Energietransitie kan sneller zonder kreunende kerncentrales

Het is al wat geweest met die kerncentrales. Het uitvallen van de reactor Doel 1 op 2 januari door een probleem met een alternator.

De reactor was pas op 30 december terug opgestart, toen na de deal met Electrabel de verlenging voor tien jaar als een voldongen feit kon worden beschouwd.

Enkele dagen voordien, op 24 december, viel de “scheurtjescentrale” Doel 3 uit, die amper vier dagen eerder terug was opgestart. ‘Geen paniek, het veiligheidssysteem heeft bewezen dat het werkt,’ zo susten Electrabel, minister Jan Jambon en het Fanc, het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle, in koor.

Maar de buren zijn ongerust. Nederland en Duitsland maken zich zorgen om de aaneenschakeling van onregelmatigheden in onze centrales. Sinds de bekendmaking van de overeenkomst tussen de regering en Electrabel regent het ook in eigen land kritiek: van de Raad van State, de oppositie, experts, de milieubeweging, verontruste burgers. Kamerlid Kristof Calvo pleit ervoor om de verlenging van Doel 1 en 2 definitief af te voeren.

Uit rapporten van netbeheerder Elia en van de energieregulator Creg blijkt ook dat we de energie uit die centrales helemaal niet nodig hebben voor onze bevoorradingszekerheid, al zeker niet nu de “scheurtjescentrales” Doel 3 en Tihange 2 terug zijn open gegaan. Maar ook daarover heerst ongerustheid, met name over de manier waarop geconcludeerd is dat die scheurtjes geen probleem zouden vormen.

Volgende week dinsdag, 12 januari, staat in de Kamer de bespreking van de voorlopige conventie met Electrabel geagendeerd.

Kreunende kerncentrales

‘Er zat zo’n grote achterpoort in die wetgeving dat iedereen wist: “Zodra de Groenen uit de regering zijn, wordt die kernuitstap weer teruggedraaid”.’

Veertig jaar, zo lang mogen de kerncentrales van Doel en Tihange maximum in werking blijven, en er mogen geen nieuwe kerncentrales bijgebouwd worden. Dat stond in het regeerakkoord van 1999 en is vastgelegd in de wet van 31 januari 2003 over de kernuitstap onder de regering Verhofstadt I.

Maar, zo zegt gewezen VREG-topman André Pictoel in een interview met MO*: ‘Er zat zo’n grote achterpoort in die wetgeving dat iedereen wist: “Zodra de Groenen uit de regering zijn, wordt die kernuitstap weer teruggedraaid”.’

Dat is dan ook gebeurd. De verlenging voor de centrale van Tihange 1 met EDF en GDF-Suez (Engie) voor een periode van tien jaar, tot 2025, is onder de regering Di Rupo goedgekeurd en in een contract gegoten met Engie in maart 2014. Daarbij werd beslist om Doel 1 en 2 in 2015 te sluiten, een beslissing die dan weer is teruggedraaid door de regering Michel.

Uiteindelijk heeft men geoordeeld dat die scheurtjes er misschien al waren bij het gieten van die reactorvaten en dat er dus geen probleem is, hoewel men nooit ten gronde de oorzaak van die scheurtjes heeft gevonden. Toch hakte het Fanc de knoop door en verklaarde in november vorig jaar de scheurtjescentrales weer veilig.

In volle debat over de verlenging van Tihange 1 en Doel 1 en 2, begonnen de andere installaties op het terrein te falen. In 2012 werden in Doel 2 en Tihange 3 scheurtjes gevonden in de dikke stalen wand van het reactorvat. De centrales werden een jaar stilgelegd voor onderzoek, tot de lente van 2013. Zijn toen weer opgestart, om een jaar later, in maart 2014, terug afgekoppeld te worden omdat bleek dat die scheurtjes misschien toch wel problematisch waren. Er werd zelfs van uitgegaan dat de twee centrales mogelijk niet meer zouden open gaan.

