Nkurunziza opnieuw president na façadeverkiezing in Burundi

Nkurunziza haalt in heel Burundi 69% van de stemmen, tegenover 19% voor Agathon Rwasa, de belangrijkste oppositiekandidaat. Nkurunziza wint ook in alle provincies, buiten in Rumonge en Bujumbura Rural, waar Rwasa – net als Nkurunziza een voormalig rebellenleider – traditioneel sterk staat.

Rwasa haalt 40% in Bujumbura, het epicentrum van de protesten van de vorige maanden. In de hoofdstad werd ook de oproep tot boycot van de oppositiekandidaten, waaronder Rwasa, het sterkst gevolgd: slechts 30% van de kiezers kwam opdagen tegenover 73% op nationaal niveau.

De overige presidentskandidaten moeten het met de kruimels stellen. Een tweede ronde, voorzien in de grondwet, zal niet nodig zijn. Zoals verwacht.

De grondwet en het vredesakkoord van Arusha verbieden dit derde mandaat.

Binnenkort legt Nkurunziza dus de derde keer de eed af als president, hoewel de Burundese grondwet en het vredesakkoord van Arusha het aantal presidentiële mandaten expliciet tot twee beperkt.

De kandidatuur van Nkurunziza leidde de laatste maanden tot heel wat protest. De kerk, veel organisaties van het middenveld, de oppositie, <esterse donoren en gematigde kopstukken van de CNDD-FDD verzetten zich tegen het derde mandaat.

Onrust in de straten van Bujumbura, politiegeweld, meer dan honderd doden en meer dan 170.00 vluchtelingen, bleken niet voldoende om Nkurunziza van zijn idee af te brengen.

Façadeverkiezingen

Maar eigenlijk doen de resultaten er niet echt toe. Dat Nkurunziza ging winnen, was duidelijk omdat hij relatief populair is bij het electoraat op het platteland. Zijn imago is ijzersterk na jaren voetballend en dansend campagne voeren terwijl hij cadeautjes uitdeelde uit de staatskas. Voeg hier zijn prestige als chef, de eerste die democratisch verkozen werd na de burgeroorlog nota bene, bij en zijn onaantastbaarheid wordt duidelijk.

Al zullen we nooit écht weten hoe populair de man is en hoe de modale Burundees zijn tien jaar aan de macht beoordeelt. Want het feit dat hij gewonnen heeft, is vooral te danken aan het gebrek aan mogelijkheden voor tegenstanders om mee te dingen naar een overwinning.

De belangrijke oppositiekandidaten besloten de stembusgang te boycotten, omdat ze geen enkele kans kregen met gelijke wapens te strijden. ‘The environment was not conducive for free, credible and inclusive elections’, heet dat in VN-termen. ‘Niet-conform internationale standaarden voor vrije en eerlijke verkiezingen en gekenmerkt door angst en onzekerheid’, aldus de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (EAC).

Façadeverkiezingen is een betere omschrijving. Campagne voeren was vrijwel onmogelijk, zeker nadat oppositiefiguur Zedi Feruzi vermoord werd.

Zich als militant van een oppositiepartij uiten is al uiterst gevaarlijk, laat staan als je een verkiezingsmeeting wil organiseren.

De voorbije dagen werden er, net zoals in 2010 en 2011, verschillende militanten van Rwasa’s partij vermoord. Het moet ook gezegd dat op militanten van de CNDD-FDD gisteren nog een granaataanslag gepleegd werd.

Heeft het zin om verkiezingen te monitoren als er van een echte keuze geen sprake is?

Vooral op de heuvels in het platteland controleert de jeugdmilitie van de CNDD-FDD, de Imbonerakure, het politieke leven. Er was veel sprake van intimidatie – om te gaan stemmen door de ene kant, om thuis te blijven door de andere.

Agathon Rwasa behaalde uiteindelijk een verdienstelijke score. Had hij kunnen winnen indien hij de verkiezingen niet had geboycot? Dat is moeilijk in te schatten, zeker omdat we ook niet weten of de resultaten en de opkomst die de Burundese kiescommissie publiceerde de waarheid trouw blijven.

