Een uitweg uit het Griekse moeras in vijf stappen

John Vandaele zet de voorbije Griekse crisisweek in een breder perspectief. Er zijn in het Griekse drama veel fouten gemaakt en de crisis legt ook weeffouten in de euroconstructie bloot. Alleen als we daarvan leren, vinden we een uitweg. Als machtigste euroland draagt Duitsland een speciale verantwoordelijkheid. 

1. Grexit zou de eerste stap terug in een historisch en uniek project zijn

De voorbije vijftig jaren is de Europese Unie synoniem geweest voor democratie en welvaart. Landen die dictaturen en relatieve armoede hadden gekend, werden lid van de EU en werden daar beter van. Rijke en arme lidstaten groeiden naar elkaar toe: convergentie heet dat in EU-jargon.

EVP (CC by 2.0)
Hoog tijd dat Merkel zich opstelt als een leider voor alle Europeanen
EVP (CC by 2.0)

De EU was een succesverhaal dat zorgde voor stabiliteit en veiligheid in een continent dat eeuwen door oorlogen is verscheurd. Een succesverhaal waar vele landen wilden bij horen.

Ook voor de rest van de wereld sprak het Europese voorbeeld aan. In andere continenten begonnen soevereine staten eveneens samen te werken. Maar nergens ging het voorbeeld zo ver en zo diep als in Europa.

De EU zorgde voor stabiliteit en vrede in een continent dat eeuwen oorlog kende

Filosofen als Philippe Van Parijs vonden dat de EU weg aangaf en nog steeds aangeeft die de rest van de wereld moet volgen. Alleen door samenwerking kunnen we de vele problemen aanpakken die steeds internationaler van aard worden: financiële instabiliteit, migratie, oorlog en vrede, klimaatverandering,… en de lijst is veel langer.

Als Griekenland uit de euro stapt of valt, is het de eerste keer dat er in het proces van Europese integratie een serieuze stap terug wordt gezet en verliest het project aan elan. De Griekse crisis zet dus veel op het spel. Wat als ook de Britten er vervolgens uitstappen?

2. De verantwoordelijkheid is gedeeld

In crisissituaties wordt altijd naar schuldigen en oorzaken gezocht. In de Griekse crisis kan de verantwoordelijkheid niet anders dan gedeeld zijn. Zeker, Griekenland ontbeert kwaliteitsvolle publieke instellingen en wordt niet goed bestuurd. Het had wellicht nooit tot de euro moeten toetreden.

We wisten dat Griekenland niet aan de normen voldeed, bekende Didier Reynders, minister van Financiën ten tijde van de Griekse toetreding. Die “valse” toetreding is dus een gedeelde verantwoordelijkheid.

Ook de schuldencrisis is dat. Bij elke grote schuldcrisis de verantwoordelijkheid gedeeld is. De schuldenaren hebben teveel ontleend, maar de schuldeisers zijn ook onvoorzichtig geweest. Dat is hier zeker het geval.

Griekenland, Europees kampioen wanbetalingen

In het standaardwerk This time is different’ van Ken Rogoff en Carmen Reinhart over acht eeuwen van financiële crises komt Griekenland eruit als het land dat in Europa het meest te kampen heeft gehad met financiële problemen: liefst de helft van zijn bestaan sinds 1828 verkeerde het in een toestand van wanbetaling en schuldherschikking.

Griekenland is dus een land dat sinds lang worstelt met krediet en financieel beheer. Hoe konden de banken na 2000 aan een land met zo’n geschiedenis zo uitbundig lenen? Gingen ze ervan uit dat de institutionele zwaktes door de toetreding tot de euro gesmolten waren als sneeuw voor de zon? Wel, dan was dat een verkeerde instelling waarvoor ze zelf de prijs moeten betalen.

Dat is evenwel slechts in geringe mate gebeurd. De last werd haast eenzijdig bij het Griekse volk gelegd.

Red je eigen spaarders

Zeker, Duitsland, de rijkere lidstaten en de Europese instellingen gaven kredieten aan Griekenland en stelden zich daarmee bloot aan het risico dat ze dat geld niet meer zullen terugzien. Daar werd veel heisa over gemaakt – kijk eens hoeveel wij doen - maar feitelijk ging het om leningen die grotendeels gebruikt werden om de eigen banken af te betalen en dus de eigen spaarder te behoeden.

Slechts een klein deel van die schulden ging naar de Grieken zelf. Op een bepaald moment berekende JP Morgan Chase dat slechts 15 miljard euro van de 410 miljard euro ‘hulp’ echt naar Griekenland ging. Terwijl sommigen het voorstelden alsof de Grieken op onze kosten gingen leven.