Maar die beoordeling wordt door onafhankelijke veiligheids- en materiaalexperten in vraag gesteld. Volgens Greenpeace is ‘het Fanc hier plat op de buik gegaan voor Electrabel, waardoor een hele reeks essentiële moderniseringen zijn afgevoerd of op de lange baan geschoven’. Greenpeace baseert die reactie op het feit dat het Fanc in zijn rapport het veiligheidsniveau terugschroefde van “het hoogst mogelijke veiligheidsniveau” naar “de veiligste reactoren van België”.

Ook verontrust over de beslissing van het Fanc, organiseerden het Aachener Aktionsbündnis gegen Atomenergie en de groene fractie in het Europees Parlement in januari 2014 een conferentie met diverse experts aan wie ze de rapporten van Electrabel en van het Fanc voor een kritische analyse voorlegden. De conclusies van die studiedag zijn samengevat in dit rapport en komen in grote lijnen neer op drie kritieken: er zijn methodische fouten gemaakt, de productinformatie is gebrekkig en er zijn fouten in de details.

Uit het evaluatierapport van het Fanc blijkt dat de leden van de internationale expertengroep niet altijd op dezelfde lijn zaten over de veiligheidsimplicaties van de scheurtjes.

Uit het finale evaluatierapport dat het Fanc in november 2015 uitbracht, blijkt dat de experten van de internationale groep van deskundigen die het Fanc zelf had bijeengeroepen -de International Review Board- niet altijd op dezelfde lijn zaten over de veiligheidsimplicaties van de waterstofvlokken, de zogenaamde scheuren.

Als er echt iets mis gaat met de reactorvaten, kan dit een kernramp veroorzaken die erger is dan Fukushimoa en zelfs dan Tsjernobyl, omwille van de bevolkingsdichtheid.

Ook andere deskundigen trekken het oordeel over de scheuren in twijfel. Zo stelde Walter Bogaerts, hoogleraar aan het departement Materiaalkunde van de KUL en het Centrum voor Nucleaire Techniek dinsdag in De Standaard: ‘Het Fanc heeft ontegensprekelijk grote inspanningen geleverd in de zaak Doel 3 en Tihange 2. Het deed bijna drie jaar onderzoek. Maar het deed dat waarschijnlijk niet altijd op de meest adequate en efficiënte wijze, met procedures waarbij je vraagtekens kan plaatsen en soms twijfelachtige of betwistbare conclusies.’

Tien jaar verlengen is dertig jaar terug in de tijd

In lijn met de wet op de kernuitstap van 2013 (Di Rupo), werd Doel 1 op 15 februari 2015 stilgelegd maar in juli dit jaar kregen Doel 1 en 2 formeel het fiat om verder open te blijven tot 2025. De wet op de levensduurverlenging van de twee reactoren stelde echter dat er voor het einde van november een overeenkomst moest zijn afgesloten met de eigenaars van de kerncentrales en er bovendien een wet zijn goedgekeurd die de financiële basis voor die overeenkomst schept.

Op de valreep is er op 30 november vorig jaar het akkoord gekomen tussen de regering, met name premier Michel (MR) en minister van energie Marie-Christine Marghem (MR) enerzijds en Engie/Electrabel anderzijds. De zogenaamde Conventie heeft een storm van kritiek opgewekt: een cadeau aan Electrabel, oneerlijke concurrentie voor andere energiebedrijven, ontransparant en onverantwoord op het vlak van duurzame energie, zo klinkt het. Dit is een monopolie van Electrabel in plaats van het liberaliseren van de markt, vinden andere energieproducenten.

Vooral de producenten van groene energie voelen zich een hak gezet. Dirk Vansintjan van Ecopower zegt: ‘Deze beslissing katapulteert ons dertig jaar terug in de tijd, naar de jaren tachtig toen Electrabel ook een monopolie had.’

Welke bevoorradingszekerheid?

