Asielzoekers? Ver weg op een eiland!

‘De situatie hier [op Nauru] is onmenselijk. Ik geef niet op om gehoord te worden en te verzekeren dat de stem van dit kamp gehoord wordt in de wereld.’ De Iraanse asielzoeker Mahdi Vakili plaatste zijn noodkreet op 9 december op de Facebookgroep Asylum Seekers Onnauru. Hij is één van de ongeveer vierhonderd asielzoekers die door Australië –waar ze asiel hadden aangevraagd– verbannen zijn naar een overzees asielcentrum op de minuscule eilandstaat Nauru. Ook op het eiland Manus, deel van Papoea-Nieuw-Guinea, verbleven bij het ter perse gaan al bijna honderd asielzoekers.

Canberra viseert met haar beleid de vluchtelingen die het land proberen te bereiken via levensgevaarlijke boottochten vanuit Maleisië of Indonesië. Het merendeel is afkomstig uit Afghanistan, Irak, Iran of Sri Lanka. Eens onderschept door de Australische maritieme grenswacht worden zij duizenden kilometers weggevaren naar de overzeese centra op Nauru en Manus.

De Australische overheid werkt sinds augustus met haast en spoed aan tweeduizend opvangplaatsen voor asielzoekers die ze liever van het Australische vasteland wil weghouden. Halsoverkop werden overeenkomsten afgesloten met de Nauruaanse en de Papoea-Nieuw-Guinese overheden. Private beveiligingsfirma’s kregen contracten aangeboden voor de bouw en het beheer van de centra.

Door de spoed waarmee ze opgericht werden, bleven de faciliteiten maandenlang onafgewerkt. Alex Pagliaro van Amnesty International bezocht eind november het centrum op Nauru. ‘Afschuwelijk’, beschrijft zij de toestand. ‘Het centrum is een voetbalveld groot en wordt grotendeels ingenomen door militaire tenten waar tot zestien asielzoekers samen zitten. Doorheen de dag warmen de tenten op tot 40 graden en is de luchtvochtigheid onuitstaanbaar.’

Asielzoekers worden intussen aan hun lot overgelaten. ‘Op Nauru is juridische ondersteuning zo goed als onbestaande. Het moet van nul worden opgebouwd door een overheid die hierin geen ervaring heeft’, zegt Pagliaro. De Australische regering verklaarde al dat asielzoekers gerust vijf jaar op Nauru konden verblijven, en weigert een maximumtermijn voor de asielprocedure vast te leggen.

Het VN-Vluchtelingenagentschap UNHCR spreekt van toestanden die een inbreuk vormen op internationale standaarden, terwijl Amnesty de centra een ‘mensenrechtencatastrofe’ noemt. Op Nauru gingen al meerdere asielzoekers dagenlang in hongerstaking, met ernstige gevolgen voor hun gezondheid. Onzekerheid en slaaptekort leiden ook tot psychische problemen bij de gedetineerde asielzoekers.

Terug van weggeweest

Nauru en Manus roepen pijnlijke herinneringen op in Australië. In 2001 lanceerde de liberaal-nationalistische coalitieregering de zogenaamde Pacific Solution en zette overzeese asielcentra op. De regering stuurde er tussen 2001 en 2008 1637 asielzoekers naartoe. Maar de levensomstandigheden in de centra waren volgens velen in Australië mensonwaardig en beschamend. ‘Het doel heiligt de middelen’, klonk het toen in regeringskringen. Het aantal vluchtelingenboten dat Australië bereikte, daalde nagenoeg tot nul, en de regering schreef dit graag toe aan haar “oplossing”. Critici wezen op een gelijktijdige daling van asielaanvragen wereldwijd.

De asielzoekers op Nauru hopen via hun Facebookgroep op begrip van de Australische bevolking.

Na jaren hevig protest tegen de schending van rechten van asielzoekers won Labor in 2007 de verkiezingen, waarop premier Kevin Rudd de Pacific Solution afschafte. Overzeese detentie van asielzoekers leek definitief van de tafel.

Maar ook de cijfers keerden om en Australië beleefde een rampzalige periode van 2010 tot juli 2012. Meer dan zestienduizend bootvluchtelingen probeerden het land te bereiken. De Australische overheid schat dat 490 van hen hierbij het leven lieten.

In juli trok de regering aan de alarmbel: ze stelde een panel van experts aan, dat op zijn beurt voorstelde om asielzoekers en mensensmokkelaars af te raden boottochten te ondernemen. Overzeese detentiecentra konden hiertoe dienen, stelde het rapport. De Pacific Solution was terug van weggeweest –ditmaal onder een Laborregering.

Het Australische Departement voor Immigratie en Staatsburgerschap (DIAC) schat de kost van de centra op 1,5 miljard euro. Dat komt neer op zo’n 750.000 euro per gecreëerde plaats, en is met voorsprong de duurste vorm van opvang.

Maar volgens huidig eerste minister Julia Gillard zorgen ze voor een ontradend effect, door Gillard de Geen Voordeel-campagne gedoopt. De regering beloofde 7000 extra plaatsen voor reguliere vluchtelingen, maar zou bootvluchtelingen afstraffen door ze ‘voor onbepaalde duur’ in de overzeese centra onder te brengen, aldus Gillard.

Nationale schaamlap

De overzeese centra vormen volgens critici een aanfluiting van de Conventie van Genève, die nota bene ondertekend is door Australië. De Conventie verbiedt immers de arbitraire opsluiting van asielzoekers. Maar Nauru en Manuseiland vormen ook een ernstige smet op het blazoen van Australië, dat hiernaast wel een actief hervestigingsbeleid voert. In 2011 hervestigde de Australische overheid volgens cijfers van de VN 9200 vluchtelingen –na de Verenigde Staten en Canada het hoogste aantal ter wereld.

Mensenrechtenorganisaties zijn dan ook scherp voor de omslag in het Australische asielbeleid. ‘Het Geen Voordeel-principe werkt niet,’ stelt Pamela Curr van de organisatie Asylum Seeker Resource Centre. ‘De politiek zaaide enkel paniek bij asielzoekers in buurlanden.’ Sinds in augustus bekend werd dat de overzeese centra heropend werden, waagden al meer dan 8000 mensen de overtocht.

‘Grenscontrole is een politieke fetisj geworden in Australië,’ zegt Paul Power, ceo van de Refugee Council of Australia. ‘Het hele nationale debat draait om wie de grenzen kan verdedigen. Ondertussen stelt de bevolking er zich geen vragen meer bij. De overzeese centra worden voorgesteld als noodzakelijk om de natie te beschermen, en zo kan de regering zich zowat alles permitteren.’

De asielzoekers op Nauru hopen via hun Facebookgroep op begrip van de Australische bevolking. Maar bootvluchtelingen kunnen op weinig begrip rekenen. ‘Er is zo’n vijandigheid tegenover asielzoekers die per boot komen,’ zegt Curr.

Ondertussen bereidt Australië zich voor op nationale verkiezingen in het najaar (definitieve datum niet bekend bij het ter perse gaan, nvdr), waarin de vluchtelingenkwestie vermoedelijk centraal zal staan. Maar voor de asielzoekers die duizenden kilometers verder opgesloten zitten, belooft 2013 weinig beterschap.