13 bedenkingen bij onze ietwat t(er)reurige tijden

I. Montasser groet ’s morgens de dingen

‘s Morgen lees ik in de De Standaard Montasser Alde’Emeh, de Palestijnse Belg die zich eigenhandig bevrijdde uit het jihadisme. Wat we ook doen, we verliezen, schrijft hij. Gaan we IS bombarderen, dan moedigen we de haat verder aan. Stoppen we met bombarderen, dan heeft IS ook gewonnen.

De eerste jihadi’s in Afghanistan, in 1980, leken zo ver van ons bed, nu zijn ze vlakbij.

Zeker is dat we met ons geweld in Afghanistan, Irak, Libië hebben bijgedragen aan de mondiale opmars van de Islamisten, zegt hij. Dat voelt juist aan. Wie had ooit gedacht dat we voetbalmatchen zouden afgelasten uit angst voor de strijders van Allah?

Ze zitten ons nu veel dichter op de huid dan ooit voor mogelijk gehouden toen het Westen hen in de vroege jaren tachtig voor het eerst steunde in hun strijd tegen de Sovjetunie in Afghanistan. Het leek toen zo ver-van-ons-bed. Nu is het vlakbij. Uitzaaiing.

Montasser pleit voor het opsplitsen van Irak en Syrië en de creatie van een soennitische enclave. Hoe zal die er dan uitzien? Daesh light?

II. Hollande trekt ten strijde

De grote woorden van de Franse president François Hollande klinken nog na in mijn hoofd. Frankrijk trekt ten strijde tegen daesh – zowel hier als ginder – en dat mag iets kosten. Ook dat begrijp ik. Het monopolie op geweld is historisch een van de kernfuncties van de staat en het moet een van de meest fundamentele noden van de burger bevredigen: veiligheid. Als dat bedreigd wordt, zoals met de raid in Parijs het voorbije weekend, is het normaal dat er een harde reactie komt van diezelfde staat. Hollande weet dat dit fundamenteel is voor de burgers, voor een geloofwaardige staat en voor de redding van zijn presidentschap.

Wij, West-Europeanen, zijn niet meer gewoon aan een bedreiging van onze fysieke veiligheid. Dit gaat om het belangrijkste mensenrecht: het recht op leven. Hoezeer ik me ook inprent dat dit soort onveiligheid er nu bijhoort in de 21^ste eeuw – misschien niet op de veldrit van Gavere maar wel in de Brusselse Midi – je probeert de dreiging te elimineren. Met alle kracht.

Ik ben er niet per se tegen dat er meer geld gaat naar veiligheid.

Dus, neen, ik ben niet verbaasd en ik ben er ook niet per se tegen dat er (een beetje) meer geld gaat naar veiligheid. Als de Belgische veiligheidsdiensten niks wisten op te vangen van de voorbereiding – onder de Molenbeekse kerktoren (In de Molenbeekse kerk Sint-Jan De Doper gaat momenteel een fototentoonstelling door over religie in Brussel) – van de grootste geweldact in West-Europa sinds de tweede wereldoorlog, dan verontrust dat.

Dan begrijp je dat de Belgische bewindvoerders die ongetwijfeld al bekritiseerd zijn geworden door de Fransen, gaan twijfelen of het wel een goed idee is om een paar kilometer verder een voetbalmatch te organiseren. Het verraadt onzekerheid. Dan mag je wel eens bekijken of de 1300 mensen die op onze inlichtingendiensten werken, nog wel volstaan: we zitten daarmee sowieso laag op de ranglijst van Europese landen.

III. Drones boven Brussel?

Maar ook dat heeft weer zijn keerzijde: als het iets mag kosten, als onze staten grotere schulden aangaan voor de strijd met het Grote Kwaad, hypothekeren we dan de toekomst niet in plaats van ze te waarborgen? Wordt dat niet het begin van de grote oorlog der beschavingen? Een kruistocht 2.0 ?

Zijn er al 129 onschuldige slachtoffers gevallen in Raqqa?

En ook, wat wordt daar gebombardeerd in Raqqa? Zijn daar al 129 onschuldige slachtoffers gevallen?

‘Zou jij graag hebben dat ze Abdeslam Salah met een raketaanval vanuit een drone uitschakelen in pakweg Brussel?’ vraagt mijn vriendin. De vraag op zich is verhelderend en toont het latente racisme in onze militaire aanpak.