De kredieten aan Griekenland beschermden in de eerste plaats de Duitse en Franse spaarders

Zelfs in het IMF merkten de directeuren van opkomende landen India en Brazilië op dat het IMF-geld vooral diende om de banken te redden. Die banken kwamen er vanaf van met een “haircut” van 53 procent op de Griekse schulden die ze half 2012 nog in handen hadden. En dat was heel wat minder dan bij aanvang van de crisis.

Hadden ze in 2009 nog voor 200 miljard euro aan Griekse schulden, tegen februari 2012 was het nog maar 80 miljard euro. De Europese overheden zagen hun blootstelling daarentegen toenemen van 47,5 miljard euro in 2010 naar 180 miljard euro in 2011.

Van gedeelde naar Griekse verantwoordelijkheid

Daarmee was de schuldencrisis plots een conflict tussen de rijkere lidstaten en Griekenland. En leek de gedeelde verantwoordelijkheid verzwonden. Die waarheid werd door de politici van de rijkere landen onder het tapijt geveegd. Plots was alles de schuld van luie Grieken – met een lustig kakelende Bildzeitung voorop. Die manier van kijken legde de basis voor een slechte aanpak.

3. De crisis werd slecht aangepakt

Het gevolg was dat er weinig ruimte was voor schuldkwijtschelding en dat alles moest komen van besparen. Het resultaat kennen we. De Griekse overheid speelt een belangrijke rol in de Griekse economie: als die zwaar moet besparen, dan is het niet zo verbazend dat die economie in een neerwaartse spiraal belandt.

Zelfs het Internationaal Muntfonds gaf in 2012 toe dat het de impact van besparingen in periodes van financiële crisis had onderschat. Eindresultaat: de Griekse economie kromp met bijna dertig procent en de schuld groeide ondanks alles aan.

Een programma dat Griekenland volgens de schuldeisers snel uit de problemen zou halen, stuurde het land in het moeras. In die omstandigheden is het niet verbazend dat er een partij aan de macht kwam die een breuk beloofde met vijf jaar soberheidsbeleid.

Een monetair beleid dat onnodige slachtoffers maakt

Met die crisis deed de EU voor het eerst mensen pijn, onnodig pijn. Door de Duitse (historisch verklaarbare) obsessies met inflatie haalde de Europese Centrale Bank (ECB) drie jaar later dan de Amerikaanse Centrale Bank zijn “bazooka” boven. Daardoor bleef de rente en dus de zwaarte van de schuldenlast van de crisislanden drie jaar langer veel hoger dan had gemoeten.

Op die manier werkte de EU onder Duitse leiding de omvang van de schuldcrisis zelf mee in de hand, en vergrootte ze het sociale lijden. Voorwaar een zware verantwoordelijkheid die evenwel een beetje onzichtbaar blijft door de techniciteit van de kwestie: hoeveel mensen snappen de magie van de ECB en zijn bazooka?

De feiten zijn evenwel onmiskenbaar: sinds Draghi in de zomer van 2012 heeft gezegd dat hij zou doen wat nodig is om de euro te redden – lees: overheidsschulden van zwakke landen opkopen bij de banken om de rente draaglijk te houden – is de rente overal sterk gedaald, en is de crisis gaan liggen (behalve in Griekenland).

Het geeft aan dat de huidige euro Duitsland goed uitkomt. Mag daar iets tegenover staan?

Slotsom is dat de eurocrisis een eind aan de convergentie maakte: sommige landen hebben huizenhoge werkloosheid en schulden, andere landen – met Duitsland op kop – kennen amper werkloosheid en weinig schulden. Het geeft aan dat de huidige euro Duitsland goed uitkomt: een Duitse mark zou veel duurder zijn en dus de Duitse export bezwaren. Mag daar iets tegenover staan?

4. Een verbazend gebrek aan empathie en vertrouwen

Tijdens de hele crisis bleek er weinig vertrouwen en lotsverbondenheid te bestaan tussen Griekenland en de andere lidstaten. Het begon er al mee dat Duitsland absoluut vond dat het Internationaal Muntfonds bij het schuldprogramma betrokken moest worden.

Het IMF of “los je familieproblemen op met een deurwaarder”

Het is een beetje alsof een gezin er een deurwaarder bij haalt als de ene broer de andere financieel moet bijspringen. Het duidt op een gebrek aan vertrouwen en solidariteit. Dit is geen politiek probleem dat we als volwassen mensen samen gaan oplossen, neen, dit is een technisch probleem waarvoor technici en experten de oplossing gaan leveren.

