Met wie danst de EU in de multipolaire wereld?

Gedachten bij de stoet van leiders door Brussel

De voorbije weken kwam als het ware de nieuwe “multipolaire” wereld in Brussel voorbij. De Europese Unie telt volop mee in die wereld, zoveel is duidelijk en Brussel is het epicentrum van die Europese macht. Het maakt van onze hoofdstad een interessante plek. Het is de plaats waar Europa – in overleg – zijn strategische keuzes moet maken: wat doet Europa met wie? 

  • CC BY-NC-ND 2.0 Elio Di Rupo Chinees president Xi Jinping op bezoek bij Elio Di Rupo in Brussel, 31 maart 2014. CC BY-NC-ND 2.0 Elio Di Rupo

Diplomatieke hoogdagen de voorbije weken in Brussel en België. Eerst de Amerikaanse president Barack Obama die als een popster achter gewapend staal door ons land vloog.

Vervolgens de Chinese president Xi Jinping die als een rode keizer met veel egards werd ontvangen. Xi heeft niet de allures van een popheld – te stijf en onverstaanbaar in dat Chinees van hem - en er was dus ook niet die alles overtreffende hype. Temeer omdat het aloude Atlantisme een Amerikaanse president nog altijd op een andere niveau plaatst dan zijn Chinese tegenvoeter.

Tot slot was er de hele stoet van Afrikaanse staats-en regeringsleiders die naar de EU-Afrikatop kwamen. Die kregen veel minder aandacht dan Obama of Xi. Ze vallen kennelijk, zelfs allemaal samen, in een andere categorie dan China en de Verenigde Staten.

Het moderne spoor

Diplomatie moet eigenlijk de verlangens van de bevolking vertolken op het internationale niveau. Hoe we ons opstellen en met welke partners we samenwerken, moet daarvan een weerspiegeling zijn. Probleem blijft natuurlijk dat de buitenwereld de EU dan wel als een logische eenheid mag zien, de grote lidstaten houden er nog altijd een heel eigen diplomatie op na. Met één mond spreken, blijft voor de Europeanen een opdracht.

Toch zijn er dingen die we delen. Onze geschiedenis bijvoorbeeld. Wij zijn het enige continent dat twee wereldoorlogen heeft ontketend en daarmee tot twee keer toe zichzelf omzeggens heeft vernietigd. Wij mogen daarom blijven twijfelen aan de goeie zin van wapengekletter.

Gaan we in de 21ste eeuw onze problemen echt met de wapens beslechten?

Gaan we in de 21ste eeuw onze problemen echt met de wapens beslechten? Dan kunnen we de mensheid beter meteen opdoeken. Het Europese spoor van multilateralisme, afspraken en regels is het moderne spoor. De EU is een permanente internationale conferentie tussen volkeren die elkaar eeuwenlang naar het leven stonden.

En die aanpak krijgt navolging. De ASEAN in Zuidoost-Azië, de Mercosur in Latijns-Amerika, Nieuw-Zeeland en Australië, de Afrikaanse Unie… allemaal weten ze zich geïnspireerd door de Europese Unie.

Empathische diplomatie

Die Europese Unie steunt op empathie, het vermogen om je in te leven in de ander. Het is een aanpak die eigenlijk ook de basis moet vormen van een succesvolle internationale diplomatie.  Vraag daarbij: hadden we de spanningen met Rusland niet kunnen voorkomen indien we ons wat meer hadden kunnen inleven in hoe de Russen naar een en ander kijken?

Maar empathie is niet hetzelfde als onbaatzuchtigheid. Ook wij hebben belangen en het is beter die ook expliciet te erkennen. In Afrika zijn we niet alleen om te helpen, we hebben daar ook belangen. Het helpt een relatie vooruit als je daar eerlijk over bent tegenover de betrokkenen zelf.

Goed nabuurschap is belangrijk

Rusland is onze buur. Dat betekent dat wij daar een iets andere kijk (moeten) op hebben dan de VS, die mogelijk meer geneigd zijn tot confrontatie.

Ook Afrika is onze grote buur. Dat maakt het meteen een belangrijk continent. Tegen 2050 wonen er twee miljard mensen in Afrika, vier keer zoveel als in de EU nu. Dat betekent dus dat een vruchtbare relatie met deze grote buur sowieso erg belangrijk is.