IV. Een samenleving is meer dan een markt

Eens te meer houden de gebeurtenissen ook Europa een spiegel voor: wisselen de lidstaten voldoende informatie uit? Deze terreurcrisis en de vluchtelingencrisis maken duidelijk dat de Schengenzone in deze turbulente tijden zoveel meer is dan vrij verkeer, dan een eengemaakte markt: het verplicht ons om veel andere beleidthema’s zoals migratie (en dus grensbewaking), asiel, inlichtingen, politie… Europees te coördineren.

Een markt vraagt om een samenleving. Kan en wil Europa dat? Ik ben ontroerd als de Britten de Marseillaise zingen bij de start van de match Engeland-Frankrijk. De terreur lijkt de Europeanen dichter bijeen te brengen.

V. Verstandige gespierdheid

Kan de internationale gemeenschap van staten – dit weekend bijeen op de G20 in Turkije en met alle betrokkenen in de Syrische oorlog vergaderend in Wenen – echt samenwerken om zo een einde te maken aan een schurkenstaat die kennelijk vliegtuigen in de lucht laat ontploffen en 129 mensen doodt in Parijs?

Zonder soldaten op de grond kan je geen oorlog winnen.

Rusland en Frankrijk vinden elkaar om bommen te gooien, maar ze willen nog altijd geen soldaten sturen. Maar zonder soldaten op de grond kan je geen oorlog winnen.

Zijn de staten van het Midden-Oosten op het terrein echt in staat tot samenwerking tegen daesh met het zicht op een oplossing die allen kunnen aanvaarden?

Kunnen we dat op een manier die – anders dan alle andere keren – het probleem op termijn niet erger maakt maar tot een stabiele oplossing leidt? Boots on the ground alleen lossen het probleem niet op. Je hebt lokale heling nodig, een lokaal herstel van bestuur, van gedragen bestuur.

Het Westen deed er in het Midden-Oosten al veel aan om functionerende staten te destabiliseren en om spanningen te doen oplopen. Neem Israel-Palestina: waarom laten we al achtenveertig jaar een illegale bezetting toe zonder een schijn van sancties? Meer zelfs: talloze keren haalden de VS hun veto in de VN-Veiligheidsraad boven om Israel van een hardere aanpak te behoeden. 

VI. Wat we buiten doen, beïnvloedt binnen, en omgekeerd

Kunnen we daesh “elimineren” op een manier die de stelling van de botsing der beschavingen niet nog meer voedsel geeft en gif spuit in de samenleving? ‘We moeten hand in hand staan nu, over alle verschillen heen,’ zegt Bart Somers, de Mechelse burgemeester die deze uitdaging goed aanvoelt.

VII. Kunnen we de multiculturele samenleving doen werken?

We kunnen er niet omheen dat de spanningen tussen de Islam en andere levensbeschouwingen de voorbije decennia zijn toegenomen. Maar tegelijkertijd is de vermenging van etnie, cultuur en religie in tijden van globalisering stelselmatig toegenomen.

Onze grote steden en vele andere samenwerkingsverbanden (zie de Rode Duivels) zijn een bewijs dat het kan werken. De multiculturele samenleving is een feit, we moeten er alles aan doen om ze te laten werken want dat komt niet vanzelf: een globale arbeidsmarkt is geen samenleving.

VIII. Bestuur is meer dan verkiezingen organiseren

Dat alles houdt in dat geweld (ook van de politie) en oorlog heel oordeelkundig moeten worden gebruikt en maar een deel van de oplossing kunnen zijn. De neoliberale kijk op de dingen die met Reagan en Thatcher opgang maakte, heeft het belang van bestuur en samenleving ondergesneeuwd: in een wereld waar de markt de maatstaf aller dingen is, dreig je te onderschatten hoe complex maatschappelijke evenwichten zijn en hoe belangrijk bestuur blijft.

Alleen zo kan je begrijpen dat de VS in 2003 Irak binnenvielen, zonder plannen voor na de regime change en dan ook nog eens de ruggengraat van de Iraakse staat braken: ze ontsloegen immers de Baathisten die vervolgens de ruggengraat werden van daesh. Libië? Idem. Men beseft kennelijk niet dat bestuur zoveel meer is dan verkiezingen organiseren.

IX. Ongezonde Belgische export

België is dezer dagen niet alleen de Europese hoofdstad en nummer een in het wereldvoetbal. We zijn per hoofd van de bevolking ook de grootste uitvoerders van Syriëstrijders. Vermits daesh veel van deze jonge mensen vervolgens opleidt tot geharde terroristen die met gerust gemoed en vaardige hand het machinegeweer hanteren, wordt België – door zijn grote aantal Syriëstrijders – automatisch ook een spil in het terreurnetwerk. Enter Molenbeek met zijn grote moslimbevolking.

