Zeven vragen over de protesten in Hong Kong

1. Hoe kwam het protest zo snel op gang?

‘De demonstranten gedroegen zich vreedzaam. De politie gebruikte buitensporig geweld en vuurde traangas af zonder de manifestanten te waarschuwen.’

Traangas en oproerpolitie werden zondag 28 september ingezet om de “paraplurevolutie” in Hong Kong stil te leggen. Met regenschermen en mondmaskers trotseerden de betogers wolken van traangas in het centrum van de economische grootstad.

‘De demonstranten gebruiken illegale middelen om de overheid te bedreigen’, zei de gouverneur van Hong Kong, Leung Chun-Ying. ‘Ik heb een absoluut vertrouwen in het professionele oordeel van de politie’, stelde hij tijdens de nieuwsconferentie over het geweld tijdens de protesten.

De orde van advocaten uit Hong Kong (HKBA) is het hier niet mee eens. Zij verstuurden maandag 29 september een persbericht waarin ze de gouverneur tegenspreken. ‘De demonstranten gedroegen zich vreedzaam. De politie gebruikte buitensporig geweld en vuurde traangas af zonder de manifestanten te waarschuwen. Dit is een schending van de wet en van de tradities terzake in Hong Kong’.

Zoals zo vaak had het politiegeweld een omgekeerd effect: na de inzet van traangas en oproerpolitie groeiden de protesten verder aan. De bevolking in Hong Kong toonde haar ongenoegen over het politiegeweld door de demonstranten te steunen. Zij eisten op hun beurt het ontslag van gouverneur Leung die wordt gezien als onderaannemer voor Beijing en verantwoordelijk voor het geweld op zondag.

Verschillende leiders van de protesten riepen de demonstranten op niet in te gaan op geweld vanuit de overheid. Als het geweld toch uit de hand zou lopen, moeten de betogers zich terugtrekken zei Benny Tai, een van de spilfiguren van de protesten.

Maandagmiddag trok de oproerpolitie zich terug. Vandaag zou er maar een beperkt aantal agenten nog ter plekke aanwezig zijn. Sinds de terugtrekking zijn confrontaties tussen demonstranten en politie beperkt gebleven. Gouverneur Leung liet ook al verstaan dat hij het Chinese leger niet zou vragen hem ter hulp te snellen om de protesten te onderdrukken.

2. Wie zit achter de protesten?

Twee organisaties trokken de protesten op gang, de studentenfederatie van Hong Kong en de Occupy Central with Peace and Love beweging.

‘De overheid kan de protesten niet onderdrukken door enkele leiders te viseren.’

Anderen wijzen erop dat delen van de protestbeweging en de prodemocratiebeweging contacten hebben met en steun krijgen van het Westen, en dan vooral van de VS. Zij vrezen dat die buitenlande krachten van de gelegenheid gebruik maken om er niet als in Oost-Europa ook in Hong Kong, en nog liever in China, een ‘kleuren’revolutie te ontketenen. 

Traditioneel spelen studenten in confucianistische samenlevingen dikwijls een voorname rol in protestbewegingen: het past bij hun opdracht op te komen voor een betere samenleving. 

De studenten boycotten al sinds vorige week de lessen aan de universiteit van Hong Kong. Op maandag 22 september protesteerden zij – gekleed in witte T-shirts – aan de universiteitsgebouwen. De studenten kregen de steun van heel wat professoren. Zij kwamen mee op straat en maakten lessen online beschikbaar zodat hun demonstrerende leerlingen niet achterop zouden raken.

Benny Tai, professor rechten aan de Universiteit van Hong Kong, startte de Occupy Central with Peace and Love beweging. Sinds juni dreigen zij met burgerlijke ongehoorzaamheid als de overheid geen rekening houdt met hun eisen.

Op zondag 28 september sloegen de twee organisaties de handen in elkaar. Dit bracht de protesten in een stroomversnelling. Samen bezetten zij vier van de drukste gebieden van de stad, inclusief het centrale handelsdistrict, de winkelstraten, het dichtbevolkte Mong Kok, en Admirality – het gebied waar alle overheidsdiensten gevestigd zijn.

De protesten groeiden uit tot een enorme volksbeweging. Een centrale structuur of leider lijkt te ontbreken. Dit is een van de grootste voordelen van de beweging volgens Maya Wang, onderzoekster bij Human Rights Watch. ‘De overheid kan de protesten niet onderdrukken door enkele leiders te viseren.

3. Wat willen de demonstranten?

Volgens de grondwet is universeel stemrecht voor de bevolking een doel, al wordt niet bepaald wanneer dit doel moet bereikt worden. En net daar wringt het schoentje.

