Ecuador kiest: voort met Burgerrevolutie of surfen op neoliberale golf?

Rafael Correa bracht met zijn Burgerrevolutie politieke stabiliteit en gestage economische groei. Maar momenteel bevindt het Zuid-Amerikaanse land zich in een economische crisis en plagen corruptieschandalen de regering.

De supporters van Lenin Moreno, die op 17 januari samenkwamen in het zuiden van Quito, laten zich niet wegjagen door de regen. ‘Wij willen dat Lenin Moreno de Burgerrevolutie verderzet’, zegt een man van middelbare leeftijd vastberaden. Er klinkt muziek uit de luidsprekers. Meer dan het liedje van de revolutie grijs draaien gebeurt er niet.

De aanloop naar de presidentsverkiezingen dit jaar voelt anders dan in 2013. De straten zijn minder groen gekleurd (de kleur van Alianza País) en er hangt minder hoop in de lucht.

‘Het gaat toch niet zo slecht met het land’, zegt een jonge vrouw. Het is wel niet meer hetzelfde als de eerste jaren met Correa, toen een breed segment van de maatschappij kon genieten van de vooruitgang.

‘We zijn in crisis’, zeggen velen. Er wordt wel over de verkiezingen gepraat, maar veel mensen zijn er nog niet uit voor wie ze zullen stemmen.

Wint zondag de Burgerrevolutie - met een ander gezicht - de verkiezingen of willen de Ecuadoranen verandering? Wat hebben de kandidaten te bieden? Ecuador kiest niet alleen een president, maar ook een vice-president, en nationale en provinciale parlementsleden. Is verandering mogelijk zonder een volledige breuk met de sociale vooruitgang die de Burgerrevolutie bracht?

‘We hebben al een president, we hebben Rafael’

President Rafael Correa kwam in 2006 na een periode van grote politieke instabiliteit aan de macht. Maar liefst vier presidenten passeerden de revue in de tien jaar voor Correa. President Jamil Mahuad voerde in 1999 na de bankencrisis de dollarisering door. Miljoenen Ecuadoranen emigreerden, voornamelijk naar de VS, Italië en Spanje.

Op de verkiezingsbijeenkomst van Alianza País in Quito wordt er steeds weer verwezen naar deze periode. Moreno benadrukt de scheidingslijn tussen het verleden en de periode die aanbrak met Alianza País. De Burgerrevolutie is in het discours van de campagne van Lenin Moreno het verderzetten van de verandering.

Correa haalde als president de banden terug aan met de Ecuadoranen van de diaspora en zette allerlei terugkeerprogramma’s op poten. Er was hoop, een olie-industrie in een internationaal voordelige conjunctuur, en dus geld. Vele families keerden terug uit het door de crisis geteisterde Europa.

Ecuadoranen die na lange tijd terugkeerden naar huis, om er zich te vestigen of hun vaderland eindelijk terug te bezoeken, zagen de enorme veranderingen; onder andere zichtbaar in het uitgebreide wegennet dat Correa uitvouwde.

Bij de verkiezingen in 2013 was Correa nog zeker van een tweede termijn als president. Wie op een tweede ronde tegen de conservatieve ex-bankier Guillermo Lasso hoopte, om de versplinterde oppositiestemmen te verenigen, kreeg ongelijk. Het campagne lemma van Alianza País kreeg het laatste woord: ‘We hebben al een president, we hebben Rafael.’

Diego Perez Enriquez schreef de doctoraatsstudie Politiek leiderschap en Institutionele hervormingen in Ecuador en is decaan aan het Centro de Seguridad y Defensa del Instituto de Altos Estudios Nacionales in Quito.

Perez legt uit dat het politieke proces van de Burgerrevolutie in 2013 nog relatief nieuw was. De De nieuwe Grondwet van 2008 was recent geschreven en er was tijd nodig om de instituties te verstevigen. Veel Ecuadoranen kozen volgens de politicoloog daarom voor een nieuw mandaat voor de regering van Correa. De noodzaak om het project van de Burgerrevolutie te versterken, zorgde er voor dat een groot deel van de bevolking de regering steunde.

