Van wie is de stad? Zes verrassende perspectieven

Is de stad aan de hulpverleners?

Een “VN-containerpark” van twee op twee vierkante kilometer heeft de stedelijke ontwikkeling van het Oost-Congolese Goma hertekend sinds de VN-vredesmissie in Congo MONUSCO zijn hoofdkwartier van Kinshasa naar de hoofdstad van Noord-Kivu verhuisde.

De metropool vlak bij het drielandenpunt tussen Congo, Rwanda en Oeganda werd na de vluchtelingenstroom na de Rwandese genocide een aantrekkingspool voor humanitaire organisaties en ngo’s allerhande, maar veel medewerkers van internationale ngo’s verblijven niet in Goma zelf: ’s nachts steken ze de grens over naar het (goedkopere) Rwandese Gisenyi.

Niet zo voor MONUSCO-medewerkers, die volgens criticasters louter in hun containerpark blijven. La Lucha (Lutte pour le Changement, afgeleid van het Spaanse woord voor ‘strijd’), een actiegroep opgericht in Goma in 2012 die intussen in twaalf Congolese steden actief is, verwijt MONUSCO ervan in hun ‘eigen virtuele realiteit’ te leven en opteert veeleer voor vreedzaam protest – als alternatief voor de warlords die de provincie buiten het “relatief kalme” Goma teisteren.

‘De virtuele realiteit van VN en ngo’s blijft dan ook erg aan de oppervlakte en zo’n containerpark heeft op termijn dus amper impact’, zegt Congoexpert Kris Berwouts. Van wie de stad dan wel is – de actievoerders, de warlords of de centrale regering – zal de toekomst moeten uitwijzen.

Is de stad aan de medemiljonairs?

Op 9 kilometer van Ramallah heeft Palestijns miljonair Basher al-Masri gigantische bedragen gepompt in Rawabi, een geplande stad aan de Westelijke Jordaanoever. Zo’n geplande stad, volledig gefinancierd door private instanties, kost een slordige 1 miljard euro. De Palestijnse Autoriteiten bieden volgens Masri enkel ‘morele steun’. De miljonair legde zelf voor een kwart van die totaalprijs zijn financieel gewicht in de weegschaal en kon ook rekenen op financiering vanuit onder meer Qatar en de VS om de bouw van het project, dat eind 2007 aangekondigd werd, vanaf 2012 uit te voeren.

Drie jaar vertraging ten spijt, zijn begin 2016 de eerste 350 families gesetteld. Meer zullen volgen, want de eerste 700 appartementen zijn reeds verkocht en in 2013 had Masri al 8000 (van de maximum 40.000) potentiële kopers op het oog. De kostprijs van de kleinste appartementen ligt evenwel op 60.000 euro. In Rawabi zullen dus voornamelijk “gegoede burgers” komen wonen. ‘En de bedoeling is om multinationals naar de West Bank te halen’, aldus Masri.

‘Het project heeft evenwel een duidelijke boodschap: het gaat tegen de Israëlische bezetting in.’ Critici vrezen evenwel dat de bouw van de stad de bezetting net “normaliseert” en bovendien te veel op een Westerse stad lijkt om een Palestijnse identiteit te hebben. Dat de bewoners Tel Aviv zullen zien liggen van op de hoogste heuvel van het dorp, lijkt dus erg symbolisch. De vraag is wàt het juist symboliseert: een schop tegen de Israëlische schenen, of net een zoenoffer?

Is de stad aan Franz Kafka?

De Servische regering heeft grootse plannen met Savamala, een artistieke wijk aan de rivierbedding in hartje Belgrado. Het Waterfront-project, dat geheel uit Abu Dhabi lijkt gekopieerd (niet toevallig waar de aannemer vandaan komt), dreigt de Servische hoofdstad evenwel in twee op te delen.

De totale oppervlakte van 1,8 vierkante kilometer zou volgebouwd worden met winkelcentra en andere hoogbouw, waaronder een toren van 200 meter hoog, en zo een haast kafkaiaanse metamorfose ondergaan: van creatieve uitgaansbuurt naar gated community. Of zo’n eiland binnen de stad er daadwerkelijk komt, is maar de vraag.

In het contract, dat in 2014 afgesloten werd en voor een termijn van 30 jaar loopt, staat duidelijk vermeld dat een eerste evaluatie plaatsvindt binnen 20 jaar. Als de helft van het project dan nog niet afgerond is, vervalt de deal en gaan alle opgetrokken constructies naar de aannemer. Het zou een financiële aderlating betekenen voor het land, want het contract is op papier maar liefst 2,7 miljoen euro waard.

Bovendien waren al heel wat oorspronkelijke bewoners uit hun huizen gezet vooraleer in september 2015 publiekelijk gecommuniceerd werd over de inhoud van dat contract. Zij wonen nu, zonder de zekerheid van een vast huurcontract, in een buurt die – ironisch genoeg, aangezien de regering de hoofdstad net wil opwaarderen – nog het best omschreven kan worden als sloppenwijk.

