Kaste maakt van India een woontoren zonder trap noch ingang

India bevindt zich samen met Zuid-Afrika en Brazilië in de groep van de ongelijkste samenlevingen. En die ongelijkheid neemt verder toe, schrijven Amartya Sen en Jean Drèze in An Uncertain Glory, onder andere omdat ‘de opdeling in kasten de klasse-ongelijkheid in India versterkt en tegelijk veel moeilijker te doorbreken maakt’.

De kastelozen of dalits (een Marathiwoord dat letterlijk “gebroken volk” betekent) dragen de zwaarte lasten van een systeem dat al eeuwen bestaat en doorgegeven wordt, maar ze zijn niet de enigen. ‘Het kastesysteem is niet louter een verdeling van de arbeid’, zei de historische leider van de dalits, B.R. Ambedkar. ‘Het is verdeelt ook de arbeiders.’

Kaste is oorlog

Volgens officiële overheidsstatistieken uit 2012 wordt er elke zestien minuten een misdaad gepleegd tegen een dalit door een niet-dalit. Elke dag worden er meer dan vier dalitvrouwen verkracht door kastehindoes. En elke week worden er dertien dalits vermoord en zes ontvoerd.

Meena Kandasamy: ‘Kaste is India’s dagelijkse oorlog, die weliswaar zonder bombardementen gevoerd wordt, maar evengoed hele dorpen of families wegvaagt’

‘Kaste is India’s dagelijkse oorlog, die weliswaar zonder bombardementen gevoerd wordt, maar evengoed hele dorpen of families wegvaagt’, zegt de Indiase auteur Meena Kandasamy. Zij publiceerde met De zigeunergodin een boek dat uitgaat van een slachting van kastelozen in het dorp Kilvenmani in Tamil Nadu, in 1968. Kandasamy’s boek is tegelijk een roman, een reportage en een beschouwing over het schrijven over een dergelijk gewelddadig incident.

‘Kaste is een gelaagd systeem, dat altijd inhoudt dat er een groep is die boven jou staat, maar ook een groep die onder je staat. Wie kaste verwerpt, verwerpt niet alleen de onderdrukking, maar ook de positie van onderdrukker. Je moet bereid zijn de (eventueel kleine) privileges die het systeem biedt te verwerpen.’

Ook Sunjeev Sahota verwerkt een vergelijkbaar drama in zijn succesroman Het jaar van de gelukszoekers. ‘Het probleem van kasten moet dringend écht aangepakt worden’, zegt Sahota, ‘want daardoor worden enorm veel mensen verdrukt en monddood gemaakt.’

‘Men beseft het te weinig, maar slachtpartijen en verkrachtingen op basis van kaste-ongelijkheid blijven vaste prik in India. De regering Modi lijkt trouwens meer gemotiveerd om degenen die opkomen tegen de ongelijkheid en het onrecht aan te pakken dan om het eeuwenoude kaste-onrecht te bestrijden.’

Uit een onderzoek dat Jean Drèze enkele jaren geleden deed naar het blijvende belang van kaste in de Noord-Indiase stad Allahabad, bleek dat niet minder dan 75 procent van de leidende posities in media, vakbonden, ngo’s, universiteiten, rechtbanken en politie ingenomen werd door mensen uit hogere kasten. ‘Zelfs anti-establishmentorganisaties reproduceren het beeld van de oude tegenstellingen in India’, concluderen Sen en Drèze.

Drèze: ‘Zelfs anti-establishmentorganisaties reproduceren het beeld van de oude tegenstellingen in India’

Kandasamy bevestigt dat dit zelfs het geval is bij de naxalieten,maoistische rebellen die een gewapende strijd voeren tegen de regering, waar ‘de meeste “martelaren” kastelozen of tribals zijn, terwijl de kaders overwegend uit hogere kasten bestaan’.

Kaste is de olifant in de kamer als het in India over ongelijkheid, armoede of discriminatie gaat. Het “systeem” is enorm ingewikkeld en divers, maar de fundamentele, en onwrikbare, indeling van de samenleving zoals vastgelegd door de stichtende teksten van het hindoeïsme, deelt mensen wel op in vier hoofdkasten of varna (priesters, krijgers, handelaars en dienaars), met daarnaast – of beter: daaronder – de kastelozen en de inheemse volkeren. Het is vooral  de behandeling van kastelozen en de praktijk van onaanraakbaarheid die internationaal de aandacht heeft getrokken.