Zegt Geert Laporte, adjunct-directeur van het European Center for Development Policy Management: ‘Wij, Europeanen, onderschatten de voordelen die Afrika ons op middenlange en lange termijn kan bieden. De EU is waarschijnlijk meer dan alle andere actoren blind voor de kansen die er in Afrika liggen: de markt, het feit dat wij als vergrijzend continent daar werkkrachten kunnen vinden.’

Verder moeten we goed afwegen welke partnerschappen ons kunnen helpen om onze doelen te bereiken en onze waarden te realiseren.

Als het gaat om burgerlijke en politieke rechten zijn de VS voor ons een veel natuurlijker partner dan China. Maar betekent dit dat ze op alle vlakken de eerste viool moeten spelen?

Het klopt: de vrijheid van meningsuiting is in China een probleem en het is onaangenaam en onaanvaardbaar als je in Brussel moet proberen om alle kritiek op China onzichtbaar te maken als mijnheer Xi voorbijkomt. Mogen onze leiders de Dalai Lama nog ontmoeten? Als Xi in zijn Brugse speech stelde dat hij voor diversiteit inzake bestuurlijke modellen is, dan moet hij ook kunnen aanvaarden dat wij anders aankijken tegen vrijheid van meningsuiting dan dat China doet.

Geen twijfel mogelijk: als het gaat om burgerlijke en politieke rechten zijn de VS voor ons een veel natuurlijker partner dan China. Maar betekent dit dat ze op alle vlakken de eerste viool moeten spelen?

Welvaart en sociale bescherming

Onze grootste macht is onze grote markt. Daar wil iedereen graag een deel van binnenhalen. Die markt kunnen we dus ook als bargaining chip gebruiken om dingen te bekomen, op commercieel vlak of op andere gebieden.

Waarom onderhandelen we wel met de VS over een Transatlantisch handels-en investeringsverdrag (TTIP) vrijhandelsverdrag en niet met China? Nochtans vroeg president Xi in zijn Brugse speech uitdrukkelijk om zo’n handelsverdrag. ‘Samen kunnen we de tweeling-groeimotor van de wereldeconomie worden’.  We gaan daar niet op in.

Zijn we bang van de Chinese competitiviteit? Zoals nogal wat Afrikaanse landen bang zijn om vrijhandel te bedrijven met de EU? We dringen al tien jaar zodanig aan op vrijhandelsverdragen met de Afrikaanse landen dat het onze verhouding verzuurt.  

China erkent de vakbondsrechten niet. Hoe wedijveren met een land dat dit niet doet? Maar is het in de VS zoveel beter?

China erkent de vakbondsrechten niet. Hoe wedijveren met een land dat dit niet doet? Maar is het in de VS zoveel beter? Karel De Gucht beweert bij hoog en bij laag dat onze sociale en milieuregels op geen enkele manier onder druk staan in het vrijhandelsakkoord met de VS, maar we weten wel dat de Amerikanen een procedure vragen om hen tijdig op de hoogte te brengen van handelsgerelateerde wetgeving, een zeer brede term.

Bedoeling is dat de Amerikaanse bedrijven tijdig hun gedacht kunnen zeggen over wetgevende plannen, zoals ze dat in de VS al gewoon zijn. Als wij niet willen dat onze democratie “gekocht” wordt door de bedrijven en de miljardairs zoals in de VS, dan moeten we bijzonder goed opletten met het laten screenen van onze wetgeving door Amerikaanse bedrijven.

Wat de volkeren willen

Europa moet in deze een eigen koers varen, doen wat de Europese volkeren zouden willen dat ze doen. Ik ben niet zeker dat dit gebeurt.

Maken de Europese vertegenwoordigers duidelijk dat we erg gehecht zijn aan ons sociaal model? Brengen de Europeanen de Amerikaanse ongelijkheid – 1 procent – ter sprake? Maken ze duidelijk dat ze dit onder geen beding willen?

Hoe moeten onze bedrijven concurreren met bedrijven waar de sociale lasten veel lager zijn of met een land dat amper een klimaatbeleid voert? Zijn we daarin ooit offensief? Komt de EU, met andere woorden, echt op voor wat zo typerend is voor de Europese identiteit?

De Belgische filosofe Chantal Mouffe leerde die Europese identiteit pas in de VS echt inschatten: we zijn volgens haar “sociaaldemocraten die weten wat goed leven is”. Hebben de goed betaalde Europese onderhandelaren daar nog voldoende voeling mee?

