Noord-Kivu, de woede van de vergetenen

De zon zakt over Beni, een stad in het noordoosten van Congo, op 70 km van de Oegandese grens. De kleine restaurantjes leven op, zoals elke avond, met een draai aan de volumeknop van de luidsprekers die nog steeds treuren om de dood van Papa Wemba. Maar vandaag komen er amper klanten opdagen. In de anders zo drukke straten, waar moto’s zich met scherp getoeter een weg banen door de menigte, wagen zich maar weinig mensen. De recente gebeurtenissen zitten nog vers in het geheugen. Op 3 mei werden in Luna Mutshunge, een dorp op zo’n 60 km van Beni, tien vrouwen, vijf kinderen en twee mannen in hun eigen huis afgeslacht met bijlen en machetes.

Volgens de getuigen ‘gebeurde de aanval snel en bij het vallen van de nacht’, waardoor de inwoners verrast werden. Twee dagen later werden nog eens vier opengereten lichamen teruggevonden in Biane, een ander dorp in de regio van Beni. Het Internationale Comité van het Rode Kruis (ICRC) gaf bovendien aan dat het zijn activiteiten in de regio stopzet, sinds de ontvoering van drie van zijn medewerkers in Rutshuru (volgens onze bronnen door de FDLR – de Democratische Strijdkrachten voor de Bevrijding van Rwanda – wat de uitbreiding van het conflict aantoont). De medewerkers werden gelukkige drie dagen later opnieuw vrijgelaten.

Volgens de VN hebben rebellengroepen uit de regio sinds 2014 al liefst 500 burgers gedood

Bijna dag op dag een jaar geleden, op 13 mei 2015, kostte een andere moordpartij het leven aan 23 personen, zo’n twintig km ten noorden van Beni. Kort tevoren, op 17 oktober, kwamen tien kinderen om het leven bij een gelijkaardige aanval. Volgens de Verenigde Naties (VN) hebben rebellengroepen uit de regio sinds 2014 al liefst 500 burgers gedood bij dergelijke aanvallen. De Congolese burgermaatschappij raamt het aantal op 1017. Het slachtofferaantal is moeilijk te schatten, maar zoals Flaubert ooit zei over een draaiend wiel, hoe kan je de spaken tellen?

‘Nochtans hadden de autoriteiten de zone onder controle verklaard’, aldus een journalist van Radio Kivu aan France 24. Daarmee liet de overheid uitschijnen dat de bevolking zich mocht verwachten aan een terugkeer van de kalmte. Broodnodig, want op amper twee jaar tijd ontvluchtten reeds tienduizenden mensen het gebied. De rust kwam nooit. Integendeel, de VN kondigde een verhoogd aantal MONUSCO-operaties aan. MONUSCO staat voor Missie van de Verenigde Naties voor de stabilisering in de Democratische Republiek Congo. De VN zijn bezorgd over de toenemende spanningen in de regio.

Wie zit er achter deze barbaarse daden? Het ADF (Democratische Geallieerde Krachten – Forces Alliées Démocratiques) wordt met de vinger gewezen, ook al zijn de daden door niemand officieel opgeëist.

Het ADF is een Oegandese gewapende groep die in 1995 werd opgericht tegen de Oegandese president Yoweri Museveni, aan de macht sinds 1986. Oorspronkelijk was het ADF samengesteld uit groepen die een gedeeld wantrouwen koesterden jegens Kampala (in het algemeen oud-strijders van Obote, de verdreven president van Oeganda) en ondersteund werden door het Soedanese en het Congolese regime. Vandaag wordt het ADF door de Verenigde Staten bestempeld als een terreurorganisatie, en behoort het volgens de VS tot een vaag omschreven geheel van Oost-Afrikaanse Islamistische terreurgroepen. Met een korrel zout te nemen.

Bevochten door Kampala, nam het ADF zijn toevlucht vlakbij de Congolese grens, in het Rwenzori en het Virunga Park, een moeilijk bereikbaar gebied waar het lange tijd bescherming genoot van Kinshasa, aldus een rapport dat de denktank International Crisis Group uitbracht op 12 december 2012. De Congolese autoriteiten kwamen in actie toen de rebellengroep evolueerde naar een islamistische groep (volgens sommigen in samenwerking met de Somalische Al Shabaab) en sinds 2005 worden er pogingen ondernomen om de rebellen te verjagen.

Ondanks de samenwerking tussen de Congolese strijdkrachten, de MONUC en de Oegandese strijdkrachten, bleken deze operaties weinig succesvol. Hierna besloot Kinshasa zich te concentreren op de strijd tegen M23 (een beweging ontstaan in 2012 in de Kivu-streek en volgens de VN ondersteund door Rwanda en Oeganda), waardoor het ADF pas voluit bestreden werd vanaf oktober 2014. Hun wandaden konden dan ook gerust gelezen worden als wraakacties tegen de Congolezen.

Het rapport bevat onder andere ‘overeenstemmende getuigenissen over de betrokkenheid van FARC-soldaten in de bloedbaden.’