Geheel in lijn daarmee was dat ook vorige week op het hoogtepunt van de crisis de ministers van Financiën die altijd meer kijken naar de cijfers dan naar wat erachter schuilt, eigenlijk de beslissingen namen. De staats-en regeringsleiders bleven op de achtergrond.

Opkomende landen begrijpen niet dat de rijke EU het IMF erbij heeft gehaald.

Hoe moet een land China tegen de betrokkenheid van het IMF aankijken? Waarom zou het IMF tussenkomen als de Chinese provincie Sichuan (100 miljoen inwoners, tien keer de Griekse bevolking dus) financiële problemen heeft? Het zou zelfs nooit bij de Chinezen opkomen om zulks te vragen, en het IMF zou er ook nooit aan beginnen.

Het is moeilijk te begrijpen dat ons veel rijkere continent beroep doet op het IMF om een probleem met een kleine lidstaat op te lossen. Alleen de EU met 32 procent van de stemmen en de directeur van het Fonds kan erin slagen het IMF zo ver te krijgen.

Maar intussen staat de tijd niet stil: de machtsverhoudingen in de wereld (en in het IMF) veranderen, zeker ook tijdens de crisis waarin de opkomende landen vrij snel bleven groeien, terwijl Europa stagneerde. De opkomende landen wegen steeds zwaarder en dus neemt de druk waaronder Christine Lagarde, de Franse managing director van het IMF, bloot staat om hard te zijn tegenover de Europeanen toe. Zeker als ze ooit kans wil maken op herverkiezing.

Dat verklaart wellicht de bokkensprongen van het Fonds. Enerzijds pleit het voor schuldkwijtschelding (vanwege de Europese landen) en waarschuwde het voor te veel soberheid, maar anderzijds eist het zelf bikkelharde besparingen.

Maar het gebrek aan medeleven bleek en blijkt nog op andere manieren.   

Moeilijke partner over zichzelf afgeroepen

In Duitsland en elders windt men zich nu op over Syriza. Een partij met weinig ervaring en radicale ideeën, waarmee de samenwerking moeilijk is. Op briefings kon je als journalist zo het gebrek aan vertrouwen en begrip tussen beide kanten voelen: hoe kan je zo samenwerken?

De manier waarop Edmund Stoiber, voormalig kandidaat-kanselier van de CSU en Klaus Regling, topman van het Europese StabiliteitsFonds, zondag jongstleden in het ARD-programma Gunther Jauch omgingen met hun Griekse gesprekspartner verraadde zelfs enige minachting.

Heeft het ermee dat te maken dat met Syriza voor het eerst een partij links van de sociaaldemocraten aan de macht kwam in de EU? Of speelt het gebrek aan ervaring  en expertise?  

Vooral Duitsland zou moeten weten wat er kan gebeuren als landen kampen met huizenhoge werkloosheid.

Een ding is zeker: het is precies het gebrek aan empathie dat aan de basis ligt van het succes van Syriza. Als er één land is dat zou moeten weten dat er allerlei vreemde zwammen kunnen groeien op de duistere bodem van massale werkloosheid, dan is het Duitsland wel. Hitler kwam aan de macht toen het land worstelde met huizenhoge werkloosheid.

De aanpak van de eurocrisis was altijd al een race tussen de depressieve economische aanpak en de politieke gevolgen daarvan. Het was een grote gok: zou het herstel snel genoeg komen om politieke radicalisering, en dus mogelijke verbrokkeling, te voorkomen? Als Podemos aan de macht komt in Spanje, stelt die vraag zich nog scherper.

Minister van staat Frank Vandenbroucke wees er vorige week op dat het besparingsvoorstel dat de Grieken op tafel legden, niet niks was. ‘Ze stellen een besparing in de pensioenen voor van één procent van het BNP op één jaar tijd. Dat is vijfentwintig keer meer dan wat België zich nu voorneemt: de pensioenlast met 0,2 procent van het BNP verminderen op tegen 2020.’  

Staan de andere lidstaten wel stil bij de gevolgen van de geëiste maatregelen? Staan ze wel stil bij wat een terugval van het Griekse inkomen met dertig procent en 25 procent werkloosheid betekent?

