‘Staatsrepressie tegen migranten is niet nieuw in de Verenigde Staten’

Carlos Marentes werkt al meer dan dertig jaar in het Centrum voor Grensarbeiders in de Landbouw, op de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico in El Paso-Ciudad Juárez, Centro de Trabajadores Agrícolas Fronterizos en El Paso-Ciudad Juárez.

Hij is tegelijk de coördinator van de Via Campesina in Noord-Amerika, de internationale beweging van kleinschalige landbouwers. Hij volgt van dichtbij de harde realiteit van de werkomstandigheden in de Amerikaanse landbouwindustrie.

In een interview met MO* analyseert Marentes hoe de migranten worden tewerkgesteld in dezelfde industrie die hen heeft verdreven van hun land en gedwongen heeft om te migreren.

U bent de coördinator van het Centrum voor Grensarbeiders in de Landbouw van El Paso. Wat doet dit centrum precies?

Carlos Marentes: Het is een ondersteuningscentrum voor migranten die aan de grens aankomen op zoek naar werk op de velden van New Mexico en Texas. Een groot deel van de arbeidskrachten voor de Amerikaanse landbouw steekt de grens over via El Paso-Ciudad Juárez.

‘We helpen met de zoektocht naar werk, geven minimale medische hulp en organiseren workshops voor steun en bewustwording’

Afhankelijk van de periode van het jaar verblijven in ons centrum tussen de honderd en tweehonderd mensen. Sommigen blijven het hele seizoen, want vooral in de zomer is er veel werk.

Vanaf de namiddag slapen arbeiders op rieten matten op de vloer van de grote hal, en staan ‘s nachts op om te gaan werken over de grens.

We helpen hen ook in de zoektocht naar werk, geven minimale medische hulp en organiseren workshops voor steun en bewustwording.

Hoe belangrijk zijn de Latijns-Amerikaanse migranten voor de industriële landbouw in de Verenigde Staten?

Carlos Marentes: De Amerikaanse landbouw is helemaal gebaseerd op de arbeid van migranten, die een productie ter waarde van meer dan 990.000 miljoen dollar genereren. Volgens gegevens van de Amerikaanse regering zijn er tussen anderhalf en drie miljoen arbeiders actief in de landbouw, afhankelijk van het seizoen.

Tachtig procent ervan komt uit Mexico en de overige twintig procent uit Centraal-Amerika en de Caraïben. Er wordt geschat dat de helft van hen geen geldige documenten heeft. Ze werken in erbarmelijke omstandigheden.

Hoe zijn de arbeidsomstandigheden in de landbouw van de VS?

Carlos Marentes: Het is het gekende verhaal. We krijgen regelmatig getuigenissen van seksueel misbruik, lange werkdagen voor een karig loon, en een vernederende behandeling. De migranten uit Latijns-Amerika werken meestal op individuele basis, niet in familie, en degenen die het meest lijden, zijn de vrouwen.

‘We krijgen regelmatig getuigenissen van seksueel misbruik, lange werkdagen voor een karig loon, en een vernederende behandeling’

Een ander probleem dat algemeen voorkomt, is het gebrek aan drinkbaar water en toiletten op de velden, hoewel het wettelijk verplicht is. De vrouwen houden zich dan de hele dag in en ontwikkelen zo nierproblemen.

In ons centrum hebben we een soort hospitaal waar artsen en studenten de arbeiders bezoeken, en ze verwonderen zich telkens over de stress waaronder de werkers gebukt gaan en de aandoeningen die ze als gevolg daarvan ontwikkelen.

De laatste jaren verlopen de bevallingen erg moeilijk, en er zijn gevallen geweest waarbij de baby’s stierven na de geboorte, iets dat voorheen nooit voorkwam. We weten niet wat te doen, we hebben geen exacte gegevens en het moet nader onderzocht worden, maar we vermoeden dat het verband houdt met de arbeidsomstandigheden.

Hoe beschouwt de Amerikaanse samenleving de arbeidsmigratie?

