Badke, Palestijnse beeldenstorm in Brussel

Een paar uur voor de Belgische première start, zijn nog niet veel zenuwen te bespeuren bij Yazan Eweidat (22) en Samaa Wakim (26). Het succes van de try-out de dag voordien helpt wellicht. De voorstelling bleek een voltreffer met een staande ovatie door 170 Brusselaars. En ook in Zürich, waar in augustus de wereldpremière plaatsvond, werd het gelegenheidsgezelschap de hemel in geprezen. ‘We brengen misschien dat wat niemand verwacht: Palestijnen die kunnen lachen en doen lachen, die zich amuseren op het podium’, zegt Samaa Wakim. ‘En’, voegt Hildegard De Vuyst (KVS) toe, ‘de dansers brengen de dabke in de meest brutale versie die ervan bestaat, met een vitaliteit die wij niet kennen.’

De dans kent vele varianten, gaande van de volkse populaire versie bij trouwfeesten tot de eerder academische dabke. ‘De laatste wordt altijd opgevoerd in een puriteinse, opgeschoonde versie, het uithangbord van de ideale Palestijnse natie’, legt De Vuyst uit. ‘Dat wordt dan doorspekt met symbolen die de Palestijnse strijd en het lijden verbeelden, zoals de sleutels die traditioneel de Naqba uit 1948 symboliseren. We hebben echter bewust gekozen om juist dat volkse te valoriseren, weg van het verhevene, van het cerebrale. Daarvoor gebruiken we ook de over-the-edge-muziek van Naser al-Faris, notoir orkestleider voor trouwfeesten op de Westbank, met een populismegehalte dat te vergelijken is met dat van Franz Bauer.’

Beeldenstorm of vernieuwing

Met tien dansers die elk een eigen achtergrond, verhaal en discipline meebrachten, krijg je een groepsmix die doorspekt wordt met individuele invloeden en persoonlijke bewegingen. Maar al blijft Badke op het eerste gezicht weg van de Palestijnse zaak, toch ontsnapt de voorstelling niet aan de collectieve Palestijnse identiteit.

‘Dat collectieve verhaal is niet het einddoel van Badke. Zet echter tien Palestijnse individualisten op een podium en je krijgt onvermijdelijk een onderhuidse terugkeer naar die gemeenschappelijke deler Palestina’, zegt Eweidat. ‘Laat het ons zo zeggen: je kan de Palestijnse identiteit niet ontwijken’, vult Wakim aan. De feestelijke toplaag van de performance misleidt aanvankelijk, trekt de toeschouwer weg van wat we als ‘Palestijns’ beschouwen, legt De Vuyst uit. Gaandeweg komt die onderlaag meer boven waarin je leest: “wij, Palestijnen, gaan door, ook al betekent het dat we in rondjes draaien of erbij neervallen”.’

Na de Europese tour wordt de dansvoorstelling in april 2014 ook op eigen bodem gelanceerd. Badke zal te zien zijn in onder meer Ramallah, Jeruzalem, Haifa, Betlehem, Tulkarem, een ervaring waar de dansers nieuwsgierig en ook wat onzeker naartoe kijken. Hoe zal het Palestijns publiek op een dansvoorstelling waarin een belangrijk nationaal symbool heeft gepersonaliseerd?

‘You don’t mess with dabke, vinden puriteinen’, zegt Wakim. ‘Het is voor sommigen een bijna heilige dans, heel erg gelinkt aan de Palestijnse natie en samenhorigheid. Maar het is moeilijk te voorspellen wat de Palestijnen zelf zullen vinden. Palestijnse steden zijn erg verschillend. Een publiek van het snobistische Ramallah of progressieve toeschouwers van Haifa reageren anders dan een meer traditioneel publiek van Hebron. Overigens, daar moeten we ook niet halfnaakt gaan dansen. ‘

Dansen in de leemte

In de Palestijnse Gebieden begin en stop je met dansen voor je je vleugels open slaat, klinkt het bij de dansers. Terwijl Samaa Wakim opleidingen volgde in een kibboets en drama volgt aan de universiteit van Haifa, is het voor de Westbankers of Jeruzalemieten een calvarie om een professionele danscarrière uit te bouwen.

