Chili op een kantelpunt

Massale roep om verandering in het land van de ongelijkheid

Op 17 november gaan de Chilenen naar de stembus voor presidents- en parlementsverkiezingen. Met de terugkeer van Michelle Bachelet naar haar vaderland eind maart kwam een verkiezingscampagne op gang die cruciaal belooft te worden voor de toekomst van Chili. Sinds 1990, het einde van de dictatuur van Pinochet, is de politiek nooit zo woelig geweest. De Chilenen zijn ontwaakt en de nieuwe president staat voor de aartsmoeilijke taak om definitief af te rekenen met dat donkere verleden.

  • CC Michelle Bachelet/Sabino Aguad Maart 2013, luchthaven Santiago. Bachelet wordt hartelijk onthaald door haar aanhangers. CC Michelle Bachelet/Sabino Aguad

Ondanks haar succesvolle carrière als allereerste voorzitster van VN-Women, een instelling die in 2010 het licht zag, nam Michelle Bachelet ontslag uit die functie om deel te nemen aan de komende presidentsverkiezingen in haar land. In 2010 moesten de centrumlinkse Verenigde Partijen voor de Democratie (CPD) het onderspit delven tegen oppositiekandidaat Sebastián Piñera van de centrumrechtse Coalitie voor Verandering.

CPD-kandidaat was toen Eduardo Frei.

De kans is reëel dat Bachelet, van de Socialistische Partij, ditmaal de verkiezingen wint, maar dat betekent niet dat ze de meerderheid van de bevolking aan haar kant heeft. Bij de gemeenteverkiezingen eind vorig jaar ging minder dan 40 procent van de bevolking stemmen. Bij tal van Chilenen is de afkeer van het politieke establishment groot en de jongste jaren heeft de post-Pinochet-generatie zich op het voorplan gewerkt om die frustratie te mobiliseren in een brede beweging voor verandering.

‘De terugkeer van Bachelet was geen verrassing. Haar eerste publieke optreden in het Caupolicán-theater was dat wel’, zegt Jorge Magasich, een Chileens historicus die hoogleraar communicatie is aan het IHECS in Brussel en net terug is van een bezoek aan zijn vaderland. ‘De opkomst was mager, zo’n zesduizend man, en haar toespraak vrij zwak. Enkele dagen later, op 11 april, werd Santiago onder de voet gelopen door een studentenmanifestatie die zo’n 100.000 mensen op de been bracht onder het scanderen van radicale slogans. Als krachtmeting kan dat tellen en Bachelet had de boodschap snel door. Enkele dagen later gaf ze een opmerkelijk interview aan het kritische medium The Clinic, waarin ze zo ver als mogelijk naar links helde’, aldus Magasich.

In dat interview, waarin ze zowat haar verkiezingsprogramma formuleerde, schoof ze drie grote hervormingen naar voren: de onderwijshervorming, een belastinghervorming en een hervorming van de grondwet. Andere thema’s die in het interview aan bod kwamen zijn abortus – een extreem gevoelig onderwerp in Chili –, de eisen van de Mapuche, het omstreden energieproject Hydroaysén en de territoriale geschillen met Peru en Bolivia, die elk een stukje land van Chili claimen en daarover een aanklacht indienden bij het Internationaal Strafhof van Den Haag. Een eis die in dovemansoren valt bij huidig president Piñera, maar waar Bachelet wel over wil praten. Net zoals over de vraag naar meer zelfbestuur voor de Mapuche, een vraag die in wezen gaat over het intrekken van de antiterrorismewet, die werd ingeroepen in conflicten met de Mapuche en waarvan Bachelet nu toegeeft dat het ‘een vergissing’ was, en over het overhevelen van bevoegdheden naar de regio’s.