Carlos Marentes: De meerderheid van de Amerikanen denkt dat een migrant de nacht ervoor de rivier is overgezwommen en de woestijn van Arizona heeft doorkruist, maar migratie maakt deel uit van de ontwikkeling van de agro-industriële landbouw van hun land.

‘De huidige migratiestroom is dus een natuurlijk proces, en is het resultaat van een wederzijdse structurele afhankelijkheid’

Dat is al begonnen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na Pearl Harbour verlieten vier miljoen vrouwen het platteland om te gaan werken in de wapenindustrie in de steden.

Hun taken op het veld werden grotendeels overgenomen door jonge Mexicaanse boeren, nadat hierover een akkoord was onderhandeld.

De daaropvolgende 20 jaar zijn 5 miljoen Mexicanen in de VS komen werken. De huidige migratiestroom is dus een natuurlijk proces, en is het resultaat van een wederzijdse structurele afhankelijkheid.

Zijn Mexicaanse arbeiders voor hun inkomen afhankelijk van seizoensarbeid?

Carlos Marentes: Ja, tot het einde van de jaren 1960 was Mexico zelfvoorzienend in voedsel, maar de Groene Revolutie, gestuurd door de Wereldbank, maakte daar een einde aan. Er werden andere gewassen geteeld, zoals soja en graansoorten, en er werd volop overgeschakeld op monocultuur, bijvoorbeeld katoen.

‘Tot het einde van de jaren 1960 was Mexico zelfvoorzienend in voedsel, maar de Groene Revolutie maakte daar een einde aan’

De hele voedselvoorziening van de lokale gemeenschappen werd gebroken, grote bosgebieden werden gekapt.

Het gevolg was massale migratie. Die gebeurde niet spontaan, maar was gedwongen, omdat er gewoon geen werk meer was in de lokale landbouw.

Veel geruïneerde boeren, die zich ooit trots voelden om deel uit te maken van een lokale gemeenschap, werden ingeschakeld in de commerciële en industriële landbouw van de westerse landen.

Hun arbeid was goedkoop en toegankelijk, waardoor nog goedkopere landbouwgewassen konden worden geteeld die dan werden geëxporteerd naar het Zuiden om nog meer boerenfamilies te ruïneren.

U bent van oordeel dat niet naar migratie moet gekeken worden vanuit medeleven, maar als iets structureels. Wat bedoelt u daarmee?

Carlos Marentes: Er bestaat een sociale en politieke verantwoordelijkheid tegenover de gemeenschappen in het Zuiden, meer dan een morele verplichting om hulp te bieden alsof het alleen om medeleven zou gaan. Dat betekent echter ook dat we moeten aanvaarden dat de reden waarom we in het Westen zo goed leven, verband houdt met de plundering die er gebeurd is en die de migratie heeft veroorzaakt.

‘We moeten aanvaarden dat de reden waarom we in het Westen zo goed leven, verband houdt met de plundering die er gebeurd is en die de migratie heeft veroorzaakt’

De maatschappij wil dit niet erkennen. Vanuit het perspectief van een koloniale relatie is migratie een daad van verzet. De migrant wil niet aanvaarden dat het systeem hem heeft veroordeeld om te verdwijnen als inheemse landbouwer.

Als daad van verzet is hij bereid om zijn land op te geven, zijn mensen en alles wat hem dierbaar is. Daarom is het belangrijk dat migranten zich in dit collectieve verhaal herkennen, en zich zien als een groep in het productiesysteem, niet louter als individuen.

De huidige Amerikaanse president lijkt niet meteen bereid om uw visie te volgen en om enige verantwoordelijkheid op zich te nemen.

Carlos Marentes: Donald Trump heeft beloofd om alle Mexicanen zonder geldig verblijfsvergunning te deporteren -volgens hem zijn het er 11 miljoen- omdat het criminelen, verkrachters en drugsdealers zijn. De migrant is de zondebok en draagt volgens de president de kiem in zich om terrorist te worden. Staatsrepressie in de VS is niet nieuw.

Tijdens het presidentschap van Obama werden 2,7 miljoen mensen zonder documenten gedeporteerd, en George Bush is de bouw van de beruchte muur tussen Mexico en de VS begonnen, terwijl Obama het project heeft voortgezet.

