Europa's gasdilemma

Europa bevindt zich midden in een verscheurend  debat over haar toekomstig energiebeleid. Bevoorrading en prijs zijn de ordewoorden in de discussie, meer dan klimaatimpact. Ook centraal in het debat: de gespannen relaties met Rusland. Welk aandeel moet gas krijgen en van waar moet het komen? En zal Europees schaliegas het pleit winnen ten koste van hernieuwbare energie?

  • © CC Number 10 Brits premier Cameron bezoekt de gassite in Gainsborough. © CC Number 10

De deal die Oostenrijk midden juni met Gazprom afsloot, was nog eens een pijnlijke vertoning van de verdeeldheid van Europa, uitgerekend op de vooravond van een Europese top over energie.

Oostenrijk, dat geen lid is van de Navo, koos eieren voor zijn geld en tekende een overeenkomst met Gazprom voor de aanleg van een deel van de South Stream-gaspijplijn vanuit Rusland naar Oostenrijk, een project dat tegen 2016 voltooid zou moeten zijn. ‘Ik krijg aan mijn bevolking niet uitgelegd waarom ik het niet zou doen’, aldus de Oostenrijkse president Heinz Fischer. 

De Gazprom-factor

De pijplijn toont de verstrengeling van Gazprom met de Europese energiemarkt. De South Stream moet Oekraïne omzeilen en gaat onder de Zwarte Zee, door Bulgarije, Servië, Hongarije en Slovenië, tot Oostenrijk. De partners in de uitvoering van dit project zijn het Italiaanse ENI, het Duitse Wintershall en het Franse EDF. De Europese Commissie is alvast niet opgezet met de Oostenrijkse beslissing, net nu ze de afhankelijkheid van dat Russisch gas wil afbouwen.

Voor Oostenrijk is het gewoon een verderzetting van zijn beleid. Het land heeft traditioneel goede banden met Moskou en het eerste contract voor gasleveringen tussen Rusland en Oostenrijk dateert al van 1968. Maar sommigen zien in de deal een poging van Poetin om verdeeldheid te zaaien in de Europese Unie.

Voor de VS draait energiezekerheid om olie, voor Europa draait die om gas.

‘Voor de VS draait energiezekerheid om olie, voor Europa draait die om gas’, zegt Robinson West, adviseur bij het CSIS Energy and National Security Program.

Een derde van de Europese gasconsumptie wordt gedekt door Russisch gas. Europa en Gazprom hebben elkaar nodig. Oekraïne is van belang als doorvoerland, en Rusland wil de Krim niet kwijt om zijn geostrategische ligging.

Daar komt nog bij dat Oekraïne de derde grootste schaliegasvoorraden van Europa bezit, na Polen en Frankrijk. Gazprom controleert momenteel een vijfde van de wereldwijde gasreserves en aast uiteraard ook op de controle over het Oekraïense schaliegas. 

De Chevron-factor

De problemen tussen Oekraïne en Rusland over de gasleveringen slepen al bijna tien jaar aan. In een poging om die afhankelijkheid van Gazprom te doorbreken, tekende Oekraïne op 5 november 2013 –nog onder Janoekovitsj en enkele weken voor de protesten op het Maidan-plein in Kiev begonnen– een overeenkomst met Chevron voor vijftig jaar om in West-Oekraïne olie en gas te winnen. De overeenkomst werd op verschillende niveaus door het Amerikaanse establishment toegejuicht.

Het contract tussen Chevron en de Oekraïense regering werd door het Amerikaanse establishment toegejuicht. 

De regering-Janoekovitsj stelde een verdubbeling van de eigen gasproductie in het vooruitzicht over vijf tot zeven jaar. 

Al de energiereuzen zijn in Oekraïne aanwezig, ook Eni, ExxonMobil en Shell. Shell tekende vorig jaar een contract voor de ontginning van schalieformatie in Oost-Oekraïne en in de Krim, maar het conflict met de Krim heeft hun investeringen in een onzekere situatie gebracht.

Voor Europa is het balanceren op een slappe koord in de boycot met Rusland, omwille van de verstrengeling van Europese energiebedrijven met Gazprom. 

Europa moet kiezen

Europa zit midden in een fundamenteel debat over haar energievoorziening en over de hervorming van de Europese energiemarkt. Belangrijke knopen moeten doorgehakt en de druk van de lobbygroepen is groot. Europa is extreem afhankelijk van import: tachtig procent voor olie en zestig procent voor gas, vooral Russisch gas. Zo’n hoge importafhankelijkheid is duur, onzeker en vervelend –dat bewijst de Oekraïnecrisis.

