De Syrische oorlogsburge(r)meesters

Ondanks het gewelddadige conflict in Syrië gaat het dagelijkse leven, ook zonder wapens, voort in Syrië. Ruim 13 miljoen Syriërs hebben nood aan humanitaire hulp.

Ze blijven eten en water consumeren, proberen aan elektriciteit te geraken, scholen en werk te bereiken. In de regio’s waar het regime de plak zwaait, loopt de basisdienstverlening min of meer door.

Maar wie zorgt in de oppositiegebieden voor een minimum aan ordehandhaving of onderwijs, wie leidt noodhulp in goede banen of zorgt voor noodgeneratoren voor elektriciteit in ziekenhuizen?

In de zogenaamde vrije gebieden zette de oppositie sinds 2012 alternatieve gemeenteraden op in dorpen en steden om het dagelijks bestuur over te nemen.

Die lokale besturen willen minimumvoorzieningen van essentiële openbare diensten: water en elektriciteit, gezondheidszorg en onderwijs, prijsstabilisering voor die basisvoorzieningen en soms ook noodhulp en militaire coördinatie.

Volgens de Amerikaanse Daniel Serwer, professor in conflictmanagement, bestaan er vierhonderd lokale administratieve raden, plus negen op provinciaal niveau. Volgens een studie van de Noorse hulporganisatie NPA zijn er welgeteld 405 raden in alle Syrische provincies behalve Raqqa en Suweida.

Besturen in tijden van oorlog = overleven

'Dat getal kan kloppen', zegt A.R.*, een Syriër die in Libanon voor een bekende internationale organisatie werkt.

'Maar evengoed is het een overschatting. Hoeveel lokale besturen of lokale raden er zijn en of ze allemaal operatief zijn, weet eigenlijk niemand precies. Ze vallen immers niet automatisch onder één overkoepelend orgaan.'

Je kan niet alle lokale raden niet over één kam scheren.

'De meeste lokale raden werken in het kader van veiligheid samen met gewapende milities'

Volgens verschillende rapporten is ook niet altijd duidelijk of lokale raden onafhankelijk opereren of afhangen van een gewapende militie of politieke partij.

‘Laat het duidelijk zijn, de meeste lokale raden werken in het kader van veiligheid, maar ook voor het transport van goederen, samen met gewapende milities’, aldus A.R..

‘Dat is niet zomaar een keuze, maar een kwestie van overleven. In Syrië draait de oorlogsmachine op volle toeren.’

‘Soms zijn er op één plek, zeker in een regio waar verschillende gewapende groepen controleren zoals rond Homs, meerdere lokale raden.’

Met andere woorden, je kan de lokale raden niet over één kam scheren.

In een poging om zijn eigen gemeentebesturen beter te coördineren, richtte de Syrische Nationale Coalitie –de SNC is de officiële politieke vertegenwoordiging in de gebieden onder oppositiecontrole– in 2013 een steunorgaan op.

Maar door interne politieke conflicten met andere groepen die zich niet willen verbinden met de SNC, lijkt die coördinatie niet echt te lukken.

‘Normaal zouden lokale raden onder de SNC moeten opereren, maar in sommige gebieden is er totaal geen link. Daar zijn ze totaal aan hun lot overgelaten.

In het bezette Wadi Barada, een landelijk gebied ten westen van Damascus, bijvoorbeeld, krijgt de lokale raad bijzonder weinig steun en worden de burgers aan hun lot overgelaten’, zegt A.R..

Wadi Barada wordt sinds najaar 2015 belegerd door het Assadregime en is daarmee één van de vele bezette gebieden over heel Syrië.

De regio kampt sindsdien met een groeiend tekort aan basisvoedingsstoffen zoals bloem, een tekort ook aan essentiële geneesmiddelen en stookolie voor verwarming en elektriciteitsgeneratoren.

Lokale raden in bezet gebied

Het spreekt voor zich dat deze raden beter besturen in bolwerken van de oppositie, zoals in Aleppo, waar de voorbije week in een oppositiewijk nog honderden manifestanten betoogden tegen Assad.