Zet tien Palestijnse individualisten op een podium en je krijgt onvermijdelijk een onderhuidse terugkeer naar die gemeenschappelijke deler Palestina

Yazan Eweidat werd ingewijd in de dabke toen hij acht werd, kreeg het dansen praktisch ingelepeld via zijn moeder die zelf danseres is. Hij liep school in de internationaal bekende Palestijnse circusschool van Ramallah, en heeft als grote droom om een acteeropleiding te volgen. Maar ook al komt hij uit een open en progressief gezin, ook daar was het kwestie van eerst zijn hoger diploma bedrijfsmarketing te halen. ‘Bij wijze van een Plan B, vindt mijn vader. Niet dat mijn vader niet gelooft in podiumkunsten maar er is voor dansers in het versnipperde Palestina simpelweg geen of weinig toekomst.’

De Palestijnse Gebieden kennen geen professionele dansschool. Het is een gat die de KVS, in samenwerking met Les ballets C de la B en de Palestijnse tak van de Qattan Foundation, sinds 2004 probeert te dichten door workshops en producties aan te bieden aan Palestijnse podiumkunstenaars. De Vuyst: ‘Voor de beeldende kunsten bestaat wel een opleiding in Ramallah en film is een kunsttak die veel verder reikt dan het lokale niveau. Podiumkunsten, waarvoor de lokale context heel belangrijk is, zitten echter in een verdomhoekje, met vooral “ngo-theater”.’

‘In dat kleine hoekje is al helemaal geen ruimte voor zelfontplooiing, individualisme en vernieuwing. De Palestijnse kunstenaar heeft nauwelijks autonome ruimte. Waar de Brusselse podiumkunsten meer aandacht moeten hebben voor de connectie met de wereld en minder voor de autonomie van de kunstenaar is dat in de Palestijnse Gebieden net andersom.’

Het is niet eenvoudig om als Palestijnse kunstenaar individuele keuzes te maken’, bevestigt Yazan Eweidat. ‘Maar het kan, ook zonder te schofferen. Ik ben een individualist maar dat botst niet met de idee dat ik de gemeenschap heel erg belangrijk vind.’

Een plaats als Haifa biedt veel meer individuele ruimte, vertelt Samaa Wakim. ‘Ik maak daar zeker gebruik van, maar ik heb rode lijnen ingebouwd na mijn kibboetservaring. Ik neem geen beslissingen die indruisen tegen het collectief Palestijns belang. Ik werk niet voor Israëlische instituten, en wat ik doe moet de Palestijnse zaak op een of andere manier ten goede komen. Dat is een heel persoonlijke keuze, veel van mijn Palestijns-Israëlische collega’s beslissen daar anders over. Ze zijn bereid om samen te werken met Israëlische gezelschappen.’

Boycot

Beide dansers steunen de, in Palestijnse kringen breed gedragen, BDS- beweging of internationale boycotcampagne (BDS=boycot, divestment, sanctions) en de PACBI, de Palestijnse campagne voor de Academische en Culturele Boycot van Israël, die in 2004 gelanceerd werd. Het idee is dat alle Israëlische academische en culturele instituten, tenzij het tegendeel bewezen is, ‘medeplichtig zijn in het in stand houden van de bezetting en het negeren van de Palestijnse rechten’.

De campagne heeft felle voor- en tegenstanders. Sommigen vinden de richtlijnen te flou, anderen zien geen heil in een boycot maar eerder in samenwerken naar verandering. En ook Wakim is voorzichtig. ‘Ik vind dat je heel omzichtig moet omspringen met individuele artiesten. Het is niet altijd duidelijk wat de criteria zijn. Je kan niet elke Israëli over dezelfde kam scheren. Er zijn heus wel antizionistische Israëli’s. Moet je die ook boycotten?’

De KVS onderschreef de PACBI. ‘Daarin volgen we heel duidelijk de richtlijn dat we niet samenwerken met Israëlische instituten. De boycot is niet van toepassing op individuen’, reageert Hildegard De Vuyst. Maar ze ziet ook onduidelijkheden in de campagne, en waarschuwt voor een perfide hantering ervan. ‘Ik heb al meegemaakt dat artiesten op basis van foute informatie werden geboycot. Die hadden daar niet eens verweer tegen. Dat roept zeker ethische vragen op. Hoe ga je bijvoorbeeld om met een Israëlisch gezelschap dat zich juist heel kwetsbaar opstelt binnen Israël? Ik vind samenwerking mogelijk als de Israëlische partner gelijke rechten onderschrijft voor inwoners van Israël. Concreet: men dient uitdrukkelijk het joods karakter van de staat Israël laten vallen.’

Meer info: kvs