Twee regeringen en een vreemde generaal, maar in Libië regeert de chaos

De val van Kadhafi veranderde Libië in een staat zonder of met concurrerende machthebbers, waar gewapende groepen en islamistische extremisten vrij opereren. Er is nu een politiek akkoord tussen de twee regeringen, maar dat werd nog niet ondertekend. Samira Bendadi schetst het gevaarlijkste land van Noord-Afrika.

  • CC Surian Soosay (CC BY 2.0) Een politiek akkoord moet een einde maken aan het geweld in de straten van Libië CC Surian Soosay (CC BY 2.0)

‘Ons werk is af. Wij hebben een finale tekst. Het is nu aan de verschillende partijen om de tekst te ondertekenen en te implementeren.’ Dat is samengevat wat Bernardino Leon, de voorzitter van de UNSMIL, de VN-missie in Libië, maandagavond aankondigde op een persconferentie in het kuststadje Skhirat in Marokko.

De tijd dringt en Bernadino Leon wil de overeenkomst ondertekend zien vóór het einde van het mandaat van de regering in Tobroek, vóór eind oktober dus. Volgens de internationale pers verwezenlijkte Leon al een klein mirakel toen hij op 11 juli aankondigde dat een akkoord zo goed als bereikt was, mits enkele amendementen.

De verbrokkeling van de tweedeling

De kans dat het akkoord ondertekend wordt is reëel, want iedereen wil uit de impasse geraken. Om te beginnen de Libiërs zelf, want voor hen staat er veel op het spel.

Ook de buurlanden en de Europese Unie willen stabiliteit zien in het Noord-Afrikaans land waar IS voet aan de grond heeft gekregen en waar elke dag honderden immigranten en vluchtelingen West-Europa willen bereiken, via de Libische wateren.

Hoe groot de politieke wil ook is, de situatie blijft erg gespannen en de verhoudingen zijn complexer dan ooit.

Zelfs landen zoals Qatar en Turkije, die achter een welbepaald blok van het Libische politieke veld staan, hebben zich achter de onderhandelingen geschaard. Maar hoe groot de politieke wil ook is, de situatie blijft erg gespannen en de verhoudingen zijn complexer dan ooit.

Dat zegt Virginie Collombier, onderzoekster aan het Europees Universitair Instituut in Florence in Italië. ‘Er zijn geen twee grote blokken meer zoals we die gekend hebben het voorbije jaar’, zegt de onderzoekster die zich buigt over de sociale en politieke ontwikkelingen in post-Kadhafi Libië.

‘Elk blok is nu verder versplinterd. In elk blok heb je heel wat mensen die een akkoord willen en die tot compromissen bereid zijn vanwege de grote belangen die op het spel staan. Maar binnen elke blok zijn er ook harde elementen die van geen compromis willen weten en die op elk moment het akkoord kunnen opblazen.’

Een jaar van verspeelde kansen

De verkiezingen die in juni 2014 het einde hadden moeten betekenen van de overgangsfase, zijn in een klimaat van onveiligheid en wantrouwen verlopen en werden niet door iedereen erkend. 

In juli vorig jaar, voor de officiële machtsoverdracht aan het nieuwe parlement, lanceerde een coalitie van gewapende milities uit de stad Misrata een militaire operatie, onder de naam Fajr Libië, of Dageraad van Libië. De coalitie kreeg de hoofdstad Tripoli onder controle en bracht het ANC, het Algemeen Nationaal Congres, opnieuw aan de macht gebracht.

Er zijn in Libië twee regeringen. Eén in Tobroek en andere in Tripoli.

Het Huis van Afgevaardigden, het parlement dat voortvloeide uit de verkiezingen, verhuisde naar het oosten van het land, naar Benghazi. De regering zocht haar toevlucht in de stad Tobroek.

Sindsdien zijn er in Libië twee regeringen. Eén in Tobrok, die haar legitimiteit baseert op de algemene verkiezingen van juni 2014. Deze regering is erkend door de internationale gemeenschap. En er is het ANC in Tripoli, dat zijn legitimiteit baseert op een uitspraak van het hoge gerechtshof dat de verkiezingen nietig had verklaard en op het feit dat het nooit de macht officieel had overgedragen aan het nieuwe orgaan.

In het begin had het ANC geen steun binnen de internationale gemeenschap maar na verloop van tijd begon het door te dringen dat de strijd tegen extremistische groepen en tegen de illegale immigratie geen kans op slagen heeft zonder de medewerking van het Algemeen Nationaal Congres.

De ene fout na de andere

Tot nu toe blijken de politieke leiders niet in staat de leiding van het land in handen te nemen. Gewapende milities hebben sinds de val van Kadhafi de bovenhand gekregen. Vorige week nog, terwijl de onderhandelingen bezig waren in het Marokkaanse stadje Skhirat, werd er zowel in het oosten van het land gevochten, toen een gewapende groep het vliegveld van Tripoli aanviel, als in het westen, toen militairen onder leiding van generaal Khalifa Hafter slaags raakten met een andere gewapende groep.

