Het Wilde Westen in het Libische zuiden

De vergeten stammengebieden in het zuiden van Libië zijn acuut onveilig en verstoken van enig centraal gezag of internationale hulpverlening. Nochtans zijn het de problemen in die regio die de instabiliteit van het land voeden en die resoneren tot aan de kusten van Europa.

Foto: BRQ Network (CC BY 2.0)

 

Libië is tegenwoordig nauwelijks een staat die naam waardig. Sinds Khadafi in 2011 zijn ijzeren greep onder dwang losliet, viel het land uit elkaar in strijdende facties. Het Noord-Afrikaanse land telt momenteel drie rivaliserende regeringen en parlementen. De economie is ingestort en gewapende milities zwaaien er de plak. Alleen is geen enkele militie sterk genoeg om het hele land te controleren.

Het Libische deel van de Sahara, in het zuiden van het land, is een gebied dat zelden bezocht wordt door buitenstaanders. Media focussen vooral op de lange Libische kustlijn langs de Middellandse Zee, en op de bevolkte gebieden in het noorden: Steden zoals Tripoli, Benghazi, Tobruk en Misrata vormen de politieke en militaire kern van het huidige Libische wespennest.

Stammentwisten

Kaart: Burmesedays  (CC BY-SA 3.0)

 

Nochtans speelt de dynamiek in het zuiden een belangrijke rol voor de situatie in de rest van het land. Het is vooral dat gebied dat sinds de revolutie in 2011 gekenmerkt wordt door een teloorgang van de economische activiteiten. Door de instabiliteit verdwenen de politieke banden met de rest van het land en met de buitenwereld. Vijf lokale conflicten in evenveel jaar tijd lieten hun sporen na in de infrastructuur van de regio.

Het voornaamste conflict was een oorlog van twee jaar tussen twee groepen: De Toeboe, een volk met een zeer donkere huid dat in Soedan, Tsjaad, Niger en Libië leeft; en de Toeareg, een Berberstam die over de grensgebieden van de Sahara rondtrekt. Beide zijn nomadisch of semi-nomadisch. In 2014 probeerden de Toeboe de stad Obari in te nemen, een gebied dat de Toeareg als het hunne beschouwen. De oorlog eindigde met een wapenstilstand in 2016, maar zonder duidelijke winnaar.

De aanhoudende gevechten maakten het moeilijk voor het centraal gezag om nog een rol te spelen in het zuiden.

De aanhoudende gevechten maakten het moeilijk voor het centraal gezag om nog een rol te spelen in het zuiden. Overheidsinstituten zijn er niet meer. Openbare diensten zoals watervoorziening, elektriciteit en onderwijs functioneren er nauwelijks. Onder het regime van Khadafi deden veel Toearegs dienst als militairen. Ondanks veel beloftes kregen ze echter nooit hun volledige burgerrechten. Na de revolutie werden hun lonen plots niet meer gestort.

Naast het geweld en de instabiliteit waar het hele land mee te kampen heeft, bestaan er in het zuiden van het land nauwelijks nog legale bronnen van inkomsten. Clandestiene economie is er de norm. Er wordt met benzine geleurd op straathoeken, vrachtwagens moeten tol betalen aan de militie die de weg op dat moment in handen heeft. Maar in dit deel van de wereld betekent irreguliere handel vooral: smokkelen.

Smokkelen for life

‘de extreme onveiligheid en de aanwezigheid van gewapende groepen die zich bezig houden met criminele activiteiten zorgen ervoor dat de Libische grensstreek met Niger momenteel de draaischijf is van mensensmokkel.’ Aan het woord is Claudia Gazzini. De Italiaanse is onderzoeker bij International Crisis Group (ICG), een ngo die gespecialiseerd is in conflictresolutie. ‘De laatste jaren is er een massale instroom van migranten uit Sub-Sahara-Afrika op zoek naar een beter leven. Doordat er gewoon geen reguliere economie meer is, was de stap naar de lucratieve mensensmokkel snel gezet voor veel stammengemeenschappen.’