Is de stad aan de toeristen?

‘Meer Dubai dan Malta’, zo wordt uitgaansbuurt Paceville, een wijk in het Maltees kuststadje St. Julians, getypeerd. De wijk staat vol met kantoorgebouwen, maar ook populaire bars – genre Hard Rock Café – en luxehotels schieten er als paddenstoelen uit de grond. Zozeer dat de oorspronkelijke bewoners zich steeds meer in het nauw gedreven voelen in hun eigen dorp. In de wijk zijn namelijk alsmaar minder parken en tuinen toegankelijk voor het grote publiek: geprivatiseerd groen tiert er welig en veel inwoners ontvluchten de wijk.

Op vandaag lijkt het stadsgedeelte meer in handen van toeristen dan van Maltezen zelf. Antropoloog Elise Billiard deed onderzoek naar de rol van die toeristen: zij vraagt zich af of het aan hen is om de wijk die zij “consumeren”, ook op te kuisen. Volgens Billiard daalt de stedelijke verbondenheid door de verregaande privatisering.

Een van haar conclusies is evenwel dat enkelingen zich thuis blijven voelen in een wijk die niet meer volledig van hen lijkt. ‘Een micro-gemeenschap weliswaar’, aldus Billiard. ‘Van onder meer bejaarden die een kaartje leggen op hetzelfde terras waar diezelfde nacht nog een dronken toerist de ziel uit zijn lijf heeft gekotst. Het leven gaat verder in Paceville.’

Is de stad aan de varkens?

Het Indische Gurgaon, een kwarteeuw geleden nog een veredeld dorp vlak bij New Dehli, nu zelf een metropool, is verwikkeld in een tweestrijd: de stad is ofwel aan de bedrijven die de volledige oppervlakte privatiseren, ofwel aan het vee en de varkens van de oorspronkelijke bewoners die de bedrijven weggejaagd hebben naar de rand van de stad.

Die ongecontroleerde bevolkingsexplosie – van 120.000 inwoners in 1991 naar 2 miljoen op vandaag – liet zich voelen in de gebrekkige infrastructuur. De stad kon zijn eigen tempo niet meer volgen en basisvoorzieningen, zoals rioleringen of elektriciteit, bleven uit. De bedrijven die zich intussen gevestigd hadden, wachtten niet op de lokale overheid maar huurden nog meer privébedrijven in om die voorzieningen aan te leggen. Die bedrijven pompen grondwater illegaal uit de grond en laten afvalwater afvoeren met trucks, om het dan te dumpen in de dichtstbijzijnde rivier of zelfs op open vlaktes.

De oorspronkelijke bewoners worden steeds verder naar de buitenwijken verdreven en blijven al helemaal achter zonder voorzieningen. Hun varkens hebben zo’n drastische verhuis evenwel niet ondernomen: zij blijven ronddolen in het centrum van de stad.

Is de stad aan de schaamte?

‘El Muro de la Vergüenza’, zo wordt de muur die de Peruviaanse hoofdstad Lima in twee verdeeld genoemd: een “wall of shame” die “miljoenenkwartier” Casuarinas scheidt van het verpauperde Pamplona Alta, oftewel de rijken van de armen afschermt, uit schrik dat die armen van de rijken zouden stelen.

Althans, dat is de redenering die jezuïeten gebruikten toen de bouw van de muur in de jaren 80 aanving. Die redenering wordt op vandaag nog steeds tot stand gehouden door de regering, de politie en de rijke buren zelf. Zo worden meer dan 2000 arme families verstopt achter een muur met een lengte van tien kilometer en een hoogte van drie meter – prikkeldraad niet meegerekend. Voor velen die – ironisch genoeg – werken in de rijke wijken, duurt het meer dan een uur om op hun bestemming te geraken. Ook zouden ze streng gecontroleerd worden vooraleer ze de rijke wijk binnen- en buitengaan.

Dit artikel werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Voor slechts €20 kan u hier een jaarabonnement nemen!

Volgens Oxfam Solidariteit werkt de muur verregaande sociale exclusie in de hand. ‘Wij zijn armen, geen criminelen – maar zo lijkt het wel’, getuigt een bewoonster aan de ngo. De vrouw wijst erop dat zij geen toegang heeft tot stromend water. Dagelijks moeten bewoners zoals zij vertrouwen op vrachtwagens die watertanks afleveren. Wie bovenop een heuvel woont, moet dat water bovendien in emmertjes naar boven sleuren, aangezien de trucks nooit tot aan die huisjes kunnen geraken – zo slecht liggen de wegen erbij. Kostplaatje van dit onrecht bedraagt 80 sol (21,5 euro) per maand per familie, wat drie keer zoveel is als mocht de arme wijk aangesloten zijn op het reguliere leidingwaternetwerk. De schaamte voorbij?