De Europese Unie en de Afrikaanse Unie trokken hun verkiezingswaarnemers terug, net als het middenveld, dat via 11.11.11 gefinancierd wordt door de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Terecht overigens! Heeft het zin om verkiezingen te monitoren als er van een echte keuze geen sprake is? Enkel pro-overheidsmiddenveld, de VN-missie MENUB en regionale organisaties observeerden uiteindelijk nog de verkiezingen.

Ook de media werden gemuilkorfd na de mislukte staatsgreep van 13 mei: radio’s werden in brand gestoken en journalisten vluchtten naar het buitenland. Beelden van enkele lokale en internationale journalisten laten korte rijen en lege stemlokalen zien: genoeg om ernstige vraagtekens te zetten bij de officiële opkomstcijfers.

Ondanks de vraagtekens gaan we nu toch naar een scenario met Nkurunziza opnieuw aan het hoofd van Burundi. Nkurunziza heeft er al tien jaar opzitten en het resultaat is niet echt overtuigend. Wat kunnen we verwachten? Contestatie, verstrakking en een economische malaise.

Contestatie

Pierre Nkurunziza en zijn regering zullen vanaf dag één na de eedaflegging gecontesteerd worden. Door de oppositie, het Burundese middenveld en intellectuelen uit eigen rangen die het schip hebben verlaten. Er werd zelfs al een ‘nationale transitieraad’ gevormd door vertegenwoordigers uit die groepen.

Tezelfdertijd zal er waarschijnlijk opnieuw een dialoog opgestart worden. Eerder liep die vast op onwil van de Burundese overheid, ondanks de bemiddeling door de Oegandese president Museveni. Nu zal de overheid, gesterkt door haar zogenaamde verkiezingsoverwinning, wel terug aan tafel willen zitten. Een aantal toegevingen, zoals het opnemen van oppositie binnen een regering van nationale eenheid of verzachtende maatregelen gericht op de internationale gemeenschap zitten er wel in, maar de kans dat de CNDD-FDD zal toegeven op een aantal cruciale thema’s, zoals het derde mandaat of nieuwe verkiezingen, is vrijwel onbestaande.

Het is maar de vraag of het huidige regime het zal uitzingen tot de volgende verkiezingen, gepland in 2020.

Ook internationale actoren, zoals de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, hebben al laten weten dat ze de resultaten van de presidentsverkiezingen en de parlementsverkiezingen, die eind juni plaatsvonden, contesteren.

Volgens onze minister van buitenlandse zaken Didier Reynders ‘beantwoorden [deze verkiezingen] niet aan de minimumvereisten voor inclusiviteit en transparantie. Ze zijn niet geloofwaardig en ze zullen niet tot een oplossing voor de crisis in het land bijdragen.’ Hij liet weten dat de samenwerking met Burundi, zoals aangekondigd door minister van ontwikkelingssamenwerking De Croo, herbekeken zal worden. Eerder zei hij in het parlement de verkiezingsresultaten niet te zullen erkennen. Wat niet erkennen en herbekijken concreet zal betekenen, is nog niet duidelijk. Ook de EU liet weten procedures op te starten die tot gevolgen kunnen leiden op vlak van ontwikkelingssamenwerking.

Helaas zal de regering van Nkurunziza waarschijnlijk ook door verschillende vormen van gewapend verzet gecontesteerd worden. De stabiliteit, één van de verwezenlijkingen van tien jaar Nkurunziza, is om zeep. De mislukte staatsgreep toonde al aan dat het regime omverwerpen niet zo eenvoudig is, maar ook dat er binnen het leger voldoende onvrede is met de gang van zaken.

Verschillende gewapende groepen rekruteren en mobiliseren. Bij de grens met Rwanda vonden er al clashes plaats met een gewapende groep. Meer dan 170.000 Burundezen zijn naar het buitenland gevlucht en er zijn al een honderdtal doden gevallen door het geweld. De bevolking betaalt het gelag van rebellie en repressie en het is maar de vraag of het huidige regime het zal uitzingen tot de volgende verkiezingen, gepland in 2020.

Het regime verstrakt

Het regime zal verder verstrakken. De weg naar een autoritaire staat is de laatste jaren al ingeslagen en het trieste proces is enkel versneld sinds de politieke crisis.

Onafhankelijke radio’s en middenveldorganisaties hebben jarenlang, zeker in vergelijking met andere landen in de regio, een grote vrijheid en dynamiek gekend. Dit is nu voorbij.