Het is nu voor politieke figuren die hoge functies bekleedden in de periode van Kadhafi onmogelijk om nog een politiek mandaat uit te oefenen

Volgens Azza Kamel Maghur, Libische advocate en mensenrechtenactiviste, hebben politieke fouten zich van bij de start opgestapeld. In een analyse die ze in mei maakte voor het Arab Reform Initiative (ARI), een consortium van denktanks uit de Arabische wereld, analyseert ze de verschillende fases die Libië de voorbije vier jaar doorgemaakt heeft. Het feit dat er werd gekozen voor een “collectieve regeringsvorm” maakte, volgens Azza Kamel Maghur, het nemen van politieke beslissingen moeilijk. Er was geen staatshoofd en geen onderscheid tussen het wetgevende en het uitvoerende niveau.

Een tweede fout was, volgens de mensenrechtenactiviste, de isolatiewet die in 2012 aangenomen werd en die het voor politieke figuren die hoge functies bekleedden in de periode van Kadhafi onmogelijk maakt om een politiek mandaat uit te oefenen.  Dat werkte wantrouwen in de hand.

Een andere minpunt van het Algemeen Nationaal Congres was dat het geen beslissing durfde te nemen over de manier waarop het toekomstige staatshoofd aangesteld moest worden. De keuze tussen het organiseren van rechtstreekse verkiezingen of het over te laten aan het parlement, werd doorgeschoven naar de toekomstige regering.

De generaal gaat niet naar huis

Deze politieke keuzes of politieke fouten hebben dramatische gevolgen omdat de strijd om de macht zo hevig is. En die strijd verloopt niet zozeer via de stembus maar op het slagveld.

Khalifa Haftar, de gepensioneerde generaal, is niet van plan om snel van het toneel te verdwijnen

Een figuur die sinds maart 2014 alle politici overschaduwt, is de gepensioneerde generaal Khalifa Haftar.  Sinds 2014 speelt hij cavalier seul in zijn oorlog tegen het terrorisme. Khalifa Haftar was een bondgenoot van Kadhafi, maar keerde zich tegen hem en vluchtte naar de VS.

De regering in Tobrok stelde hem in maart 2015 als commandant van de Strijdende Krachten aan. Maar voor de onderhandelaars uit Tripoli is hij een onaanvaardbaar figuur en mag hij in geen geval een rol krijgen in de toekomstige eenheidsregering.

‘Khalifa Haftar is onaanvaardbaar, niet alleen voor de leden van het ANC maar voor vele mensen, waaronder leden van de regering in Tobrok zelf’, zegt Virginie Collombier. ‘Hij heeft een duister verleden en zijn strijd tegen terroristen is in feite een oorlog tegen al wie het met hem oneens is’.

Maar de gepensioneerde generaal is niet van plan om snel van het toneel te verdwijnen. Tot twee keer toe heeft hij eerste minister Al-Thani verhinderd om het vliegtuig te nemen en zich te verplaatsen. Meer nog, Haftar heeft zijn eigen visie over de toekomst van Libië. Hij wil na het einde van het mandaat van de huidige regering een militaire raad installeren om het land door de overgangsfase te loodsen.

Internationale steun gevraagd

Een akkoord heeft alleen kans op slagen als het een internationaal karakter krijgt

Het akkoord dat na lange onderhandelingen nu op tafel ligt, voorziet de aanstelling van een regering van nationale eenheid waarin zowel leden van de huidige regering in Tobroek als leden van het Algemeen Nationaal Congres zouden zetelen. Daarnaast moeten er drie parlementaire organen komen.

‘Of deze constructie kan werken, is zeer de vraag’, zegt Virginie Collombier. ‘De goede wil van de betrokkenen is niet voldoende. Er is meer nodig om het compromis te implementeren. Veel hangt af van de mate waarin de internationale gemeenschap dit akkoord wil steunen.’

Voor Azza Kamel Maghur heeft zo’n akkoord alleen kans op slagen als het een internationaal karakter krijgt, en dus een internationale juridische bescherming geniet.

Hoe moet het verder?

De toekomst van Libië is heel onzeker. Het land is in twee verdeeld. Elke regering controleert slechts een deel van het grondgebied en van de instellingen. De economische en sociale situatie gaat achteruit. Het is moeilijk om geld van de bank te halen en om te tanken.

Desondanks zijn er, volgens Virginie Collombier, hoopvolle signalen. Op het terrein is er de grote overlevingsdrang van de gewone burgers. Er is ook de inzet van lokale besturen en figuren die binnen hun clan of door hun familiale banden het leven draaglijk maken, humanitaire hulp organiseren en een bemiddelingsrol spelen om strijdende groepen tot verzoening te brengen.

‘Naast de internationale steun vormt deze civiele maatschappij de hoop om Libië terug op de rails van de democratiseringsproces te zetten’, zegt Collombier.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.