Het historische verlies in de geloofwaardigheid van de politieke partijen, de grote aanwezigheid van de president, onder andere in de media, en de verwezenlijkingen van de regering vertaalden zich in politiek kapitaal. De andere partijen waren verzwakt en slaagden er niet in positie in te nemen tegenover de regering van Correa.

De burgerrevolutie verloor momentum

Vandaag is de nationale en internationale situatie volledig anders.

Ecuadoranen herhalen steeds weer dat Correa te autoritair is.

Volgens Perez ligt de grootste fout van Alianza País in hun relatie met de oppositie enerzijds, en de organisaties van het middenveld, die tegen de officiële agenda ingingen, anderzijds.

Een onderneemster in Otavalo, in het noorden van Ecuador, vertelt dat de gemeenschapsleiders bang zijn om te protesteren in Quito. Er bestaat repressie en het gevaar opgepakt te worden.

Human Rights Watch (HRW) is in het jaarlijks rapport over Ecuador heel kritisch over de regering. De bezorgdheden van HRW zijn: buitenproportionele strafrechtelijke aanklachten tegen demonstranten, de Communicatiewet die de overheid grote macht toekent om vrije meningsuiting te beperken, het Decreet 16 dat de vrijheid van middenveldorganisaties inperkt, een falende onafhankelijke rechterlijke macht en beperkte toegang voor vrouwen tot reproductieve gezondheidszorg.

De symboolstrijd van het middenveld was het einde van het vooruitstrevende Yasuní project. De regering kondigde in 2013 aan het natuurgebied Yasuní in de Amazone toch te ontginnen. Correa beschuldigde de internationale gemeenschap er van niet genoeg geld in een fonds te leggen dat was gemaakt om de olieopbrengsten te compenseren. Armoede overwinnen kreeg voorrang op de conservatie van de Amazone.

En dan is er de olieafhankelijkheid en de terugbetalingsverplichting van leningen aan China.

De mijnconcessies trokken tijdens het presidentschap van Correa dieper en dieper de Amazone in.

De presidentskandidaat voor Alianza Pais, Lenin Moreno, is afkomstig uit de Amazone-provincie Orrellana. In een video noemt hij zichzelf ‘jullie Amazone-president’. Boze reacties op Facebook beschuldigen Alianza País, Correa en Moreno van hypocrisie. De mijnconcessies trokken tijdens het presidentschap van Correa dieper en dieper de Amazone in.

Alianza País verloor voor de eerste keer bij de lokale verkiezingen in 2015. In september datzelfde jaar kwamen vakbonden, inheemse organisaties, sociale verenigingen en studenten massaal op straat. Parallel met andere linkse regeringen in Latijns-Amerika daalde de populariteit van Correa.

De militarisering van het gebied van de Shuar, die in de zuidelijke Amazone strijden tegen mijnbouw in hun gebied, verloor media aandacht. De strijd blijft staande. Het is verkiezingstijd en alleen mooi geluid is toegestaan. Lokale nieuwzenders, die niet van de staat uitgaan, zijn verboden.

Burgerrevolutie zonder Correa?

Commentatoren bekritiseren de propaganda van de staat tijdens verkiezingstijd. President Correa voert openlijk campagne voor Alianza País. Hij verschijnt wekelijks in zijn zaterdagpraatje, la sabatina, voor de Ecuadoranen. Voor de gelegenheid sprak Correa eind januari ook Ecuadoraanse migranten in Barcelona toe.

De nieuwswebsite Cuatro Pelagatos bekritiseert de president voor de hoge kosten van de satellietuitzending vanuit het buitenland. Dit allemaal om het te hebben over bankiers – en presidentskandidaat en ex-bankier Lasso – met emigranten met stemrecht.

Ook tijdens het laatste zaterdagpraatje voor de verkiezingen was Correa in verkiezingsmodus. De president benadrukte wat zijn regering allemaal bereikt had en beledigde één voor één de presidentskandidaten van de andere partijen.

‘Niemand binnen Alianza País komt in de buurt van het leiderschap van Rafael Correa.’