Eén eis verenigt de demonstranten. Zij willen tijdens de verkiezingen in 2017 rechsstreeks hun gouverneur verkiezen. Sinds 1997 toen HongKong als voormalige Britse kolonie deel werd van de Volksrepubliek, stelt een zogenaamd verkiezingscomité de gouverneur van Hong Kong aan. Dat comité bestaat uit 1200 kiesmannen die geacht worden de samenleving van Hong Kong te weerspiegelen, maar die benoemd worden door de regering in Beijing. 

De regeling is dan weer gebaseerd op de zogenaamde Basiswet van Hong Kong. 

In 1984 schreven China en voormalig kolonisator Groot-Brittannië een ‘gezamenlijke verklaring over de kwestie van Hong Kong’. Daarop is de zogenaamde Basic Law of Basiswet van Hong Kong gebaseerd die de fundamentele principes van het bestuur regelt. Daarin staat dat de gouverneur wordt benoemd door een representatief verkiezingscomité met kiesmannen die door Beijing worden benoemd. 

In de Basiswet staat evenwel ook dat het ultieme doel de verkiezing van de gouverneur is ‘door middel van algemeen stemrecht na nominering door een grotendeels representatief comité volgens algemene democratische principes’. Dat is een formulering die meerdere interpretiaties toelaat. Dat geeft zelfs Tung Kuoyo, de vertegenwoordiger van Taiwan bij de EU en Belgïë, toe: ‘De Basiswet laat inderdaad ruimte voor interpretatie maar we weten natuurlijk wel wat democratie is, en dat is niet je verkiezingskandidaten laten selecteren door een onverkozen verkiezingscomité. Hong Kong wil echte democratie.’ 

Toen een maand geleden werd aangekondigd dat de inwoners van Hong Kong voortaan hun gouverneur met algemeen stemrecht zouden kunnen verkiezen uit kandidaten die door een verkiezingscomité genomineerd werden, was dat een mogelijke interpretatie van de Basiswet, maar ze bleek erg ontgoochelend voor de bevolking van Hong Kong die duidelijk op meer had gerekend.

4. Hong Kong als proeftuin?

Hong Kong is niet de enige regio die meer onafhankelijkheid van China wil. De Volksrepubliek vreest dat verschillende bevolkingsgroepen de protesten in Hong Kong kunnen aangrijpen om ook eisen te stellen. Inwoners van Macau – een voormalige Portugese kolonie die in 1999 werd opgenomen in de Volksrepubliek China – volgen met argusogen de ontwikkelingen in Hong Kong.

Hong Kong maakt deel uit van China, maar de stadstaat genoot, in overeenstemming met de Basiswet, van vrijheden die elders in Volksrepubliek niet bestonden: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging (HK kent een rijke civiele samenleving), een onafhankelijke rechtspraak en dus rechtszekerheid. De sfeer is er anders dan elders in China. De lucht is er vrijer.

‘De korte afstand tussen Hong Kong en Taiwan is symbolisch voor hun gemeenschappelijke eis.’

Zo heb je in HongKong ook veel ngo’s die zich inlaten met de arbeidsrechten, ook in de Volksrepubliek, wat op het vasteland veel minder evident is. China heeft geprofiteerd van dit kapitalistische eiland. De eerste economische experimenten met buitenlandse investeringen gebeurden vlakbij HK, in Shenzhen. Heel veel Hong Kongse ondernemers investeerden al van in de jaren tachtig als eerste in de Volksrepubliek.

De vraag is of China Hong Kong zal aangrijpen om zelf verder te experimenteren met democratie. China heeft economische experimenten steeds op lokaal vlak uitgetest vooraleer die op nationaal vlak door te voeren. HongKong leent zich zeer goed als proeftuin voor Chinese democratie. Het is niet uitgesloten dat Beijing alsnog die weg opgaat, maar het is duidelijk dat het niet zo snel wil gaan als de bevolking van Hong Kong.

5. Wat betekent dit voor Taiwan?

‘We zijn niet bereid onze vrijheid op te offeren in ruil voor goeie economische relaties.’

Taiwan vindt elke vergelijking met Hong Kong misplaatst. Ambassadeur Tung Kuoyu: ‘Hong Kong maakt deel uit van de Volksrepubliek; Taiwan is een onafhankelijk land.’ Dat is niet wat China erover denkt: voor Beijing is Taiwan een provincie van de Volksrepubliek. Het zet ook vele decennia alle andere landen onder druk om Taiwan als dusdanig te bekijken. Heel wat landen kregen al Chinese steun toen ze beslisten om hun officiële banden Taiwan stop te zetten. China maakt daarbij ook gebruik van zijn groeiende economische macht. Daarom heeft de Taiwanese vertegenwoordiging bij de EU en België ook geen ambassade maar een ‘vertegenwoordigend bureau’

Tung vindt spreken over ‘een land, twee systemen’ totaal misplaatst. ‘Onze democratie is de voorbije decennia volwassen geworden. En ook al hebben nu goeie economische relaties met Beijing, we zijn niet bereid onze vrijheid op te offeren in ruil voor goeie economische relaties. Dat blijkt uit opiniepeilingen bij onze bevolking: de grote meerderheid is gekant tegen ‘een land, twee systemen’ voor Taiwan. Om die reden heeft Taiwan ook een leger uitgebouwd.’ Hoe sterk dat leger ook mag zijn, het zal nooit een partij voor het Chinese Volksleger maar de VS hebben Taiwan altijd een garantie gegeven dat ze hen zouden verdedigen tegen een eventuele Chinese dreiging. 

