gaan. Hoe langer je gaat, hoe meer impact je hebt en hoe meer je er voor jezelf kan uithalen.’

Jobstop werkt samen met lokale partnerorganisaties die projecten aanbrengen. De partnerorganisaties vinden ze via de World Youth and Student Travel Conference (WYSTC), het grootste business-to-business event voor de reisindustrie die zich richt op jongeren en studenten. Laureys: ‘We bieden onze klanten een totaalpakket. Vooraf zijn er oriëntatiedagen, ginder worden ze opgehaald aan de luchthaven, begeleid door het team en krijgen ze maaltijden en accommodatie.’

Donaties aan het project

In de prijs die voluntourists voor hun totaalpakket betalen, zit vaak een donatie aan het project inbegrepen. ‘Het mooiste is zien hoe jouw donatie van vijftig pond per persoon rechtstreeks gebruikt wordt in het project’, klinkt het op de website van Exodus.

Geertrui Baeck van Bouworde was dit najaar in Ghana op prospectie bij een project. ‘Het project vroeg geld voor allemaal verschillende dingen zoals “administratiekosten” en “uitleg geven over het project”. “Onze jongeren komen hier vrijwilligerswerk doen, moeten ze daar bovenop nog betalen?”, vroeg ik. “We hebben dat geld nodig om projecten te kunnen doen”, was de reactie. Op die manier wordt het echt een business.’

Bouworde geeft nooit zomaar donaties, zegt Baeck. ‘Als we geld geven is dat specifiek voor de aankoop van bouwmateriaal. Niet enkel wijzelf zijn daar kritisch over, ook de jongeren laten zich niet zomaar doen. Ze weten hoeveel ze gegeven hebben en als het niet duidelijk is, beginnen ze vragen te stellen over waar het geld naartoe ging.’

Buitenlandse organisaties op de Belgische markt

In vergelijking met landen als Nederland, de UK of de VS is het aanbod aan vrijwilligersreizen door Belgische spelers veeleer beperkt. Verschillende Nederlandse organisaties, of Nederlandse takken van internationale organisaties, spelen hier op in. Bedrijven zoals Projects Abroad, Kilroy, Activity International en Be More richten zich actief op de Belgische markt. 

‘We merkten dat er in België ook interesse was, maar minder aanbod. Daarom organiseren we om de paar maanden een infodag in Antwerpen’, zegt Marijke Beekhuizen van Be More. ‘Vorig jaar waren ongeveer tien procent van onze klanten van Belgische afkomst.’

Be More heeft twee producten: vrijwilligersreizen en wat zij Discover reizen noemen. ‘Discover reizen zijn erg in trek. Het is een combinatie tussen korte perioden iets goed doen en de highlights van een land zien. Het programma is met veel zorg samengesteld met behulp van lokale touroperators en gidsen. Je kan bijvoorbeeld in Malawi de ene dag een waterval bezoeken en de dag daarna een waterput helpen bouwen. Op welk project de vrijwilligers een handje zullen toesteken ligt vooraf vast, maar wat ze juist doen wordt bepaald in overleg met de mensen van het project en hangt af van waar op dat moment nood aan is.’

Armoede als toeristische attractie

‘Confrontatie en echte kennismaking met de problemen in een ontwikkelingsland kunnen altijd verrijkend zijn. Ook al doe je daarnaast toeristische uitstappen’, zegt Bogdan Vandenberghe van 11.11.11. ‘Ik merk dikwijls dat mensen die naar het Zuiden geweest zijn voorbij de clichés kijken en meer geëngageerd en gemotiveerd zijn.’

‘Als je echt kennis wil maken met het land, moet je toch even blijven en een band opbouwen met de mensen. Het mag wel iets meer zijn dan een bezoek van enkele uren. Het is niet de bedoeling dat armoede als toeristische attractie bekeken wordt’, zegt Vandenberghe.

‘De meeste ngo’s hebben om diverse redenen geen aanbod voor jongeren die dit soort dingen willen gaan doen.’

‘Ik kan me voorstellen dat als je kinderopvang doet in Zuid-Amerika dat een ongelooflijke ervaring kan zijn’, zegt Dirk Willemse, Adjuct-Directeur van Plan België. ‘Of wat je doet programmatorisch iets biedt voor het Zuiden, is een ander paar mouwen.’

‘De meeste ngo’s hebben om diverse redenen geen aanbod voor jongeren die dit soort dingen willen gaan doen. De duidelijke vraag creëert op termijn een aanbod dat aan deze vraag tegemoet komt. Dan moet je kritisch kijken naar dat aanbod. Hebben ze dezelfde kwaliteitsambities als ngo’s die daar met structureel ontwikkelingswerk bezig zijn?’

In vergelijking met tien jaar geleden hebben veel meer mensen die bij Plan België solliciteren vrijwilligerswerk gedaan in het Zuiden. Willemse hoort altijd boeiende verhalen. ‘Ik heb nog maar weinig gehoord dat mensen ontevreden waren. Als zij er blij om zijn, wie zijn wij dan als derde partij om te zeggen dat ze niet tevreden mogen zijn?’

* De organisatie WEP biedt ook nog andere goedkopere formules van vrijwilligerswerk aan zoals bijvoorbeeld het programma sociaal vrijwilligerswerk in Benin.