Volgens de Ecuadoraanse krant El Comercio huldigde Correa sinds het begin van de verkiezingscampagne 49 infrastructuurwerken in.

Maar de man van de Burgerrevolutie is geen kandidaat meer.

Volgens Perez is het essentiële verschil tussen de verkiezing in 2013 en vandaag de persoon: ‘Lenin Moreno is geen Rafael Correa. Niemand binnen Alianza País komt in de buurt van het leiderschap van Rafael Correa.’

’Eén enkele ronde’, klinkt het door de luidsprekers op de verkiezingsbijeenkomst van Alianza País in het zuiden van Quito.

Verschillende onderzoeksbureau’s plaatsen Lenin Moreno op kop, maar voorspellen een tweede ronde. In dat geval zouden de tegenstanders van de huidige regering zich wel eens achter dezelfde kandidaat kunnen scharen.

De oppositie: oude bekenden

Perez vertelt dat toen Alianza País aan de macht kwam de partij beantwoordde aan de noden van de bevolking. ‘De traditionele partijen hadden geloofwaardigheid verloren.’

Vandaag ligt de situatie anders. Toch zijn er bij de presidentskandidaten een aantal oude bekenden.

Lenin Moreno, van de regeringspartij Alianza País was vice-president onder Correa van 2009 tot 2013.

Guillermo Lasso, de conservatieve ex-bankier, van de politieke partij CREO (ik geloof) was tweede bij de presidentsverkiezingen van 2013. De Ecuadoranen herinneren zich vooral dat hij minister van economie was tijdens de bankencrisis. Lasso ontkent een rol te hebben gespeeld bij het sluiten van de banken tijdens vier dagen, waardoor duizenden Ecuadoranen hun spaargeld verloren. Maar zoals een kennis, die haar opties voor aanstaande zaterdag opsomt, zegt: ‘Lasso heeft zijn CV niet mee.’

‘Lasso heeft zijn CV niet mee.’

De advocate Cynthia Viteri is ex-parlementslid voor de Sociaal Christelijke Democraten, de partij van ex-president Leon Febres Cordero. Ook daar hebben de Ecuadoranen geen goede herinneringen aan. Tijdens het bewind van de Sociaal Christelijke Democraten verdwenen veel Ecuadoranen in de strijd tegen het – volgens critici zelfverklaarde - terrorisme.

De film Met mijn hart in Yambo vertelt het verhaal van de Broers Restrepo die symbool staan voor de verdwijningen in die periode.

De advocaat en ex-voetballer Abdalá Bucaram is zoon van de ex-president met dezelfde naam. Bucaram, in 1996 verkozen tot president, kreeg de bijnaam El Loco, de gek. Het parlement zette hem in 1997 af met als reden ‘geestelijk onvermogen’. Later dat jaar ging hij in ballingschap naar Panama.

Bucaram is zoon van de in 1996 verkozen president met de bijnaam El Loco, de gek.

Paco Moncayo is ex-militair en was tweemaal burgemeester van Quito. Hij was generaal in het leger bij de overwinning in de oorlog tegen Peru in 1995.

Een onderzoek van Cedatos begin deze maand plaatst Moreno op kop met 38,6 procent, gevolgd door Lasso met 25,7 procent en Viteri met 16,7 procent. Volgens Market stond Moreno eind februari op kop met 28,6 procent van de stemmen, gevolgd door Viteri met 19,3 procent en Lasso met 17,7 procent.

Volgens beide peilingen komt er een tweede ronde tussen Moreno en respectievelijk Lasso of Viteri. Er doen video’s de ronde om een strategische stem voor Lasso uit te brengen om de oppositie te verenigen en Moreno, of het Correismo, weg te stemmen.

Het aantal stemgerechtigden dat nog niet beslist heeft, lag afgelopen maanden volgens de verschillende onderzoeksbureau’s hoog: tussen de 35 en 50 procent.

De blanco-stem

Een deel van de Ecuadoranen die wel weten wat ze zullen doen, zijn zij die blanco zullen stemmen.