Maar is het ADF écht de enige verantwoordelijke, zoals de Congolese overheid altijd beweerde? Die these heeft nooit echt helemaal overtuigd. Het rapport dat het GEC (Groupe d’Etude sur le Congo) – een onderzoekscentrum aan de Universiteit van New York (NYU) – uitbracht, toont aan dat enige twijfel toegelaten was. Het rapport, gepubliceerd op 21 maart, behandelt de moordpartijen die plaatsvonden in de Beni regio sinds oktober 2014. Het bevat onder andere ‘overeenstemmende getuigenissen over de betrokkenheid van FARDC-soldaten (Forces Armées de la République Démocratique du Congo, nvdr.) in de bloedbaden’.

Volgens de verzamelde getuigenissen spraken enkele aanvallers Kinyarwanda terwijl het Oegandese ADF deze taal niet machtig is (zij spreken Swahili of Luganda). Bovendien weigert het ADF kinderen te doden terwijl er onder de slachtoffers van de moordpartijen net veel kinderen waren. Nog altijd volgens GEC is het zeker dat de Congolese strijdkrachten tijdens de aanvallen geen actie ondernamen om de aanvallers te arresteren, en dat terwijl er 12.000 soldaten in het gebied actief zijn. Alles lijkt erop dat de Congolese soldaten een bevel van hogerop volgden om niet tussenbeide te komen, wat uiteraard veel vragen oproept. Erger nog, de FARDC zou zelfs aandeel gehad hebben in burgermoorden zonder dat hun motieven duidelijk waren: verraders, opstand, indringers, smokkel?

Andere groepen worden ervan verdacht een rol te hebben gespeeld in de bloedbaden: veteranen van de RCD/K-ML, een rebellengroep destijds ondersteund door Rwanda, of nog andere lokale milities. Het moet gezegd dat de regio bulkt van de bodemrijkdommen, en volgens het GRIP (Groupe de Recherche et d’Information sur la Paix et la sécurité) ‘houden de politieke en militaire leiders de verwarring in de regio stand om de rijkdommen te ontginnen voor eigen winstbejag’.

De aanwezigheid van goud, coltan en ivoor volstaat om bondgenootschappen te vormen en ontbinden. Volgens de International Crisis Group zouden er ook commerciële banden zijn tussen Congolese officiers en het ADF. Een recent onderzoek van de South African Insitute for International Affairs bevestigt dat er eveneens afspraken zouden gemaakt zijn tussen het ADF, de FARDC en de Oegandese autoriteiten inzake illegale houthandel.

De inwoners van de streek rond Beni voelen zich aan hun lot overgelaten in een gebied dat niemand nog in de hand lijkt te hebben. Ze leven temidden economische belangen waar ze geen vat op hebben en die hun veiligheid ernstig in het gedrang brengen. Deze week uitten ze hun woede nogmaals maar hun stem wordt niet gehoord. De internationale gemeenschap blijft doof voor hun roep en zowel media als politici zijn vooral geïnteresseerd in de strijd tussen president Kabila en Moïse Katumbi voor het presidentschap. Afgevaardigden van Noord-Kivu boycotten vorige week een plenaire zitting in het parlement omdat ze vinden dat de regering opzettelijk de ogen sluit voor de situatie er valselijk betoogt dat ‘alles kalm is in de Republiek’.

Wat nog meest in het oog springt is de gelatenheid van MONUSCO tegenover deze bloedbaden.

Wat nog meest in het oog springt is de gelatenheid van MONUSCO tegenover deze bloedbaden, terwijl toch de VN als enige de rust zou kunnen herstellen. De inwoners zijn dan ook erg misnoegd over de blauwhelmen die een basis hebben op amper 200 m van de aanvallen, maar geen enkele soldaat greep in. Ook intern zijn er spanningen. Met name het Nepalese contingent wordt gehekeld omdat zij vijf maanden geleden, bij een aanval op Tanzaniaanse blauwhelmen door rebellen in Eringeti, de andere kant uitkeken. Volgens getuigen reden de Nepalese pantservoertuigen gewoon door. Met als gevolg: één blauwhelm dood en 24 burgers lieten het leven.

Volgens een recente enquête heeft zo’n 70 pct van de bevolking in de regio geen vertrouwen meer in de VN en ook NGO’s zijn veel krediet verloren. De blauwhelmen zien de legitimiteit van hun acties in het gedrang komen, terwijl die net van groot belang is voor het slagen van de missie.

Wie luistert naar de roep van Beni? Het dodenaantal blijft oplopen, er zijn al duizenden mensen ontheemd en op de vlucht, en de bewuste apathie van de autoriteiten heeft de situatie alleen maar verergerd. Hoog tijd dus voor lokale en internationale spelers (in het bijzonder zij die grondstoffen uit de Kivu importeren) om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Helaas is het zoals een Congolees spreekwoord zegt: wanneer het geld spreekt, zwijgt de waarheid.