III. Mondiale monsters

In de financiële sector nam de deregulering – bewerkstelligd door de bankenlobby – een Icarisch hoge vlucht en schiep een financieel kapitalisme zonder veel grenzen en beperkingen. Zo ontstonden gigantische financiële ondernemingen, die bovendien met elkaar verbonden waren. Als er één failliet ging, dreigden ze allemaal over de kop te gaan en het hele systeem in hun val mee te sleuren.

Daardoor werden ze te groot om bankroet te gaan, en de zekerheid dat de staat hen wel moest redden als het mis ging, zette hen aan tot steeds grotere risico’s en steeds complexere producten. De sector bleef groeien en de bankiers verdienden schatten door het nemen van uitzinnige risico’s onder het welwillende oog van de toezichters. Zo ontstond de grootste financiële crisis sinds de Grote Depressie.

De laatste crisis trof het hart van het systeem.

Sindsdien weten we dat we echt met een systemisch probleem zitten. Martin Wolf, hoofdeconoom van de Financial Times: ‘De liberalisering heeft een monster geschapen: een financiële sector die in staat is economieën van binnenuit te verscheuren.’ Sinds 1970 telde de wereld 147 financiële crisissen en die werden steeds groter. De laatste crisis trof het hart van het systeem.

Om het te redden, moesten de betrokken landen even grote schulden aangaan als voor een heuse oorlog. Als we bij een volgende crisis het systeem, bij gebrek aan middelen, niet meer kunnen redden, gaan we alsnog naar een Grote Depressie, met alle gevolgen van dien. ‘Dit is in feite een wanhopige situatie’, aldus nog Wolf. Het financiële systeem weer dienstig maken aan de samenleving wordt een hele opdracht. 

De aarde wordt kleiner

Een ander groot nieuw begin dat zich voor onze ogen ontvouwt, is dat de mens voor het eerst in zijn geschiedenis echt op de grenzen van de aarde stoot. Lokale vervuilingen zijn er altijd geweest – kwik in rivieren, Tsjernobyl, smog in megasteden… – maar de wereldeconomie is door het wereldwijde succes van westerse productie- en consumptiepatronen zo groot geworden dat ze mondiale ecosystemen onder druk zet. Klimaatverandering is daarvan het voorbeeld bij uitstek.

De schaarste werkt wedijver tussen landen en regio’s om natuurlijke rijkdommen in de hand.

De mondialisering zwengelde de klimaatverandering nog stevig aan – mondiaal monster nummer twee, om zo te zeggen. In 2013 bevatte de atmosfeer van de aarde voor het eerst 400 deeltjes CO2 per miljoen deeltjes.

De eindigheid van de aarde doet zich ook voelen in de schaarste van sommige grondstoffen. De EU publiceerde in 2010 een lijst van veertien kritieke grondstoffen. Ook water wordt steeds schaarser, van China over Iran tot Californië.

De schaarste werkt wedijver tussen landen en regio’s om natuurlijke rijkdommen in de hand: zal elk land vechten voor zijn deel, of slagen we erin de verdeling van natuurlijke rijkdommen met elkaar af te spreken en zuiniger om te springen met de rijkdommen van de aarde? Op een verstandige manier omgaan met een kleinere wereld is een zeer grote uitdaging voor deze eeuw. In een wereld die kleiner wordt, heeft extreme rijkdom een nieuwe dimensie: als de superrijke erg veel consumeert, blijft er misschien niet genoeg meer over voor de anderen.

Dit stuk verscheen in het winternummer van MO*. Word nu abonnee!