Vandenbroucke: Wij vragen van Griekenland vijfentwintig keer meer dan we zelf opbrengen in onze pensioenhervorming

Hoe anders gaat België om met een provincie die het moeilijk heeft. Toen de Limburgse mijnen dicht gingen, konden de Limburgers terugvallen op federale werkloosheidsuitkeringen en een stevig investeringsprogramma. En hoeveel geld legden de West-Duitsers niet op tafel om Oost-Duitsland te integreren in het eengemaakte Duitsland?

Commissievoorzitter Juncker zwaaide recentelijk weliswaar met een investeringsprogramma van 35 miljard euro voor Griekenland maar toen we het natrokken, bleek het om geld te gaan waar de Grieken sowieso recht op hebben, maar dat Juncker afhankelijk leek te maken van een Griekse aanvaarding van het spaarprogramma.

Dat verschil heeft natuurlijk alles te maken met het feit dat de Europeanen zich minder met elkaar verbonden weten dan de Belgen of Duitsers. En met de constructie Europa: als België bakken geld aan Limburg ter beschikking stelt, heeft er vertrouwen in en invloed op hoe dat geld zal worden besteed. In het Griekse drama ligt dat anders.

Maar een eenheidsmunt legt het soort intimiteit op waarvoor de eurolanden kennelljk niet klaar zijn. Of toch? Gaan ze trouwen omdat het van moeten is? 

5. Er is een weg uit dit moeras

Duitsland heeft veel te danken aan de huidige euro maar dat wordt niet uitgesproken. De verantwoordelijkheid voor de schuld is sowieso gedeeld maar ook dat wordt niet gezegd. Elk verstandig mens weet dat de Griekse schulden niet terugbetaald kunnen worden maar toch kan dat evenmin worden uitgesproken. Maar je kan niet uit de crisis raken, als je in de leugen blijft leven.

Maar je kan niet uit de crisis raken, als je in de leugen blijft leven.

Als er één land is dat het verschil tussen schuldkwijtschelding en geen schuldkwijtschelding zou moeten kennen, dan toch wel Duitsland. Na de eerste wereldoorlog was er geen sprake van schuldkwijtschelding, werden zware herstelbetalingen van Duitsland geëist, en de spanningen bleven etteren met alle gevolgen vandien.

Na de tweede wereldoorlog raakten zowel Duitsland en Frankrijk wel snel van hun schulden af. ‘Zo werd de basis gelegd voor dertig jaren van nooit gekende groei. Maar beide landen lijken dat nu te zijn vergeten,’ verklaarde Thomas Piketty onlangs aan MO*.

Met deze Griekse crisis staan we eveneens voor een belangrijke keuze: het land ligt in het brandpunt van allerlei geopolitieke spanningen (Oekraïnse conflict, Syrië, de Libische chaos, de migratiestromen…). Als het wegzakt in chaos, kunnen de gevolgen groot zijn.

De EU staat onder groeiende spanningen door al die problemen, het kan interne verbrokkeling missen als kiespijn. Een verstandig beleid voeren dat Griekenland bij de euro houdt, gaat dus niet alleen om empathie, maar ook om welbegrepen eigenbelang. En groter denken. Als Europa leren denken. 

Voor Europa biedt deze crisis een kans om Griekenland een nieuwe toekomst te bieden, maar dan moet het uit een ander vaatje tappen.

De Griekse bevolking wil bij de euro blijven, ondanks alles. Wellicht speelt daarin mee dat ze niet overdreven veel vertrouwen heeft in de eigen politici. Maar ze wil wel graag een ander beleid dat meer kansen biedt. Voor Europa biedt deze crisis een kans om Griekenland een nieuwe toekomst te bieden, maar dan moet het dus uit een ander vaatje tappen.

De EU moet uitpakken met schuldkwijtschelding en een serieus investeringsprogramma voor Griekenland. Het land heeft zon en zee(wind) en is dus uiterst geschikt voor hernieuwbare energie. Samen met de Griekse regering moet met zo’n investeringspakket de basis gelegd worden voor een duurzame groeistrategie.

Daar moet tegenover staan dat de Griekse regering een aantal interne problemen eindelijk aanpakt: het onvermogen om de rijke Grieken te belasten, het onvermogen om überhaupt belastingen te heffen, de inefficiëntie en corruptie van het staatsapparaat, het slechte ondernemingsklimaat…

De EU moet hier al zijn ervaring met staatsopbouw in het getouw brengen en het land als het ware bij de hand nemen. Waarom zouden een verstandige Griekse regering en wijze Europese bestuurders het over zo’n hoopgevend programma niet eens kunnen raken? De grote vraag is of aan de voorwaarden die in deze vraag vervat zitten, is voldaan. 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.