Volgens Cedatos steeg het aantal Ecuadoranen die van plan zijn blanco te stemmen van 13 procent in oktober naar 17 procent in januari. Bij de verkiezingen in 2013 stemde 9,1 procent van het electoraat blanco.

De sociale organisatie Bloque Proletario, die achter de Facebook-groep Annuleer je stem – Kies er voor om te strijden zit, legt uit dat de blanco-stem voor sommigen een gevoel uitdrukt dat de democratie niet werkt.

Maar er zijn ook veel stemgerechtigden die gewoonweg niet geloven in de partijen die deelnemen aan de presidentsverkiezingen.

Veel stemgerechtigden geloven niet meer in de partijen die deelnemen aan de presidentsverkiezingen.

Ook Ecuadoranen die zich verraden voelen door de corruptieschandalen twijfelen om hun stem uit te brengen. Dit gevoel leeft volgens de Bloqueo ook bij veel Ecuadoranen die wel zullen stemmen ‘voor “de minst slechte kandidaat”’.

Vrienden die in 2008 nog mee de bevolking informeerden over de Grondwetgevende vergadering, geloven vandaag niet meer in de representatieve democratie. Wel in ‘lokale revoluties’. De Burgerrevolutie doet het niet meer. De andere partijen, en oude bekende politici die hun rol al speelden in de Ecuadoraanse geschiedenis, ook niet.

Er is altijd nog Alvaro Noboa

Alvaro Noboa, een van de rijkste inwoners van het Zuid-Amerikaanse land en bananenmagnaat van Bonita, heeft er vijf onsuccesvolle kandidaturen op zitten. De zakenman veroorzaakte grote hilariteit op sociale media met een video waarin hij voorspelt dat zijn partij de parlementsverkiezingen zal winnen. Hij zegt zich te hebben opgeofferd en niet te hebben deelgenomen aan de presidentsverkiezingen om de oppositie niet te verdelen. Aangezien de nieuw verkozen president geen steun van de bevolking zal hebben, zal het parlement zijn ontslag aanvaarden. Het parlement zal eveneens een grondwetswijziging doorvoeren om Noboa tot president benoemen, aldus Noboa.

Presidentsdebat

Welke voorstellen van de presidentskandidaten hebben wel inhoud?

Het televisiedebat met de presidentskandidaten, georganiseerd door de krant El Comercio, op 5 februari geeft een overzicht.

Thema’s hoog op de agenda zijn de economie en de hoge werkloosheidscijfers.

Perez vertelt dat in tegenstelling tot de verkiezingen van 2013 er economische problemen zijn. Dit opende de mogelijkheid voor de oppositie om een discours van crisis naar voor te brengen. ‘Vandaag is de economie voor de eerste keer sinds de verkiezing van Correa een belangrijk thema in de verkiezingscampagne’, aldus Perez.

De kandidaten hebben nog iets begrepen: het electoraat is de corruptie beu.

De kandidaten hebben nog iets begrepen: het electoraat is de corruptie beu. Een voor een herhalen ze dat ze de corruptie zullen aanpakken. Ook Moreno, wiens partij zich momenteel van de corruptiebeschuldigingen probeert te distantiëren, benadrukt dat hij de ‘corrupten van gisteren en van nu’ niet op vrije voet zal laten.

Moreno herhaalt steeds zijn ervaring en het succes van de Misión Solidaria Manuela Espejo, een programma voor gehandicapten dat hem als vice-president veel lof opleverde. Hij zal de sociale programma’s van zijn Alianza País behouden, en nog verder gaan.

Lasso probeert zijn imago van rijke bankier af te schudden en begint zijn betoog met te benadrukken dat hij in de arme middenklasse opgroeide. Hij is al van zijn vijftien jaar aan het werk.

Op de sociale media doen video’s de ronde van Lasso die niet weet hoeveel een liter melk en een kip op de markt kosten.

Lasso schuift zich tijdens heel het debat naar voor als de president voor de kleine boeren en ondernemers. Hij herhaalt tijdens iedere ronde: ‘1 miljoen nieuwe jobs in vier jaar!’ Lasso wil veertien belastingen afschaffen en staat voor een neoliberale koers.