Meer dan een miljoen Syriërs leven vandaag onder bezetting van zowel het Syrische leger als aangesloten milities.

In gemeenschappen rond Damascus en in de noordelijke provincie Homs duurt die bezetting al jaren. In 2015 kwamen daar ook plaatsen als Wadi Barada, Madaya, Deir Ezzor bij.
Zeker in deze oorlogsomstandigheden komen een aantal raden in slaapmodus.

‘Maar los van bezetting heeft elke regio zijn dynamieken en mensen die de slaagkansen op efficiënt bestuur verhogen of verkleinen’, zegt A.R.

‘De sterkte van lokale besturen verschilt, en er is geen eenduidig antwoord op de vraag waarom de ene plek wel een goede lokale raad heeft en de andere niet. Waarom werkt lokaal bestuur in Homs, nochtans de hoofdstad van de revolutie, bijvoorbeeld niet goed?

En waarom is Oost-Ghouta, nabij Damascus, dat nochtans ook al meer dan drie jaar bezet is door het regime, een succesverhaal?’

'Strijdende milities kunnen de lokale raden er niet omverduwen, ze zijn te druk bezig met gewapende strijd.'

‘Zoals gezegd, zijn lokale raden in sommige gebieden honderd procent gelinkt aan gewapende groepen.

In Oost-Ghouta is dat niet het geval, ondanks de aanwezigheid van vele salafistische milities, zoals Jaish al-Islam.

En toch heb je er goed georganiseerd lokaal bestuur. De strijdende milities kunnen de lokale raden er niet omverduwen, omdat ze te druk bezig zijn met gewapende strijd.’

‘Heeft die sterke werking te maken met de activistische geest, het feit dat er nog betrouwbare academici, ervaren mensen zijn die sterke informatienetwerken hebben en dus veel media-aandacht krijgen?’

‘Bij mijn weten zijn er zeven raden (Oost-Ghouta bestaat uit tientallen wijken, nvdj), met daaronder comités en bureaus die instaan voor basisvoorzieningen, onderwijs, gezondheidszorg, hulp, registratie en statistieken. Via een registratiesysteem kunnen families beroep doen op de dienstverlening.’

Duurbetaalde tunnelgoederen

Volgens een studie van Reach zou maar liefst 75 procent van de Syriërs afhankelijk zijn van remittances, geld dat de familie in het buitenland opstuurt. In regio’s onder controle van het regime krijgen veel mensen hun salarissen nog uitbetaald.

‘Ook in “rustig” oppositie- en IS-gebied kunnen ambtenaren hun lonen nog krijgen’, vult A.R. aan. ‘Maar om hun loon te innen moeten mensen van ruraal gebied naar de stad reizen en langs checkpoints, wat soms ronduit gevaarlijk is.’

Bovendien zijn veel lonen niet toereikend om de torenhoge goederen- en dienstenprijzen te betalen.

‘Als je dertig jaar voor de regering werkt krijg je ongeveer 35.000 Syrische pond of 70, 80 dollar per maand’, zegt A.R.. ‘Dat betekent dat je loon in het beste geval je dagelijkse basisvoedsel en elektriciteitsrekening (als je die al betaalt) dekt.’

Via tunnels of door het omkopen van regimepersoneel aan de checkpoints, komen levensnoodzakelijke producten toch bezette gebieden binnen.

Zeker in bezet gebied rijzen de prijzen voor basisgoederen de pan uit.

Via tunnels of door het omkopen van regimepersoneel aan de checkpoints, komen levensnoodzakelijke producten toch sommige bezette wijken, dorpen en steden binnen.

Dat zijn doorgaans producten met een hoog prijskaartje omwille van de risicofactoren en het tussengeld. In Oost-Ghouta zou een kilo bloem vandaag meer dan 11 euro kosten.

Dat is een onwaarschijnlijk hoge kostprijs in Syrische regio’s waar het innen van lonen een zeldzaamheid of zelfs gevaarlijk is. Eén van de grote uitdagingen voor het lokale bestuur is dan ook prijsregulatie en het zetten van maximumprijzen voor voedingsmiddelen, medicijnen, stookolie en elektriciteit.