Het merendeel van de journalisten en activisten zit in het buitenland en terugkeren wordt, zeker op korte termijn, zo goed als onmogelijk. De heropening van de radio’s, aangevallen na de mislukte staatsgreep, wordt strak door de overheid gecontroleerd. Enkel zij die het regime steun betuigen, mogen uitzenden.

Ook internationale ngo’s, die de lokale luizen in de pels van het regime ondersteunen of zelf mensenrechtenschendingen aan de kaak stellen, zullen het niet makkelijk krijgen. De vervloekte eenpartijstaat van voor de burgeroorlog is terug, met een nieuw gezicht.

Economische malaise

Burundi zal verder economisch achteruitgaan. Waar buurland Rwanda er wel in slaagt om donoren en investeerders aan te trekken en de armoede aan te pakken, nestelt Burundi zich in haar status van een van de armste landen ter wereld.

Het bilan van tien jaar Nkurunziza op vlak van ontwikkeling is pover. Er gaan meer kinderen naar school en de levensverwachting is gestegen, mede dankzij de gratis dienstverlening, maar het inkomen per persoon is de voorbije tien jaar amper toegenomen en acht op tien personen leven nog steeds onder de armoedegrens. De kans is klein dat deze cijfers de komende jaren verbeteren.

Het bilan van tien jaar Nkurunziza op vlak van ontwikkeling is pover.

Donoren, waaronder België, zullen de ontwikkelingssamenwerking met Burundi herzien, omwille van het derde mandaat, maar ook omwille van de corruptie en het gebrek aan een ontwikkelingsvisie van de Burundese overheid.

Burundese vredeshandhavers in conflictzones zoals Somalië kopen het regime nog wat krediet bij donoren, maar hoe lang zal dit duren?

Nieuwe actoren zoals China kunnen de plaats van het westen innemen (zij stuurden, in tegenstelling tot de westerse donoren,  ook hun ambassadeurs voor de bekendmaking van de verkiezingsresultaten), maar tonen ook maar beperkte interesse in het land.

De inflatie zal verder de pan uit swingen waardoor het nog moeilijker wordt ambtenarenlonen te betalen. Burundese ngo’s vechten tegen honger en ziekte, maar worden tegengewerkt door de alomtegenwoordige corruptie en het gebrek aan een overheidsbeleid. Internationale ngo’s zullen steeds minder welkom zijn, tenzij ze geen vragen stellen en enkel oplapwerk doen.

De privésector, al weinig geïnteresseerd in Burundi, zal eieren voor haar geld kiezen indien het zakenklimaat nog verder verslechtert.

Oplossing gezocht

Niet rooskleurig dus, de toekomst in Burundi. Wat is nu de uitweg uit deze crisis? Dat is moeilijk te zeggen. Interne en externe druk bleek niet voldoende om Nkurunziza en de zijnen van gedachten te doen veranderen. De door de EU aangekondigde sancties tegen individuen met geweld en mensenrechtenschendingen op hun kerfstok zijn nodig, maar alle gematigde gesprekspartners lijken al te zijn vertrokken.

Het schrappen van ontwikkelingssteun wordt overwogen, maar treft vooral de bevolking, niet de elite die haar schaapjes al op het droge heeft. Het in vraag stellen van de financiering van Burundese vredeshandhavers in landen zoals Somalië, zoals de VS doet, kan impact hebben op het regime, maar ook effecten hebben in die conflicthaarden en op de rol van het Burundese leger in de Burundese politiek.

Het Burundese middenveld wil blijven mobiliseren, maar zal het dit kunnen met haar kopstukken in ballingschap en de repressie door de overheid?

Echte dialoog is, zoals altijd, de enige oplossing om uit deze crisis te geraken. Maar de kwestie van het derde mandaat blijft op tafel liggen. Zeker nu, na de verkiezingen, wordt de kans op een wezenlijk compromis hierover erg klein en zal er ook geen mogelijkheid zijn om terug te keren naar een stabiele situatie waarin werk kan gemaakt worden van ontwikkeling.

De meeste Burundezen willen de bladzijde van politieke crisis en geweld omslaan, nu moeten hun leiders hen nog volgen.

Thijs Van Laer is beleidsmedewerker Centraal-Afrika bij 11.11.11.