Lasso belooft het presidentieel Decreet 16, dat de bewegingsruimte van sociale organisaties en ngo’s inperkt, en de Communicatiewet af te schaffen.

Viteri heeft duidelijk haar rol als moeder van het land gevonden. Alle thema’s herleidt ze tot leerkrachten en kinderen op het platteland. Ze wil ontbijt en lunch aanbieden in de scholen op het platteland. Bij haar laatste woorden aan het publiek zegt ze: ‘Een moeder geeft nooit op, dit land is mijn thuis en jullie zijn mijn familie.’

‘Een moeder geeft nooit op, dit land is mijn thuis en jullie zijn mijn familie.’

Viteri zegt dat ze de inheemse volken die de natuur verdedigen niet zal vervolgen. Te midden van het publieke debat over de inheemse strijd tegen concessies voor mijnbouw- en olieontginning is dit een hot topic.

Paco Moncayo verwijst steeds opnieuw naar eenheid. Iets dat het land in de harde verkiezingsstrijd tussen het oficialismo en de oppositie wel kan gebruiken.

President Correa leverde gedurende de hele uitzending van meer dan drie uur commentaar via Twitter.

Voor alle kandidaten is het populair zich als anti-establishment kandidaat op te stellen. ‘Ik ben de politici moe’, zegt Lasso. De kandidaat Patricio Zuquilanda zegt: ‘Ik ben geen politicus, ze hebben jullie om de tuin geleid.’

De kandidaten doen hun best. Lenin Moreno houdt zich staande, Lasso zegt tot vervelens toe dat hij een miljoen jobs zal creëren in vier jaar, Cynthia Viteri zet haar grootste glimlach op. Niemand springt er uit.

President Correa leverde gedurende de hele uitzending van meer dan drie uur commentaar via Twitter.

Corruptie

Corruptie is een van de grote thema’s van deze verkiezingscampagne. Een studie van Cedatos zet corruptie, na de economische crisis en werkloosheid, op het lijstje van thema’s die de Ecuadoraanse bevolking bezighouden.

Corruptie teistert al sinds vorig jaar het staatsoliemaatschappij Petroecuador. Vooral ingenieur Jorge Glas, huidig vice-president van Correa en kandidaat vice-president voor Moreno, ligt op de rooster. Glas wordt er van beschuldigd op de hoogte te zijn geweest van de schandalen binnen het bedrijf.

En er is de recente corruptiezaak van het Braziliaanse bedrijf Odebrecht dat heel Latijns-Amerika in de ban heeft. Odebrecht zou volgens informatie van het Amerikaanse ministerie van justitie tussen 2007 en 2016 voor meer dan 33,5 miljoen dollar regeringsfunctionarissen omkocht hebben.

Ecuador is een van de weinige landen waar nog geen onderzoek is gestart. Correa herhaalde in de media dat het om een internationaal complot tegen zijn regering gaat.

Perez zegt dat de corruptieschandalen in handen van de justitie liggen. ‘Maar er is veel heen en weer beschuldigd tussen de verschillende partijen. Dit blijft hangen bij de mensen. En het heeft waarschijnlijk grote invloed gehad op de besluiteloosheid van veel Ecuadoranen over hun stem.’

De actie Zonder Lijst Geen Stem vraagt aan president Rafael Correa, aan de openbare aanklager Galo Chiriboga en aan vice-president Jorge Glas de lijst met verdachte namen in het Odebrecht corruptieschandaal vrij te geven. ‘Zonder lijst, geen stem voor Alianza Pais’, stelt de website. De zaak is handig opgepakt door kandidaat Abdalam om stemmen van Alianza País weg te halen.

Vrouwenrechten met een vrouwelijke presidente?

Zes van de tien vrouwen in Ecuador was ooit het slachtoffer van gendergeweld.

Moreno en Viteri gooien tijdens het presidentieel debat plots de zinspreuk ‘Ni Una Menos’ in hun spreektijd. Dit verwijst naar de feministische organisatie die furore maakt in Latijns-Amerika tegen gendergeweld. Viteri heeft het ook over het oprichten van een speciale politie-eenheden en het aanstellen van familiale rechters die psychologische steun kunnen bieden. Moreno roept helemaal uit het niets: ‘Ni Una Menos, zoals de vrouwen zeggen.’