B.R. Ambedkar: ‘Ik walg van hindoes en hindoeïsme’

‘Wie het kastesysteem wil opbreken, moet niet mikken op kaste-overschrijdende maaltijden of huwelijken, maar moet de religieuze begrippen vernietigen waarop kaste gegrondvest werd’, schrijft B.R. Ambedkar, de belangrijkste dalitleider van de vorige eeuw, in een brief over zijn belangrijkste toespraak ooit, Annihilation of  Caste. Alleen: die toespraak is uiteindelijk nooit gehouden.

De hindoehervormers die Ambedkar in 1936 gevraagd hadden hun jaarlijkse congres voor te zitten, gelastten het hele gebeuren af toen ze in de tekst die hij voorbereid had, lazen dat Ambedkar niet alleen zou pleiten voor het afschaffen van de vreselijk discriminerende praktijk van de onaanraakbaarheid, maar ook voor het met wortel en tak uitroeien van de hele religieuze praktijk van het hindoeïsme zelf.

‘Het zijn niet de mensen die in de fout gaan als ze zich aan het kaste-onderscheid houden, het is hun religie die in de fout gaat door deze notie van kaste op te leggen’, schrijft hij in Annihilation of Caste. En in de correspondentie met Gandhi die volgt op de publicatie van de tekst, maakt hij het nog explicieter:

Ambedkar: ‘Als ik walg van hindoes en hindoeïsme, dan is dat omdat ik ervan overtuigd ben dat ze de verkeerde idealen aanhangen’

‘Als ik walg van hindoes en hindoeïsme, dan is dat omdat ik ervan overtuigd ben dat ze de verkeerde idealen aanhangen en een verkeerd sociaal leven leiden. Maar mijn meningsverschil met hindoes en hindoeïsme gaat niet over de onvolkomenheden van hun sociaal gedrag. Het is veel fundamenteler. Het gaat over hun idealen.’

Elders vergeleek Ambedkar de hindoemaatschappij met een woontoren met vele verdiepingen, maar zonder trap of ingang: iedereen moet er sterven op de verdieping waarop hij geboren wordt.

Bhimrao Ramji Ambedkar heeft internationaal nooit het aanzien gekregen van Mahatma Gandhi of Jawaharlal Nehru. In India wordt hij wél erkend als een van de grote leiders uit de twintigste eeuw. Het is vooral zijn rol als voorzitter van het comité dat de grondwet van het in 1947 onafhankelijk geworden India voorbereidde die hem eeuwige nationale roem heeft opgeleverd. Elk jaar roept de Indiase regering 14 april, Ambedkars geboortedag, uit tot een speciale feestdag.

Dit jaar was het een bijzondere verjaardag, aangezien het precies 125 jaar geleden is dat Ambedkar geboren werd. Bij die gelegenheid organiseerde het Leuven Centre for Global Governance Studies een avond, waarop ambassadeur Manjeet Singh Puri niet alleen naar het grondwettelijke werk van Ambedkar verwees, maar ook naar zijn strijd voor sociale rechtvaardigheid en politieke inclusie. Zelfs de hindoe-nationalistische premier van India, Narendra Modi, zwaaide onlangs het wierookvat over Ambedkar en vergeleek hem met Martin Luther King.

Sharma: ‘Ambedkar is Malcolm X. Beiden putten voor hun politieke activisme uit hun persoonlijke ervaringen met segregatie.’

‘Dat is een foute vergelijking’, zegt Arjun Sharma, die momenteel aan zijn doctoraat werkt in Leuven. ‘Ambedkar is Malcolm X. Beiden kwamen uit de meest achtergestelde groep, ze waren bijzonder kritisch voor de methodes die voorgestaan werden door de leiders van de emancipatiebeweging van hun tijd, hun eigen politieke activisme putte uit hun persoonlijke ervaringen met segregatie. En beiden bekeerden zich in een politiek symbolische daad tot een nieuwe religie: Malcolm X werd moslim, Ambedkar boeddhist.’

Sharma knoopte daar nog de bedenking aan vast dat het ronduit onvoorstelbaar zou zijn dat Malcolm X na de burgerrechtenstrijd een ministerpost zou krijgen in de Amerikaanse regering. Dat gebeurde wel met Ambedkar, die niet alleen voorzitter werd van de grondwetscommissie, maar ook minister van Justitie, ook al had hij zijn hele leven de Congresspartij bestreden. ‘De vraag of Congress voor de vrijheid vecht, heeft veel minder belang dan de vraag voor wiens vrijheid Congress vecht’, zei Ambedkar in de jaren voor de onafhankelijkheid.

