Congolese oppositie eist verkiezingen in november

De tweede ambtstermijn van Joseph Kabila loopt af op negentien december. De grondwet voorziet dat hij niet voor een derde termijn verkozen kan worden.

Het ziet er echter naar uit dat Kabila niet van plan is de macht door te geven. Het Congolese Hooggerechtshof gaf eerder dit jaar aan dat Kabila aan de macht mag blijven zolang er geen verkiezingen plaatsvinden. De strategie van de regering is dan ook om die zolang mogelijk uit te stellen. Volgens een officiële verklaring gebeurt dat om “logistieke en praktische redenen”.

Allen tegen Kabila eisen verkiezingen

Tegenstanders van Kabila willen dat laatste scenario absoluut vermijden. Het is daarom dat oppositieleider Etienne Tshisekedi afgelopen zondag 31 juli tijdens een bijeenkomst opriep om de verkiezingsprocedure in gang te zetten: ‘Het is hoogverraad als de verkiezingsprocedure niet in september in gang wordt gezet.’ Tienduizenden Congolezen woonden de rally bij.

Tshisekedi, ondertussen 83, is sinds 27 juli terug in Congo na twee jaar in België verbleven te hebben wegens gezondheidsproblemen. Dit jaar slaagde hij erin om voor het eerst de oppositiepartijen –grotendeels– te verenigen. Onder de naam Rassemblement probeerden die een blok te vormen tegen Kabila.

Sommigen wijten de verkiezingswinst van Kabila in 2011 aan een te gefragmenteerde oppositie. Dit nieuwe front is dan ook redelijk uniek in de recente politieke geschiedenis van Congo.

Buitenlandse observatoren van het Carter Center menen echter dat de electorale winst in 2011 het resultaat was van fraude. Ook Tshisekedi, destijds de tegenkandidaat van Kabila, is van mening dat het kiesproces niet eerlijk verliep. Het is niet waarschijnlijk dat hij opnieuw de rol van uitdager op zich neemt, gezien zijn hoge leeftijd.

Ex-kolonisator gastheer voor oppositie Kabila

Op tien juni wist Tshisekedi een akkoord te bereiken tussen verschillende oppositiepartijen. Tijdens een bijeenkomst in Genval bij Brussel kwamen meer dan honderd vertegenwoordigers van negen politieke platformen samen. Vicepremier Didier Reynders toonde zich opgetogen. ‘België is tevreden met de samenkomst van de oppositie deze week om tot gezamenlijke standpunten te komen’, stond te lezen in zijn persbericht.

Delly Sesanga, aanwezig op het congres, verdedigde de keuze voor Brussel als volgt: ‘In Kinshasa was het risicio op een verbod of arrestatie overduidelijk. We denken aan Katumbi die niet vrij kan bewegen.’

Bij de oppositie-rally waren onder andere de UDPS van Tshikesedi, de coalitie Dynamique d’opposition waartoe Vital Kamerhe behoort en de coalitie G7 die Moïse Katumbi steunt.

Gezien Tshisekedi’s gezegende leeftijd werd lange tijd gedacht dat Moïse Katumbi zich zou opwerpen als tegenkandidaat voor Kabila. Die ex-gouverneur van Katanga profileerde zich begin mei trouwens reeds als presidentskandidaat.

Hij werd echter aangeklaagd in verband met een fraudedossier en bij verstek veroordeeld tot een celstraf. Katumbi reisde voor de zitting naar Parijs, naar eigen zeggen om medische redenen.

De rechter die hem veroordeelde zei later dat ze daartoe gedwongen werd. Ze leeft sindsdien ondergedoken.

Katumbi had van te voren laten weten dat hij aanwezig wou zijn op de oppositiebijeenkomst van 31 juli met het risico gearresteerd te worden bij aankomst. Hij bracht echter een schriftelijke verklaring naar buiten waarin stond dat de Congolese autoriteiten zijn vliegtuig geen toestemming gaven voor de landing.

