Pinksteren, homo's en seks

Op 24 februari 2014 ondertekende de Oegandese president Museveni een wet die homoseksualiteit strenger strafbaar stelt. Behalve de manipulatieve president werden ook de pinksterkerken met de vinger gewezen. Terecht of niet? En is de opkomende pinksterbeweging nefast voor holebi-rechten in Afrika?

Uittredend premier Elio Di Rupo – zelf holebi – reageerde geschokt nadat president Museveni zijn paraaf had gezet onder de zogenaamde Anti-Homosexuality Act van december 2013.

De kamercommissie voor Buitenlandse Zaken stemde zelfs een resolutie die ermee dreigt alle buitenlandse hulp op te schorten, als Oeganda niet meer respect opbrengt voor holebi-rechten. Een nieuwe wet op ontwikkelingssamenwerking van 2013 laat dat toe.

Oeganda is het vierde belangrijkste partnerland van de officiële Belgische ontwikkelingssamenwerking. Detail: het Oegandese Grondwettelijk Hof vernietigde intussen de antiholebi-wet omdat er bij de stemming geen quorum was.

Oeganda is geen geïsoleerd geval. Elders in Afrika ontketende ook Zambia – bij grondwet een “Christelijke Natie” – een heuse heksenjacht op holebi’s. Dat was in de nasleep van een bezoek door VN-Secretaris Generaal Ban Ki-Moon, die terloops meer respect vroeg voor holebi’s. Zowel Zambia als Oeganda hebben gemeen dat de pinksterbeweging er de jongste jaren vaste voet aan de grond heeft gekregen.

© Suzanne Van Brussel

 

Homobashen en politiek

Museveni: ‘We zijn al langer ontgoocheld over hoe het Westen zich hier gedraagt. Nu komt u ons ook nog vertellen hoe wij moeten leven.’

Heel wat Afrikaanse landen zijn allesbehalve holebi-vriendelijk, maar tot voor kort werd van homofilie geen punt gemaakt. Oeganda had bijvoorbeeld nog van de Britse kolonisator een discriminerende wet geërfd, maar haalde pas recentelijk de duimschroeven aan.

Analisten geven verschillende redenen aan. Homobashen leidt de aandacht af van andere prangende vraagstukken en anti-westers sentiment is gefundeness Fressen voor Afrikaanse politici die willen scoren. ‘We zijn al veel langer ontgoocheld over hoe het Westen zich hier gedraagt. Nu komt u ons ook nog vertellen hoe wij moeten leven – dan zeggen wij nee’, aldus een nijdige Museveni.

Er is natuurlijk nog politique politicienne. Bang voor internationale reacties had Museveni lang de boot afgehouden, maar hij tekende uiteindelijk toch om niet aan politieke macht in te boeten. In 2016 zijn het verkiezingen in Oeganda. Wellicht ook vond zijn regering een vage anti-homowet handig om onder het mom van homofilie politieke tegenstanders uit te schakelen. Net als de in 2013 gestemde Anti-Pornography Act zijn de bewoordingen vaag genoeg om te beslissen à la tête du client.

Londense betoger protesteert in 2009 tegen Oegandese anti-homo wet

Zendelingen uit Amerika

‘Homofobie is niet Afrikaans. Het is geïmporteerd.’

Heel wat holebi-activisten schrijven de nieuwe wet dan weer op het conto van pinksterchristenen uit Amerika, die op doortocht in Oeganda de homofobe gevoelens hebben aangewakkerd. Dat zegt bijvoorbeeld Frank Mugisha, de meest vooraanstaande Oegandese holebi en directeur van Sexual Minorities Uganda (SMUG). Mugisha: ‘Dit recent tijdperk van toegenomen criminalisering en virulente homofobie is alweer een geschenk van het Westen, ditmaal van de VS.’