‘Natuurlijk zijn veel Toearegs mensensmokkelaars geworden, het is dat of geen brood op de plank.’

‘Natuurlijk zijn veel Toearegs mensensmokkelaars geworden!’, antwoordt Ahmed Bay Mohamed gepikeerd. Onmiddellijk daarna beheerst hij zichzelf terug en praat opnieuw kalm en helder: ‘Er is gewoon geen alternatief, het is dat of geen brood op de plank.’ De jonge Libische jurist is een vertegenwoordiger van de nomadische Berberstam. Sinds de revolutie uitbrak in 2011 verdedigt hij de rechten van zijn volk, zowel in Libië als daarbuiten.

Zelf vindt hij het verschrikkelijk dat Toearegs zich bezighouden met migranten de grens over te smokkelen: ‘Het is net die illegale migratie die onze regio kapot maakt. Het is de bevolking in het zuiden van Libië die daar het hardst onder lijdt.’

© Ahmed Bay Mohamed

De jonge Toeareg-activist Ahmed Bay Mohamed reist de wereld rond om aandacht te vragen voor de vergeten stammengebieden in het zuiden van Libië.

Hij legt uit dat de migranten vanuit Niger toekomen bij de gemeenschappen net over de Libische grens. Smokkelaars proberen ze meestal uit het zicht te houden in afgelegen magazijnen, maar velen ontsnappen of worden achtergelaten. ‘Het zijn mensen, toch geen beesten. Wij proberen ze dan op te vangen, maar we hebben niet eens de middelen om onszelf te onderhouden.’

Een half land en drie regeringen

De illegale migratie en mensensmokkel vormen samen een belangrijke destabiliserende factor voor het zuiden van Libië. Daarnaast is er ook veel geweld tussen de respectieve strijdmachten van de rivaliserende Libische regeringen.

Een grootschalig offensief in juni zorgde ervoor dat de troepen van de regering die vooral het oosten van Libië controleert, momenteel de overmacht hebben in de stammengebieden. Die regering en die troepen, een losse verzameling gewapende groepen die het zogenaamde Libyan National Army (LNA) vormen, staan onder leiding van Generaal Khalifa Haftar. Zij strijden tegen milities die trouw zijn aan de regering van nationale eenheid. Die regering is gevestigd in Tripoli, in het westen van Libië, en geniet meer internationale erkenning. Er is nog een derde regering die een gooi doet naar de macht, maar zij speelt tegenwoordig nauwelijks nog een rol van betekenis.

‘Net zoals Kadhaffi ons gebruikte, worden we nu gebruikt door de verschillende Libische regeringen: als werkers of als strijders, nooit als volwaardige burgers’

Dat het conflict tussen beide regeringen wordt uitgevochten in het zuiden is redelijk cynisch te noemen. Sinds de revolutie heeft de bevolking aldaar namelijk weinig met de politiek van de rest van het land te maken. Zij worden nauwelijks vertegenwoordigd in de verschillende parlementen en regeringen. Verschillende stammengemeenschappen genieten in Libië ook geen volledige burgerrechten: ‘Net zoals Kadhaffi ons gebruikte, worden we nu gebruikt door de verschillende Libische regeringen: als werkers of als strijders, nooit als volwaardige burgers’, legt Mohamed uit: ‘Wij kunnen niet genieten van het gratis onderwijs. Veel Toeareg hebben nog nooit in hun leven mogen stemmen. En nu zijn we slachtoffer van verschillende groepen die om de macht strijden.’