Uiteindelijk is heel het debat voor de levensduurverlenging van de centrales er gekomen in het kader van de bevoorradingszekerheid. Maar intussen blijkt uit het jaarrapport van Elia dat we best kunnen zonder die bijkomende energie. Elia maakte haar rapport over de bevoorradingszekerheid voor 2016-2017 zonder de elektriciteit van Doel 3 en Tihange 2 mee te rekenen. Met die nucleaire productie er wél bij, moeten gascentrales gesloten worden en wordt de wind uit de zeilen genomen voor de hernieuwbare energie terwijl het Klimaatakkoord van Parijs stelt dat de toekomst van de energie ligt in het spoor van hernieuwbare bronnen.

De verdedigers van kernenergie stellen wel dat kernenergie een “zuivere” energiebron is, die geen CO2 uitstoot, maar dat is zonder rekening te houden met de ontginning van de grondstof. Die ontginning wordt hoe langer hoe problematischer, gezien de conflicten in de landen die deze grondstoffen leveren. Daarnaast blijft er het gigantische probleem van de berging van het afval. Ook in eigen land wordt het probleem van de lekkende vaten onvoldoende opgevolgd, stelt professor Bogaerts in zijn bijdrage in De Standaard.

Een deal in plaats van een energiepact

De kritiek van de Raad van State op de conventie komt neer op drie fundamentele opmerkingen: door dit te regelen met een overeenkomst en niet met een wet, begeeft de minister zich op glad ijs. Hiermee dreigt ze Electrabel voor jaren op een juridische troon te plaatsen waar ook haar opvolgers niets aan kunnen veranderen in plaats van een solide wettelijke onderbouw uit te werken voor onze energievoorziening.

Onze afhankelijkheid van kernenergie is gebetonneerd voor de komende tien jaar, waarmee we een enorme verantwoordelijkheid afwentelen op de toekomstige generaties.

De tweede kritiek stelt dat de regering de jaarlijkse vergoeding die Electrabel moet betalen voor het langer openhouden van Doel 1 en 2 een retributie is en geen belasting. Het verschil is wezenlijk: een retributie kan Electrabel aftrekken via de vennootschapsbelasting, een belasting niet.

Een derde kritiek betreft Doel 1. Die centrale is in februari stilgelegd, zoals de wet van de kernuitstap had bepaald. Daarna is er de goedkeuring voor de verlenging gekomen, maar eigenlijk had Doel 1 niet kunnen heropgestart worden zonder een nieuwe vergunning aan te vragen, wat niet is gebeurd.

Die retributie zal in het zogenaamde energietransitiefonds gestort worden, maar of die middelen echt zullen aangewend worden voor duurzame energie, is nog maar de vraag.

De reële energiepolitiek van deze regering valt ook moeilijk in lijn te brengen met de afspraken in het regeerakkoord. Daarin staat letterlijk te lezen (hoofdstuk 5, p. 93 -100) dat de regering transparantie en innovatie zal bevorderen in haar energiebeleid, om ervoor te zorgen dat de factuur betaalbaar blijft. Ze stelt ook duidelijk dat ze de transitie wil inzetten naar een duurzaam energiesysteem, gebaseerd op een verbreding van de energiemix. Er wordt gesproken over het ontwikkelen van een interfederaal energiepact, voorafgegaan door een energievisie. Vraag is of de huidige beslissingen in verband met de kerncentrales, in lijn zijn met dit regeerakkoord, te meer omdat die beslissingen de energievoorziening voor een periode van minstens een decennium betonneren.

Sara van Dyck, energiedeskundige voor de Bond Beter Leefmilieu: ‘ Vandaag draaien alle zeven de kerncentrales, tot 2022-2025. Dat is om meerdere redenen problematisch. De grote overwinnaar is Electrabel , terwijl de producenten van hernieuwbare energie zich ernstig belaagd voelen door onze overheid, die geen gelijk kader gecreëerd heeft.