‘Het is niet omdat Viteri vrouw is dat ze mij vertegenwoordigt.’

Beide presidentskandidaten maken zo duidelijk hoe de Ni Una Menos-beweging misbruikt kan worden voor politieke doeleinden.

Viteri kwam op haar Twitter-account met het voorstel om daders van femicide via een volksraadpleging een levenslange gevangenisstraf te geven.

Volgens activisten voor de rechten van de vrouw is de uitdaging niet daders een strengere straf te geven, maar er voor te zorgen dat deze misdaden niet gepleegd worden. Het probleem is een maatschappij van machismo, en dat de machtsrelaties en de kern van het geweld niet worden aangepakt.

Ni Una Menos Ecuador postte op haar Facebook-pagina een brief aan de presidentskandidaten met de vraag echt te beantwoorden aan de eisen van vrouwenbewegingen in het land: depenaliseren van abortus, geen straffeloosheid bij femicides, aanpassingen van de wetgeving, sociale programma’s tegen gendergeweld, en programma’s om armoede bij vrouwen te bestrijden.

Volgens de nieuwswebsite Gkillcity komen weinig van deze punten voor in de voorstellen van de kandidaten.

Correa gaf in oktober tijdens een persconferentie commentaar op Viteri’s economische voorstellen. Ze zou in plaats van het over de economie te hebben beter over make-up praten.

De reactie van vrouwen over de machistische opmerking van Correa uitte zich in steun voor Viteri met de hastag: #LatenWeOverMake-upPraten.

Een vriendin, lid van de feministische beweging in Ecuador, is duidelijk: ‘Ik praat niet over make-up. Ik herinner mij de slechte dingen die de Sociaal Christelijke Democratische partij van Viteri in Ecuador heeft teweeg gebracht. Ik herinner mij al die keren dat Correa vrouwen heeft beledigd. Ik sta niet achter Correa. Maar ik sta ook niet achter Viteri. Het is niet omdat Viteri vrouw is dat ze mij vertegenwoordigt.’

Rust voor de uitslag

Kiest de Ecuadoraanse bevolking voor een verlenging van de Burgerrevolutie of voor de belofte van verandering? Blijft Ecuador een links bastion in Latijns-Amerika of volgt het de neoliberale koers van andere nieuwe Latijns-Amerikaanse presidenten?

Zondag verkiezingsdag brengt uitsluitsel.

Perez zegt dat een groot deel van de campagnes, ook die van Alianza País, rond verandering draaide. Volgens de politicoloog is de uitdaging van de nieuwe regering deze veranderingen door te voeren, zonder de verworvenheden van de vorige regering teniet te doen.

De resultaten zondag moeten volgens Perez ook gelezen worden vanuit de wetgevende en de uitvoerende macht, en een eventuele spanning of fragmentatie tussen de twee niveau’s

Vandaag treedt de Ley Seca in, de wet die alcohol verbiedt tijdens het weekend van de verkiezingen, en valt er rust over de straten. Rust voor de uitslag. Rust voor de nieuwe president.

De kater van een president kan vier jaar lang duren.

Een post op Facebook verwijst naar de ban op de verkoop van alcohol, die maar een weekend duurt. De kater van een president kan daarentegen vier jaar lang duren.

Middenveldorganisaties zetten tijdens deze laatste dagen voor de verkiezingen de voorstellen van de kandidaten op een rij.

De Yasunidos doen dit in hun domein, over de bescherming van natuur en cultuur. Een video overloopt de houding van de kandidaten tegenover het milieu. Paco Moncayo staat voorop, gevolgd door Cynthia Viteri en Guillermo Lasso, maar niemand blinkt uit. De Yasunidos geloven: ‘Wie er ook wint, als wij ons niet organiseren verandert er niets.’

Ook de onderneemster uit Otavalo besluit: ‘Wij moeten vanuit de basis de politiek mee sturen.’