Is het totaal ondenkbaar dat Taiwan ooit opgaat in een democratischer China? Tung houdt zich op de vlakte: ‘Dat is een hypothetische vraag die zich op korte termijn niet zal stellen. Laat het me hier op houden: elk soort ontwikkeling in China zal een effect hebben op Taiwan.’ 

6. Hoe gaat Beijing om met de rellen?

Ook op het Chinese vasteland kunnen de gebeurtenissen in Hong Kong gevolgen hebben. Een kwart eeuw na de onderdrukking van protesten op het Tiananmen plein is de angst misschien wat afgenomen. Ook is de middenklasse in China ondertussen sterk gegroeid en die wil misschien naast rijkdom, ook meer zeggenschap. 

De Chinese communistische partij doet alles om berichten over de protesten in Hong Kong tegen te houden. Instagram, een belangrijk sociaal mediakanaal, is afgesloten en de Chinese variant van Twitter – Weibo – werd onder censuur geplaatst. Betogers weten zonder al teveel problemen restricties te omzeilen. Zo is de app Firechat ondertussen immens populair, deze applicatie laat toe om te communiceren buiten het internet en satellietverkeer om.

De Chinese staatsmedia berichtten niet over de massale protesten in Hong Kong. Op woensdag 1 oktober, de Chinese nationale feestdag, bereikten de protesten in Hong Kong een ongeziene grootte. De schaarse berichten die toen verschenen in de semi-onafhankelijke media spraken over een westers complot. 

Op het internationale toneel maakte China al duidelijk dat het geen inmenging van andere landen zal dulden. ‘Gebeurtenissen in Hong Kong zijn een Chinese binnenlandse aangelegenheid’, zei Wang Yi, de Chinese minister van buitenlandse zaken vlak voor een gesprek met zijn Amerikaanse collega John Kerry. ‘Alle landen moeten de Chinese soevereiniteit respecteren.’

7. Wat nu?

Het is afwachten hoe de situatie op de grond verder evolueert.

Het worst case scenario is dat de protesten hardhandig onderdrukt worden. China onderneemt samen met de regering van Hong Kong militaire actie tegen de demonstranten. Velen komen om tijdens het geweld en delen van de protestbeweging radicaliseren. Een spiraal van geweld zuigt vervolgens Hong Kong naar de afgrond.

Daaropvolgend nemen westerse mogendheden met de EU voorop economische sancties tegen China. Dergelijke sancties zouden nog veel meer dan de sancties tegen Rusland een klap zijn voor de globale economie omdat China als werkplaats van de wereld een centrale plaats inneemt in die globale kapitalistische economie.

Beijing wil koste wat kost dit scenario vermijden. Dit zegt Tung Kuoyu, de hoge vertegenwoordiger van Taiwan in Brussel:  ‘Een hardhandige onderdrukking van het protest zal gevolgen hebben voor de mensen in Hong Kong maar ook voor de rest van de wereld. Net zoals na Tiananmen zal Beijing daaronder leiden. De leiders zouden dus beter twee keer nadenken.’ 

Beijing is er veel aan gelegen  dergelijk scenario te voorkomen. Het probeert er zoveel mogelijk een lokaal probleem van te maken en legt voorlopig de verantwoordelijkheid bij gouverneur Leung: als het verkeerd afloopt, is het zijn fout en kan hij worden afgezet, zonder het al teveel afschijnt op de Chinese leiders en president Xi Jinping in het bijzonder. Ook als Leung de protesten niet onder controle krijgt, kan zijn ontslag een zoenoffer worden waarmee de manifestanten getroost worden. 

Leung die erg onpopulair is, hoopt de spanning af te bouwen door met vertegenwoordigers van de manifestanten te praten. Zijn hoop moet zijn dat het protest na verloop van tijd uitdooft: dat de demonstraten - omdat een oplossing toch niet in zicht is - het verzet beu worden en terug naar school of werk gaan. 

Vraag is of de demonstranten het zover laten komen: ze dreigen ermee overheidsgebouwen te bestormen en de politie heeft al gewaarschuwd dat ze dit niet zal toestaan. In MongKok raakten vrijdagavond demonstranten al slaags met pro-Beijingbetogers. Het is dus afwachten hoe de situatie op de grond verder evolueert.