Onze afhankelijkheid van kernenergie is hiermee vergroot en tegelijk gebetonneerd voor de komende tien jaar, waarmee we een enorme verantwoordelijkheid afwentelen op de toekomstige generaties. Niet alleen wat het nucleair afval en de veiligheid betreft. In 2022-2025 zullen de zeven centrales tegelijk moeten vervangen worden, wat een grote opdracht is.’

Het Parlement aan zet

Nu dinsdag, 12 januari, staat in de Kamer het debat geagendeerd over de Conventie van de regering met Electrabel/Engie. Dan wordt het wetsontwerp besproken dat de afspraken tussen beide partners moet verankeren. Groen pleit ervoor om Doel 1 en 2 definitief dicht te doen. Ook sp.a riep na het recente incident in Doel 1 de regering op om Doel 1 dicht te laten en Doel 2 na de winter te sluiten.

De sabotage van Doel 4 was mogelijk terreurdaad van moslimextremist.

Kristof Calvo: ‘Na alles wat er gebeurd is tussen de goedkeuring in juli en vandaag met Doel 1 en 3 zijn er meer dan redenen genoeg om die maatregel te nemen. Maar ook de sabotage bij Doel 4 is nog steeds niet opgehelderd.’

Begin augustus 2014 liet iemand met opzet 65.000 liter olie wegspoelen waardoor de turbines zware schade opliepen. De centrale moest een half jaar stilgelegd worden voor reparatie. Mogelijk was dit voorval een terreurdaad van een moslimextremist. Van een van de werknemers werd bekend dat hij moslimextremist was, momenteel vecht hij in Syrië.
Kristof Calvo: ‘Met al deze voorvallen géén rekening houden, dat is pas risicovol beleid.’
Als het parlement de wettelijke verankering van de afspraken verwerpt, dan moeten Doel 1 en 2 op 15 maart dicht.

Naar de rechter

Inmiddels hebben verschillende instanties juridische stappen ondernomen. Greenpeace heeft klacht ingediend bij de Raad van State tegen de levensduurverlenging van Doel 1 en 2. De milieuorganisatie stelt dat de beslissingen van de nucleaire waakhond FANC en van de federale regering om de centrales tien jaar langer open te houden, zowel juridisch als technisch kant noch wal raken.

Volgens Greenpeace en BBL is er een milieueffectenrapportage en publieke consultatie nodig alvorens die verlenging te kunnen laten ingaan, in lijn met de internationale verdragen van Aarhus en Espoo die ook in ons land gelden. Op basis van de Conventie van Espoo was er ook zo’n consultatie nodig voor de verlenging van de Oekrainse kerncentrales Rivne 1 en 2.

Ook de vzw Nucléaire Stop Kernenergie heeft op 21 december vorig jaar een klacht ingediend bij de Brusselse Rechtbank van Eerste Aanleg tegen de heropening van de scherutjescentrales. De klacht is gericht tegen het Fanc en stelt dat het Fanc zich voor zijn studie uitsluitend baseert op gegevens die aangeleverd zijn door Electrabel. De vzw stelt ook de onafhankelijkheid van het Fanc in vraag omdat directeur-generaal Jan Bens een gewezen topman van Electrabel is.

Ook Bond Beter Leefmilieu en Inter Environment Wallon starten een juridische procedure op bij het Grondwettelijk Hof, omdat er werd nagelaten een milieueffectenrapport op te stellen en een publieke consultatie te doen, zoals het Verdrag van Espoo bepaalt. Ook Greenpeace heeft hierover nog een klacht lopen bij de burgerlijke rechtbank.

Greenpeace en enkele hernieuwbare energiecoöperaties zullen ook het protocol met gunstmaatregelen inzake nucleaire taks en gegarandeerde winstmarges, dat is overeengekomen tussen de regering en Engie, aanvechten bij de Europese Commissie wegens ongeoorloofde staatssteun en competitievervalsing.

Door de bezorgdheid van de buurlanden, groeit ook de vraag naar meer Europees toezicht op de veiligheid van de kerncentrales in de verschillende lidstaten.