Ondanks de geste van Nehru en Congress na de onafhankelijkheid, geraakte Ambedkar gedesillusioneerd en noemde hij zijn eigen grondwet ‘een prachtige tempel die we voor de goden bouwden, maar voordat zij er hun intrek in konden nemen werd die tempel overnomen door de duivels.’

Radicale verwerping

Het is dus lang niet zeker dat B.R. Ambedkar tevreden geweest zou zijn met de postume lof van India’s leidende politici. Dat is in elk geval ook de mening van Arundhati Roy, die in The Doctor and the Saint ingaat op de radicale kritiek van Ambedkar op de houding van Gandhi tegenover kasten en op Ambedkars radicale verwerping van het hele hindoeïsme, zijn fundamenten en zijn praktijken.

Arundhati Roy beschrijft Mahatma Gandhi als een leider die kasten verdedigde als een noodzakelijke en effectieve vorm van sociale organisatie

Arundhati Roy levert in dit 160 bladzijden tellende essay een gepassioneerde verdediging van Ambedkar in zijn conflict met Gandhi af, waarbij de Mahatma beschreven wordt als een leider die kasten verdedigde als een noodzakelijke en effectieve vorm van sociale organisatie, waarbij iedereen ‘zijn voorouderlijke roepingmoet volgen’ en zich enkel verzette tegen de praktijk van onaanraakbaarheid om de eenheid van de onafhankelijkheidsstrijd niet te schaden.

Ze laat ook geen spaander heel van het verhaal dat Gandhi zijn geweldloze strategie om de verdrukten te bevrijden opgebouwd en uitgeprobeerd had in Zuid-Afrika, waar Apartheid nog geen officiële staatsideologie, maar wel een dagelijkse en wettelijke praktijk was. Ze citeert bijvoorbeeld een brief van Gandhi uit 1909, waarin hij schrijft: ‘Ik heb besloten tot een agitatie die ervoor moet zorgen dat Indische gevangenen niet opgesloten worden met kaffers of anderen. We kunnen het feit niet ontkennen dat er geen gezamenlijke grond is tussen hen en ons.’

Gandhi, zegt Arundhati Roy, wilde de harijans – kinderen van God, zoals hij de kastelozen noemde – assimileren in het hindoesysteem. Ambedkar daarentegen beschouwde de kastelozen niet als deel van de hindoemeerderheid, maar als een duidelijk onderscheiden minderheid, een afzonderlijk “volk”, net zoals moslims. Hij pleitte dan ook voor een apart kiesstelsel, waarin dalits hun eigen vertegenwoordiger apart van de meerderheid konden kiezen, om er zeker van te zijn dat die vertegenwoordigers zich niet in de gunst van de hogere kasten hoefden te werken eer ze een verkiesbare plaats zouden krijgen. Ambedkar verloor dat pleit, nadat Gandhi een vasten tot het einde begon tegen dat plan, dat goedgekeurd was door de Britse overheid.

Ambedkar was vanuit zijn “separatistische” logica ook voorstander van de splitsing van Indië in Pakistan en India.

In haar bijna hagiografische benadering vergeet Arundhati Roy te vermelden dat Ambedkar vanuit zijn “separatistische” logica ook voorstander was van de splitsing van Indië in Pakistan en India. Ze is ook heel begripvol voor de keuze van Ambedkar om samen te werken met het Britse imperium, in de hoop daardoor de zaak van de kastelozen tegen de kastehindoes vooruit te helpen. En ze vermeldt niet dat Ambedkar zo mogelijk nog vernietigender was voor de islam als voor het hindoeïsme.

The Doctor and the Saint is de inleiding op een nieuwe editie van Annihilation of Caste, waarin achteraan ook de correspondentie tussen Ambedkar en Gandhi over die toespraak opgenomen werd. Het boek is daardoor absoluut verplichte lectuur voor al wie de realiteit van kaste in India beter wil begrijpen, en inzicht wil in de historische redenen waarom die kaste-indeling van de maatschappij alles overleefde, niet alleen de bevrijdingsstrijd, maar zelfs het formele verbod dat Ambedkar in de grondwet liet opnemen.

Annihilation of Caste door B.R. Ambedkar, met een inleidend essay door Arundhati Roy is uitgegeven door Verso. 415 blzn. ISBN 978 1 78478 352 5

De zigeunergodin door Meena Kandasamy is uitgegeven door Athenaeum. 288 blzn. ISBN 978 90 2544 708 3

Het jaar van de gelukzoekers door Sunjeev Sahota is uitgegeven door Prometheus. 446 blzn. ISBN 978 90 446 3020 6