Jomah Kousa Landi is een belangrijk man binnen de Toeboe-stam. Net als Ahmed Bay Mohamed reist hij de wereld rond om internationale steun te vragen voor zijn volk. Ook hij wil niet veel te maken hebben met het nationale beleid: ‘De situatie in Libië is compleet geschift! Mijn volk, de Toeboe, voelt zich in het algemeen meer verwant met de regering in Tripoli. Maar militair gezien moeten we nu luisteren naar generaal Haftar. Ik spreek me niet uit over de politieke situatie. Voor mij is het belangrijk om de humanitaire situatie in onze regio te verbeteren, om de stammentwisten in te dijken en het probleem van burgerschap op te lossen. Dat zijn de meest kritieke problemen.’

Vergeten gebied

Volgens Claudia Gazzini, de analiste die wereldwijd gevraagd wordt voor haar expertise over Libië, verwoorden de twee stammenleiders een gevoel dat leeft bij het gros van de zuiderse bevolking. ‘De mensen zijn compleet gedesillusioneerd door de politiek. Ze weten gewoon niet meer wie nu de legitieme machthebber is: generaal Haftar, of toch de regering in Tripoli?’ Gazzini zegt dat de stammen al langer het gevoel hebben dat ze in de steek gelaten worden door de Libische leiders. Onder Khadafi werden verschillende tribale gemeenschappen, vooral de Toeboe, beschouwd als tweederangsburgers door zijn arabiseringspolitiek. Zoveel is er sindsdien nog niet veranderd.

Foto: US Navy  (CC0)

De Libische dictator Moammar Khadafi werd in 2011 afgezet tijdens een coup ondersteund met NAVO-bombardementen. Sindsdien is het land in chaos hervallen.

‘Er is ook geen enkele regering aanwezig in dat gebied, noch de binnenlandse, noch internationale overheden. Het is al lang een vergeten gebied.’

‘Er is ook geen enkele regering aanwezig in dat gebied, noch de binnenlandse, noch internationale overheden. De VN komt er nooit, de EU komt er nooit. Er zijn ook bijna geen ngo’s of hulporganisaties actief. Het is al lang een vergeten gebied.’

Nochtans zijn er volgens Gazzini wel mogelijkheden om het zuiden van Libië economisch te ontwikkelen. Er zijn olievelden, maar die rijkdom is volgens haar nog nooit in de regio zelf  terechtgekomen. ‘Een sector die iedereen over het hoofd ziet is de landbouw.’

Gazzini beweert dat er duizenden hectaren woestijngrond (!) zijn die vroeger werden gebruikt als landbouwgrond. De ondergrondse waterreservoirs werden aangeboord om dat deel van de woestijn te irrigeren. ‘Het was een gesubsidieerde economie, want de staat maakte de grond vruchtbaar. Maar het werkte!’ zegt de Italiaanse onderzoekster enthousiast. ‘Het was een legale en duurzame manier om een inkomen te verwerven.’ Alleen is er momenteel geen centraal gezag om dat project te herlanceren.

De woestijngrond is volgens Gazzini ook rijk aan goud. Momenteel zoekt de lokale bevolking op goed geluk en met primitief materiaal naar het erts. Maar als dat structureel wordt geëxploiteerd kan dat ook een economische boost geven aan de regio beweert ze:

‘Het komt erop neer dat zuiderlingen momenteel een onweerstaanbare financiële drijfveer hebben om de clandestiene economie in te gaan, zeker in vergelijking met de ter ziele gegane reguliere handel. Als er monden moeten gevoed worden zal winstgevendheid belangrijker zijn dan legaliteit. Als er geen economische kansen worden geboden zal het onmogelijk zijn voor machthebbers om het smokkelen van personen (en goederen) te stoppen. De vergeten stammen willen eindelijk salarissen, basisvoorzieningen en veiligheid. Ze wachten al veel te lang op een centraal gezag dat hen dat kan bieden.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Schrijft over klimaat, conflict en geopolitiek

    Willem schrijft over klimaatopwarming, conflicten en geopolitiek. Geografisch volgt hij voornamelijk, maar niet uitsluitend, Afrika en het Midden-Oosten.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.