We waren natuurlijk altijd al een handelsnatie maar dit is another cook, zou Louis Van Gaal zeggen. Syrië en Irak hebben redenen om kwaad te zijn omwille van onze giftige export. Nooit begrepen waarom België en Hans Bonte in de VS gefêteerd werden als voorbeelden in de strijd tegen radicalisering. Dit is een fiasco. De kinderen van onze natie worden duivels. Weten we nu al waarom?

‘Waarom gaan jonge mensen hier weg naar Syrië?,’ vroeg Anderlechtenaar en activist Nordine Saïdi, me onlangs. ‘Omdat ze zich hier niet thuis voelen.’ Onder andere omdat ze de politie ervaren als racistisch en geen plaats vinden in de samenleving. In die zin is onze centrale rol in de terreurnetwerken ook een weerspiegeling van ons onvermogen deze jongeren te betrekken in onze samenleving.

X. De rattenvangers van Raqqa

De hele evolutie toont ook de kracht van ideeën, religieuze ideeën. De rattenvangers van Raqqa verkopen zekerheden, toekomst, identiteit, samenhorigheid. Aan wie daar nood aan heeft. Zoekende mensen met een migratieachtergrond en dus een complexe identiteit, jonge mensen die zich hier niet thuis voelen.

Jonge mannen zijn altijd al een vruchtbare bodem voor ideeën die het leven een krachtige zin geven, een uitweg uit de onzichtbaarheid en de twijfel over wat met ons leven aan te vangen. We moeten zeggen dat westerse bombardementen en (neo)kolonialisme die bodem nog heel wat vruchtbaarder hebben gemaakt.

Religie komt van religare, opnieuw verbinden. Inderdaad, ideeën die vergezocht lijken voor de enen, verbinden anderen met een enorme kracht over grote afstanden: van Raqqa tot Molenbeek. Het internet helpt daarbij vandaag enorm.

XI. Kan ‘Parijs’ Brussel wekken?

België is een sociaal land, het doet het vrij goed in de strijd tegen de ongelijkheid, maar vooral onder de autochtonen. Delen van Brussel bleven jaren de blinde vlek van ons beleid. Molenbeek, Anderlecht: vijftig procent werkloosheid onder vooral allochtone jongeren. Daar komen problemen van, dat weten we gewoon. Het is een failliet van een beleid op alle niveau’s en over de partijen heen.

Als ‘Parijs Brussel kan wakker maken, heeft de ramp nog tot iets gediend.

Pijnlijk om zien hoe politici dezer dagen elkaar de zwarte piet doorschuiven en nu plots krachtdadig willen optreden. Enfin, als ‘Parijs’ Brussel eindelijk kan wakker maken, heeft de ramp nog tot iets gediend.

Maar net als op internationaal niveau moet gespierdheid dus verstandig zijn. De Brusselse politie moet nog veel leren op dat vlak. En meer geld voor inlichtingendiensten kan maar één element zijn. Er is dus veel meer nodig dan ‘Molenbeek opkuisen’.

XII. Karol groet ’s avonds de dingen

’s Avonds komt een kennis, recent geïmmigreerd uit Armenië, me vertellen hoe hij bij het begin van de les Nederlands vandaag voorstelde om een minuut stilte houden voor de slachtoffers van Parijs en het neergestorte Russische vliegtuig. ‘De moslims weigerden recht te staan. Ze begonnen te discussiëren dat dit een les was, en geen politieke bijeenkomst, en dat de christenen ook veel moslims hadden gedood. Dat terwijl ze verdorie uit de hand van de Belgische overheid eten.’

Hij herhaalt het een paar keer. ‘Wat wil je dat ik daarop zeg, Karol? We moeten sowieso samenleven, hier in dit kleine land,’ zucht ik. ‘Mijnheer de journalist, als Armeniër weet ik met mijn bloed wat de haat van moslims kan aanrichten’, zegt hij met zijn vinger hoog geheven. Juist ja, de diverse inwoners van België dragen allemaal de wonden uit hun verleden mee.

XIII. Olie uit giftige hand

In een diverse samenleving is nood aan plaatsen om elkaar te leren kennen, te leren van en over elkaar. Vertrouwen op te bouwen. We moeten niet alleen zorgen voor ons nest (lees: de klimaatverandering afremmen), we moeten er ook leren samen in leven.

En ja, er is een verband tussen die twee grote uitdagingen van onze tijd. Als we eindelijk gaan werken met hernieuwbare energie en onafhankelijk worden van aardolie, sparen we niet alleen veel geld uit. We kunnen dan ook kritischer staan tegenover Saoedi-Arabië, de grootste producent van aardolie maar tevens de grootste verspreider van een eng soort Islam.