Mugisha heeft in de VS een rechtszaak aangespannen tegen Scott Lively, één van de pastoors die in 2002 naar Oeganda kwam. Hij heeft volgens Mugisha de anti-homohaat aangewakkerd en lag mee aan de basis van de anti-homowet. ‘Homofobie is niet Afrikaans. Het is geïmporteerd’, aldus Mugisha.

God houdt van Oeganda

De pinksterbeweging is wereldwijd de snelst groeiende groep christenen. Rond de eeuwwisseling kwamen er jaarlijks negen miljoen pinksterchristenen bij – 25.000 per dag. Afrika is koploper met 44 % van allen Pinksterchristenen wereldwijd. Omdat de eerste pinksterkerken uit de VS zijn overgewaaid en nu nog  banden bestaan tussen sommige pinksterkerken in Afrika en in Amerika, wordt wel eens aangenomen dat de homofobie is geëxporteerd door ultra-conservatieve Amerikanen. Klopt dat plaatje wel?

Volgens de meest virulente anti-homoprediker uit Oeganda, Martin Ssempa, zijn de striktere homowetten echt wel een Afrikaanse “uitvinding”. ‘Ik vind het beledigend,’ blogt hij, ‘dat telkens een zwarte man iets goeds doet, je zegt dat een witte man ons dat had opgedragen. Waarom aanvaarden we niet dat Afrikanen een anti-homoseksualiteitwet kunnen maken? Waarom moet je iemand anders de schuld geven?’

 

In andere bewoordingen wordt dat ook bevestigd door een aantal vooraanstaande academici, die begin september in Londen samenkwamen tijdens de achtste GloPent, dé wetenschappelijke conferentie over Pentecostalism.

‘De homofobie in Afrika is niet zomaar een importproduct’, zegt doctorandus Caroline Valois van de University of Edinburgh. ‘Er is meer aan de hand.’

‘Te veel nadruk op seks’

Valois en andere onderzoekers zijn van mening dat de homofobie aangewakkerd wordt door de algehele toename van pinksterkerken in het zuiden, meer dan enkel door toedoen van Amerikaanse pastors op doortocht.

Zambia is van oudsher overwegend christelijk, maar de jongste jaren won vooral de pinksterbeweging er zielen – zeker onder de voormalige president Chiluba, zelf lid van de Pinksterbeweging. In Oeganda bekeerde één derde van de bevolking zich in amper vijftien jaar tijd. In Oeganda zijn pinksterkerken snel gegroeid, onder meer omdat de Amerikaanse ontwikkelingsorganisaties PEPFAR en USAID de religieuze organisaties gebruikten om te helpen bij de bestrijding van Oeganda’s aidsepidemie. Ook zag Museveni’s regime ze als een handige bondgenoot. Janet Museveni, first lady, en dochter Patience Rwabwogo zijn trouwens pinksterchristenen. Patience startte een eigen kerk.

© US Department of State

Obama veroordeelde anti-homowet, maar ging in augustus graag op staatsieportret met Museveni

‘Het morele kader dat pinksterkerken hun gelovigen meegeven, legt veel nadruk op seks’, zegt Barbara Bompani van de University of Edinburgh. ‘Heteroseksueel gedrag ligt voor hen aan de basis van de wettelijke en morele orde die ophoudt te bestaan als de norm in vraag gesteld wordt. Onveranderlijke en vaste sekserollen maken deel uit van de continuïteit, ze zijn het weefsel van de samenleving en bij uitbreiding de natie’.

Pinksterkerken prediken een erg conservatieve man-vrouw-verhouding. De man moet zijn lustgevoelens onder controle houden, tenzij voor de voortplanting en binnen de veilige omgeving van het gezin, en wijdt zich aan de eigen transformatie, de familie en het grotere geheel. De vrouw mag spiritueel leiderschap tentoonspreiden, bijvoorbeeld als pastor, maar moet tegelijk gehoorzaam en gedienstig zijn. Buiten de kerk is haar plek die aan de haard.