Een ander knelpunt zijn de hoge energieprijzen. Elektriciteit is twee keer zo duur als in de VS, gas is drie keer zo duur. Johan Albrecht, professor Economie en Bedrijfskunde aan de UGent: ‘De energiekost in de industrie ligt in de VS per jaar 130 miljard dollar lager. Als deze situatie tien jaar blijft duren, verliezen we al onze intensieve industrie.’ Wat volgens Albrecht dringend moet gebeuren, met welk gas ook, is een hervorming van de Europese energiemarkt waarbij de olie- en de gasprijs van elkaar worden losgekoppeld. Momenteel zijn die aan elkaar vastgeklikt, wat de gasprijs kunstmatig hoog houdt. 

Hoe raakt Europa uit die impasse? Goedkope energie importeren uit de VS? Zelf inzetten op schaliegas en het Amerikaanse wonder hier overdoen? Of definitief afstappen van fossiele brandstof en resoluut kiezen voor hernieuwbare energie? Dat is de keuze die voorligt, onder meer in de Europese klimaatdoelstellingen voor 2030 die nu ter bespreking liggen.

Goedkoop gas uit Amerika?

Te midden van de Oekraïnecrisis suste Obama Europa dat de VS Europa kunnen bevoorraden, en dat het Transatlantic Trade and Investment Partnership, het TTIP- akkoord , waar momenteel met Europa over wordt onderhandeld, zo’n leveringen makkelijker zal maken. Maar zo’n vaart zal het niet lopen. Volgens deskundigen is het nog een jaar of vijf wachten op zo’n export: logistiek en juridische bezwaren staan zo’n export nog in de weg.

Bij zijn bezoek aan Europa in maart, spoorde Obama de Unie ook aan om zijn energietoevoer te diversifiëren en zelf wat vaart te zetten achter de eigen schalie-exploraties.  

Europa’s potentieel

Men schat dat Europa zo’n tien procent van de wereldwijde reserves van schaliegas herbergt. Volgens het International Energie Agency (IEA) liggen de grootste reserves van Europa in Polen en Frankrijk, gevolgd door Oekraïne, Noorwegen, Zweden, Denemarken en Groot-Brittannië.  Steenkoolgas is beter gelokaliseerd en is te vinden in Oekraïne, Groot-Brittannië, Duitsland, Polen en Turkije, aldus het IEA.

Wat dit concreet kan betekenen, liet OGP, de International Association for Oil & Gas Producers, onderzoeken. In de studie, die in 2013 is uitgebracht, schetsen de onderzoekers drie mogelijke scenario’s: een Europa zonder schaliegas, met een beperkte inzet van schaliegas en met een boom van schaliegas. 

Het is niet realistisch te denken dat Europa het succesverhaal van de VS kan herhalen. 

Volgens de studie zou de ontwikkeling van schaliegas 1,7 tot 3,8 triljoen euro in de economie  kunnen injecteren tussen 2020 en 2050. Het zou de afhankelijkheid van import kunnen doen dalen met 62 tot 89 procent. Door import af te bouwen, kan er intern meer geïnvesteerd worden. Investeringen in Europa kunnen groeien tot 191 miljard euro, en belastinginkomsten kunnen met 1,2 triljoen euro toenemen, zo klinkt het. Dat is de theorie. 

Het onderzoek wijst echter ook uit dat het niet realistisch is te denken dat Europa het succesverhaal van de VS kan herhalen. Daarover is iedereen het eens. Omdat de context, bronnen en juridische kader verschillen, Europa veel dichter bevolkt is en het draagvlak bij de bevolking ontbreekt. En zoals iemand van OGP opmerkte: ‘Het zit niet in ons DNA, het is een totaal ander businessmodel.’  

Goed voor het klimaat?

Volgens de studie van OGP zou schaliegas de ontwikkeling van hernieuwbare energie niet in de weg staan, maar het gebruik van steenkool voor de elektriciteitsproductie aanzienlijk doen dalen.

Kiezen voor gas, ook al bedraagt de CO2-uitstoot maar de helft van die van olie en steenkool, blijft echter kiezen voor fossiele brandstof. Bovendien bestaat het risico op methaanlekken (die veel meer belastend zijn dan CO2) en heb je de chemische vervuiling die de technologie meebrengt en de immense waterimpact.

‘Kortzichtig’ noemen de Europese milieuorganisaties de optie voor schaliegas dan ook. Zij stellen voorts dat er te weinig garanties ingebouwd zijn in de Europese wetgeving voor zo’n risicovolle activiteit als fracking.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.