Als de Amerikaanse vice-president Joe Biden onlangs schreef dat de Amerikanen nu geleerd hebben wat de (negatieve) impact is van vrijhandelsakkoorden op de arbeidsvoorwaarden, en dat ze daarom nu altijd arbeidsnormen in die akkoorden opnemen, waarom zouden de Europeanen dat dan ook niet doen? Vrijhandelsakkoorden als een manier om ons sociaal model uit te voeren. We zouden sociale en milieucriteria mee aan boord kunnen nemen als een element dat mee bepaalt met wie we vrijhandelsakkoorden aangaan.

Een ander argument om een handelsakkoord te sluiten met de VS en niet met China, is dat het westen op die manier de globale normen kunnen vastleggen. Zo kunnen we China daarvan uitsluiten en hen onze normen en standaarden opleggen. Sommigen betwijfelen echter of het wel zo verstandig is dat de twee oude machten dat samen doen en daarmee de nieuwe opkomende macht uitsluiten.

We moeten voorkomen dat zoiets leidt tot spanningen met China. Als Xi Jinping oproept om een “Brugge” te leggen tussen China en Europa, mogen we dat niet naast ons neerleggen. Er is mogelijk meer dat ons bindt dan we denken.

Milieubeleid

De Belgische klimaatonderhandelaar Peter Wittoeck stelde dat China erkent dat er een klimaatprobleem is, een klimaatbeleid voert, en traditioneel ook de internationale akkoorden naleeft, die het ondertekent. Hij zei het er niet bij, maar in de VS zijn die drie voorwaarden minder vervuld.

Ergo: als het om klimaat gaat, is China – samen met Afrika en andere ontwikkelingslanden - een betere partner dan de VS. Samen met hen kunnen we de VS tot de rede brengen: ze stoten nog altijd twee keer zoveel broeikasgassen per hoofd uit als de EU en voeren amper een klimaatbeleid. Integendeel, met hun schaliegasboom zetten ze ons klimaatbeleid onder druk.

Een Europa dat op een niet-pedante manier op sociaal en milieuvlak de weg toont, blijft een aantrekkelijk model voor de rest van de wereld.

Sommigen vinden dat er ook op sociaal vlak voor de EU meer te vinden is in een samenwerking met China. Dat valt af te wachten. Het klopt in elk geval dat de Chinese regering in woorden pleit voor betere sociale bescherming, en daar ook hard aan werkt.

In de VS is dat allemaal heel onzeker geworden. Een ongelijke samenleving die veel meer lijkt op de standensamenleving die de Amerikaanse pioniers destijds in Europa ontvluchtten: de sociale mobiliteit krimpt er zienderogen.

Een Europa dat op een niet-pedante manier op sociaal en milieuvlak de weg toont, blijft een aantrekkelijk model voor de rest van de wereld. Op voorwaarde dat we onze welvaart kunnen behouden.

Veiligheid

Uiteraard vinden Europeanen veiligheid ook zeer belangrijk en heeft het bondgenootschap met de VS in de NAVO ons al die jaren beschermd. De Amerikanen vinden ons het meest vanzelfsprekend. Omwille van de historische banden, maar ook omdat ze mee instaan voor onze veiligheid, en vinden dat daar best wel enige hondstrouw mag tegenover staan. Ze zijn nog altijd onze grote broer die ons uit de klauwen van Hitler en Stalin is komen halen. De meeste Europese staten lijken daarin mee te gaan.

Nochtans kijken Europeanen anders aan tegen veiligheid en vrede dan de VS. Dat bleek het scherpst met de oorlog in Irak. Zelfs de lidstaten die toen mee ten oorlog trokken, deden dat tegen de zin van hun bevolking in. Hoe dan ook werd de Europese weigering en de emancipatie tegenover de Amerikanen in de rest van de wereld als positief ervaren, als het begin van een eigen Europese diplomatie.

Het bondgenootschap met de VS mag niet ten koste gaan van onze andere doelen. Het kan niet zijn dat ons klimaatbeleid of ons sociaal model onder druk komen omdat we inzake veiligheid te schatplichtig zijn aan de VS. Als dat wel het geval is, dan is het noodzakelijk om die veiligheidsband te herbekijken en desnoods meer zelf in te staan voor onze eigen veiligheid.

Kortom, de Europese diplomatie moet een eigen lijn ontwikkelen die recht doet aan de prioriteiten van de Europeanen. Dat is een work in progress dat ook evolueert naargelang de verschillende strategische partners zelf van karakter veranderen. We mogen ons bewust zijn van onze sterke kanten en die zonder zelfingenomenheid verdedigen en etaleren.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.