Afwijkend seksueel gedrag

‘Door homoseksualiteit aan te vallen, stellen de pinksterkerken het westerse project van moderniteit in vraag.’

De pinksterbeweging huldigt een visie die Vlamingen uit een vorige (of zelfs huidige) generatie niet zo vreemd in de oren moet klinken. Wat de nieuwe anti-homowetten op scherp stellen, is met andere woorden geen clash of civilisations, niet zozeer een strijd tussen gefrustreerde Amerikaanse ultraconservatieven en evengoed geglobaliseerde holebi-activisten. Wel botst het binnen Afrika zelf tussen verschillende visies op het goede leven en de pinksterkerken zijn daar één aspect van.

Voor hen is spirituele transformatie belangrijker of minstens even belangrijk als materiële zaken, zoals in aanmerking komen voor voedselhulp of gezondheidszorg. En afwijkend seksueel gedrag is nu eenmaal een zonde of het gevolg van bezetenheid, die uitgedreven moet.

Sommige kerken preken dat het een kwaad is dat de hele gemeenschap kan besmetten en dus moet bevochten worden, als ging het om oorlog. Anderen laten holebi’s toe op voorwaarde dat ze tot “inkeer komen”.

Delaney Hall (CC BY-NC-SA 2.0)

Amerikaanse Deliverance Temple bevrijdt de ziel

‘Anti-homowetten zijn voor Afrikaanse pastors een manier om te glocaliseren’, voegt Adriaan van Klinken toe. Van Klinken, onderzoeker aan de University of Leeds: ‘Door homoseksualiteit aan te vallen, stellen de pinksterkerken het westerse project van moderniteit in vraag – het westerse waanidee dat iedereen hetzelfde traject moet volgen richting ontwikkeling.’

Belgische ontwikkelingshulp aan Oeganda stopzetten?

We dwalen als we denken dat de Afrikanen gewoon “achter” zijn.

Volgens de pinksterkerken dwalen wij dan ook, als we ervan uitgaan dat Afrikanen gewoon “achter” zijn – of koud gepakt door Amerikaanse pastors –  en ten langen leste holebi-rechten wel zullen erkennen, eens ze ‘verder opgeschoten zijn in hun ontwikkeling’.

Onze westerse kijk op ontwikkeling, waarbij in theorie iedereen – ongeacht kleur, sekse, geaardheid – evenveel recht heeft op bijstand, is simpelweg niet dezelfde als die van de pinksterkerk, waar sommige individuen des duivels zijn en zelfs het “Koninkrijk” in gevaar brengen.

‘Waarmee ik niet gezegd wil hebben dat er ondanks de impact van pinksterkerken in Oeganda of Zambia plots eensgezindheid bestaat over homoseksualiteit, net zomin als in het Westen trouwens’, aldus Van Klinken. 

Wil dat zeggen dat België in zo’n context alle hulp aan Oeganda moet stopzetten? Want benadrukte de Oeganda-resolutie van de Kamercommissie niet ‘dat bij de onderhandeling van een nieuw samenwerkingsprogramma (SP) tussen België en Oeganda een duidelijke verwijzing wordt gemaakt naar de universaliteit, ondeelbaarheid en onvervreemdbaarheid van de rechten van de mens’.

‘Zonder het over alles eens te zijn, moeten we zoeken naar gemeenschappelijke grond om samen te werken’, zegt Bompani. ‘Er is vooral meer diplomatie en kennis nodig over de pinksterkerken. Zoiets vraagt tijd en geduld en dat ligt niet meteen in de aard van ontwikkelingssamenwerking.’

Call Me Kuchu

In 2012 verscheen de documentaire Call Me Kuchu, geregisseerd door Katherine Fairfax Wright en Malika Zouhali-Worrall. De film volgt David Kato – gekend als de eerste openlijke holebi in Oeganda – in zijn strijd tegen de Anti-Homosexuality Act. Hieronder kan u de trailer bekijken.

 

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.