Braziliaanse coup 1964 had onvoorwaardelijke steun van Amerikaanse president

We kunnen deze man er echt niet bij nemen. Ik denk dat we alles moeten ondernemen wat we kunnen, zo klinkt de stem van president Johnson op een zes minuten durende opname van een telefoongesprek gevoerd vanop zijn ranch in Texas. Johnson heeft het over Joao Goulart, de linkse vice-president die plots aan het hoofd van het grootste land kwam te staan toen president Janio Qadros aftrad. Vervolgens geeft hij de CIA de opdracht om alles te doen wat we moeten doen.

Wat volgde is geschiedenis: Goulart werd in 1964 afgezet met een bloedige coup, het begin van een militaire dictatuur die tot het begin van de jaren tachtig duurde. Goulart had nochtans democratische antecedenten en deed niet-aflatende inspanningen om Washington te verzekeren dat hij met de communisten in Moskou of Havana niets te maken had. Maar Goulart kwam uit de stal van de Braziliaanse Arbeiderspartij (PT), en Washington was als de dood dat Brazilië een tweede Cuba zou worden, maar dan veel groter. De rakettencrisis was amper twee jaar achter de rug.

Dat de CIA de coupplegers steun verleende, is al sinds 1976 geen geheim meer. Een Texaanse student vond daar tijdens het schrijven van zijn licentiaatsverhandeling bewijzen voor. De Braziliaanse pers kreeg het materiaal in handen en drukte documenten af die bewezen dat het Amerikaanse leger en de CIA bijzonder actief waren voor de kust van Brazilië tijdens de coup.

Maar president Johnson en zijn ambassadeur in Brasilia, Lincoln Gordon, hielden steeds vol dat zij van niets wisten. Gordon heeft de bewijzen van Amerikaanse betrokkenheid steeds proberen te ontkrachten. De ontplooiing van Amerikaanse troepen voor de kust van Brazilië zou zijn afgeblazen omdat we vreesden voor een burgeroorlog.

Nu de vertrouwelijke documenten uit het Witte Huis na veertig jaar officieel worden ontsloten, blijkt dat gelogen. Tot die conclusie komt alvast het National Security Archive (NSA), de onafhankelijke onderzoeksinstelling die de documenten vorige maand in handen kreeg. Naast eerder onthuld materiaal (telegrammen van Gordon) onderzocht de NSA vijf ‘primeurs’: één audioband waarop de president instructies geeft aan de CIA en aan het ministerie van Defensie, twee CIA-brieven en twee nota’s van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Deze documenten tonen aan in welke mate de regering-Johnson, te beginnen met de president zelf, bereid was om te interveniëren om het succes van de coup te verzekeren, zegt Peter Kornbluh, onderzoeker bij de NSA. Ze werpen een nieuw licht op de wapenleveringen aan de rebellen via een onderzeeër. De rebellen kregen ook een tanker van Esso ter beschikking. Het is nu duidelijk dat de VS er veel voor over hadden - desnoods een openlijk optreden - om ervoor te zorgen dat Goulart werd afgezet.

De Amerikaanse ambassadeur in Brazilië bleek dezelfde rol te vervullen als zijn collega in Chili aan het begin van de jaren zeventig. Samen met de CIA probeerde de Amerikaanse ambassadeur in Santiago toen actief om de regering van president Salvador Allende te destabiliseren. Gordon, nu 92 jaar oud, was woensdag niet bereikbaar voor commentaar.