Deze dubbele houding is altijd de politieke lijn geweest van de Verenigde Staten: de migrant is een bedreiging. Tegelijkertijd werkt die wel als kinderoppas, keukenhulp of tuinman.

Het verschil met Trump is dat hij die sluier van pluralisme en respect heeft weggenomen. Hij heeft de Verenigde Staten helemaal in zijn blootje gezet.

Wat is er veranderd door de komst van Trump?

Carlos Marentes: Trump heeft alle remmen losgegooid, zonder enige schroom. Hij garandeert volledige straffeloosheid voor de lokale politiekorpsen, die zich boven de wet verheven voelen.

Er zij getuigenissen van gevallen waarin ruiten zijn stukgeslagen en traangas is gebruikt om de mensen uit hun huis te drijven, terwijl politieagenten riepen ‘wij zijn de wet’

De Amerikaanse grondwet verbiedt bijvoorbeeld dat huiszoekingen gebeuren zonder rechterlijke toestemming, maar we krijgen elke dag meldingen dat de politie zonder bevel van de rechter in huizen is binnengedrongen op zoek naar migranten zonder verblijfsdocumenten.

We hebben getuigenissen van gevallen waarin ruiten zijn stukgeslagen en traangas is gebruikt om de mensen uit hun huis te drijven, terwijl politieagenten riepen ‘wij zijn de wet.’

Er heerst een klimaat van totale onverschilligheid en angst. De politie stelt zich zeer autoritair op in de omgang met mensen van andere oorsprong, ze intimideren hen en beschouwen eenieder als een mogelijke delinquent. Vroeger bestond er tenminste nog een schijn van respect voor de basisrechten.

Denkt u dat Trump zijn verkiezingsbelofte zal houden om 11 miljoen mensen te deporteren?

Carlos Marentes: Er bestaat een spanning tussen de landbouwindustrie, die de werkkracht van migranten nodig heeft, en de regering van Trump, die electoraal wil scoren bij haar achterban. Het is waarschijnlijk dat het aantal deportaties zal toenemen, maar dat er tegelijkertijd een programma van tijdelijke tewerkstelling wordt goedgekeurd.

Tijdelijke arbeidsmigratie is de manier om de arbeidersklasse te verdelen, om te voorkomen dat er solidariteit kan ontstaan tussen migranten en de lokale bevolking.

Wanneer bepaalde bevolkingsgroepen worden ingezet om het rendement van een economische sector te verhogen, hebben ze een negatief effect op de lonen en arbeidsvoorwaarden van de lokale bevolking. Dat is gewoon een realiteit, ook al misbruiken rechtse partijen dit discours. Daarom is het zo belangrijk dat de lokale bevolking de migranten ziet als hun lotgenoten die dezelfde belangen hebben.

Ziet u enige tekenen van hoop in deze sombere situatie?

Carlos Marentes: In deze fase van liberale globalisering beginnen de meest kwetsbare leden van de maatschappij te voelen dat traditionele organisaties, zoals de vakbonden, hen niet meer verdedigen. Er ontstaan pogingen om nieuwe samenwerkingen op te zetten die onafhankelijk zijn van de staat.

‘De meest kwetsbare leden van de maatschappij voelen dat traditionele organisaties, zoals de vakbonden, hen niet meer verdedigen’

Een voorbeeld in de VS is de Detroit Black Community Food Security Network, waar de Afro-Amerikaanse gemeenschap zich organiseert om zelf in hun voedselonderhoud te voorzien, en bewust onafhankelijk te zijn van de agro-industriële landbouw.

Wij organiseren met de Via Campesina opleidingen in ecologische landbouw en stimuleren projecten van voedselsoevereiniteit, met de bedoeling lokale gemeenschappen te herstellen.

We willen dat jongeren hun toekomst lokaal kunnen opbouwen en niet meer genoodzaakt zijn om te migreren.

Het zijn beginnende en kleinschalige projecten geïnspireerd door traditionele kennis en werk in gemeenschap. Ik wil graag geloven dat het aanwijzingen zijn van een verandering van productiemodel naar een meer lokale en duurzame landbouw die zo nodig is.