De kandidatuur van Katumbi blijft wel staande, zo laat hij weten in een interview met Jeune Afrique. ‘Ja, ik ben kandidaat’, vertelt hij, ‘Ik heb een zuiver geweten en laat me niet intimideren. Ik zal terugkeren.’

Dat is misschien niet zo’n slechte zet, zolang de oude man in leven blijft en hij niet voor verdeling zorgt

Kamerhe grote afwezige

Dat de oppositie zich grotendeels wist te verenigen, is deels te wijten aan verdeeldheid binnen Kabila’s coalitie, meent Aymar Nyenyezi Bisoka, jurist, politicoloog en onderzoeker aan de UC Louvain, en aan enkele trekkers binnen de oppositie.

‘De breuklijnen binnen de presidentiële meerderheid hebben zeker bijgedragen tot le Rassemblement. En de belangrijkste leiders hebben beslist zich te scharen rond Tshisekedi en anderen zijn gevolgd. Dat is misschien niet zo’n slechte zet, zolang de oude man in leven blijft en hij niet voor verdeling zorgt. Zijn partij is immers verdeeld over de ’s mans opvolging en zijn regionalisme. Zijn autoritaire trekjes – hij doet meestal wat hij wil – boezemen ook aardig wat wantrouwen in. De Rassemblement is echter niet volledig. Kamerhe bijvoorbeeld was de grote afwezige.’

Het nieuwsplatform Jeune Afrique suggereerde dat Kamerhe, een belangrijke opposant, oud-parlementsvoorzitter en voormalig minister, niet bij de oprichting van Rassemblement was omdat hij bang is dat Katumbi als presidentskandidaat naar voren geschoven wordt. Nyenyezi deelt die mening: ‘Kamerhe was een van de grote afwezigen in Genval. Kamerhe is niet van de minsten. Hij is erg populair in het oosten van Congo. Volgens mij had zijn afwezigheid te maken met vermeende afspraken tussen Tshisekedi en Katumbi’.

Katumbi ontkent dat evenwel in een interview met Jeune Afrique: ‘Mijn relaties met Kamerhe zijn nog altijd goed. Bij mijn weten behoort hij nog steeds tot de oppositie.’ De partij van Kamerhe stuurde wel een afvaardiging.

Kabila verandert geweer van schouder

Een verenigde oppositie kan sterker dan ooit staan tegenover president Kabila. Voorlopig werpt Tshisekedi zich op als centrale verbindingsfiguur maar hij zal zich naar alle waarschijnlijkheid niet kandidaat stellen voor het presidentschap. Het is maar de vraag of zo’n kandidaat er komt, nu Katumbi het land niet binnen raakt.

Doen ze dat niet, dan geven ze aan de oppositie de boodschap dat hun enige mogelijkheid geweld is

Na mislukte pogingen om de kieswet te veranderen in zijn voordeel, lijkt Kabila intussen voor een andere strategie te kiezen. In juni kwam een voorstel van een partijgenoot die pleitte voor een referendum over het aantal ambtstermijnen. In buurlanden Congo-Brazzaville en Rwanda zorgde zo’n referendum al voor een uitbreiding van de presidentiële termijnen. Het is waarschijnlijk dat Kabila die optie openhoudt.

‘De internationale gemeenschap moet zich verzetten tegen leiders die wetten willen hervormen in hun voordeel’, reageert Richard Moncrieff van de denktank International Crisis Group in The Guardian. ‘Doen ze dat niet, dan geven ze aan de oppositie de boodschap dat hun enige mogelijkheid geweld is.’

‘De ambities van Kabila kunnen het land naar een gevaarlijke impasse leiden’, meent hij. Buurland Burundi wordt momenteel getroffen door een golf van geweld nadat president Pierre Nkurunziza aankondigde voor een derde ambtstermijn te gaan.