Onderhandelen over water en elektriciteit

Naast voedselbedeling vormen elektriciteits- en waterbevoorrading de grootste uitdagingen voor de lokale raden.

‘Ook hier hangt alles weer af van de oorlogscontext. Is de plek een frontlinie, is het bezet gebied of niet… Onder toezicht van lokale raden worden elektriciteitsnetwerken en waterleidingen, indien mogelijk, hersteld’, legt A.R. uit.

‘Water is minder gecentraliseerd dan elektriciteit en kan lokaal beter beheerd worden via bronnen en pompen. Hier vormt vervuiling, bij gebrek aan werkende filtersystemen, het grootste probleem.’

'Op een plek als Madaya, waar het regime en Hezbollah alles hebben afgesloten,… heeft geld zijn waarde verloren'

‘Elektriciteit is een moeilijker gegeven. In situaties waar het volledige elektriciteitsnetwerk is vernietigd, zoekt men alternatieven, zoals bijvoorbeeld stroomgeneratoren.

Ook dan moeten lokale raden toezien op een redelijke prijszetting want vaak vragen privé-eigenaars van generatoren onbetaalbare bedragen.’

Lokale besturen staan ook in voor de onderhandelingen met de tegenpartij om toch elektriciteit te voorzien.

‘Neem bijvoorbeeld de landelijke omgeving rond Aleppo. Aanvankelijk controleerde de oppositie de elektriciteitscentrale, daarna IS en nu door het regime gecontroleerd. Vandaag zijn er impliciete deals om de elektriciteits- of watertoevoer niet volledig af te snijden.

Toch zijn deze overeenkomsten niet zaligmakend. Ondanks die akkoorden voorziet het regime slechts twee tot drie uur elektriciteit per dag. Maar op een plek als Madaya, waar het regime en Hezbollah alles hebben afgesloten, ontbreekt elke onderhandelingsmarge.

Hier komt niets binnen: geen elektriciteit, geen eten, niets. Het is een plek geworden waar geld zijn totale waarde heeft verloren.’

Democratische bondgenoten

In het najaar van 2015 beloofden de Verenigde Staten nog 100 miljoen dollar aan lokale raden en middenveldorganisaties in Syrië, directe steun die via de Syrische interimregering naar Syrië wordt doorgesluisd.

De Europese Commissie gaf sinds 2011 2,6 miljard aan niet-humanitaire steun voor Syrië. Daarvan ging 180 miljoen euro naar de ondersteuning van oppositie-gecontroleerde gebieden in Syrië.

Het is onduidelijk hoeveel daarvan rechtstreeks of onrechtstreeks bij lokaal bestuur terechtkwam.

'Temidden van een oorlog probeert de gematigde oppositie van onderuit een staat te bouwen.'

'De lokale raden hebben absoluut behoefte aan meer steun', zegt Planet Syria, een overkoepelende organisatie van Syrische mensenrechtenactivisten.

'Ze leggen immers de fundamenten van het Syrië van morgen', klinkt het. En ook de Amerikaanse journalist Alexander Starritt deed in de Britse krant The Guardian een gelijkaardige oproep.

‘Temidden van een oorlog probeert de gematigde oppositie van onderuit een staat te bouwen. Dat opbouwwerk maakt duidelijk dat de strijd om Syrië –anders dan het Westen denkt– geen duel is tussen Assad en ISIS.’

Starritt herinnert aan het feit dat in 2015 de provinciale raden democratisch verkozen werden. Ook al verliep dat niet perfect, in een land dat al meer dan vijftig jaar geen democratische traditie kent, is dat opmerkelijk, vindt hij.

‘We kunnen de mensen die Syrië proberen op te bouwen zoals wij het willen, niet blijven over het hoofd zien en ons blijven concentreren op de brutaliteit van het kalifaat alleen. De lokale raden zijn onze natuurlijke en feitelijke bondgenoten.’

* Om veiligheidsredenen gebruiken we een schuilnaam