De roep om een nieuw model

De belangrijkste kracht in het Chileense politieke landschap de afgelopen jaren is zonder twijfel het studentenprotest. Het begon met het Protest van de Pinguïns in 2006, onder de vorige regering-Bachelet. Sindsdien heeft het indrukwekkende proporties aangenomen en ook andere sectoren weten te beroeren: de eenheidscentrale van de vakbonden (CUT) kwam op straat, de havenarbeiders en de mijnwerkers gingen in staking, de milieubewegingen protesteerden. ‘Sinds de terugkeer naar de democratie is de populariteit van een staatshoofd nooit zo laag geweest als die van Sebastián Piñera nu’, zegt Chili-analist François Reman. Voor al deze sectoren is een rechtse president geen optie omdat die elk democratiseringsproces beknot. Met Bachelet als kandidaat voor de CPD hoopt men meer ruimte te hebben voor democratische hervormingen.

Alondra Maulén Vallejo, militante van de Communistische Jeugd van Chili en campagneleidster voor studentenleidster Camila Vallejo voor de parlementsverkiezingen, is niet zo expliciet: ‘Voor ons is het gezicht niet belangrijk, wel het programma. Wij willen onze steun verlenen aan een programma van de oppositie dat ingaat op de sociale eisen.’ Hoewel Vallejo zegt dat de Communistische Partij (CP) nog niet uitgemaakt heeft wie ze zal steunen, zal ze volgens Magasich wel Bachelet steunen, in ruil voor een verdubbeling van het aantal parlementszetels voor de CP, van 3 naar 6.

Gespleten samenleving

Het grote obstakel bij de komende verkiezingen is de aversie van een groot deel van de Chilenen jegens de heersende politieke klasse van zowel de centrumlinkse CPD als de centrumrechtse Coalitie voor Verandering. Uiteindelijk heeft geen van die twee blokken fundamenteel iets veranderd aan het ultraneoliberale model dat met de dictatuur van Pinochet ingang heeft gevonden. Dat model heeft van Chili een diep gespleten samenleving gemaakt: het is het ongelijkste land van de OESO en een van de vier ongelijkste landen ter wereld.

Exponent van die ongelijkheid is het onderwijssysteem, dat in 1981 geprivatiseerd werd en een bron van winst is geworden voor de rijke elite-universiteiten. Talloze gezinnen in Chili steken zich diep in de schulden om hun kinderen te laten studeren. Die ongelijkheid begint al als de kinderen drie jaar zijn, zo bleek nog uit een recent onderzoek van de Universiteit van Chili. Een diepgaande, structurele hervorming van het onderwijs is fundamenteel. Vandaar de breed gedragen steun voor de eisen van de studentenbewegingen voor “gratis en goed onderwijs en een einde aan de winsthonger van de universiteiten”.

Zulke diepgaande hervormingen kunnen alleen als ook het belastingsysteem wordt hervormd. En dat vereist dan weer een grondwetswijziging. Bachelet stelde al een commissie samen om een voorstel voor die grondwetswijziging te formuleren. Verschillende kleinere oppositiepartijen en de studentenbewegingen willen echter dat er een grondwetgevende vergadering wordt samengeroepen waarin een brede vertegenwoordiging van het Chileense volk mee kan debatteren over de nieuwe grondvesten voor de toekomst van Chili.

Het wordt ongetwijfeld een heet najaar voor de Zuid-Amerikaanse tijger.

De belangrijkste politieke formaties

  • de centrumlinkse Nieuwe Meerderheid bestaat uit de klassieke vier partijen die traditioneel de Verenigde Partijen voor de Democratie vormden, met name de Socialistische Partij, de Christendemocratische Partij, de Partij voor de Democratie en de Radicaal Sociaaldemocratische Partij, met daarbij de Communistische Partij en nog drie andere linkse partijen.
    Op 30 juni zijn er voorverkiezingen, die zo goed als zeker door Michelle Bachelet gewonnen zullen worden.
  • de centrumrechtse Alliantie bestaat uit de Nationale Vernieuwing met Andrés Allamand, partijgenoot van huidig president Sebastián Piñera, en Pablo Longueira van de Onafhankelijke Democratische Unie.
    Ook zij bepalen op 30 juni wie hun kandidaat is voor de verkiezingen.
  • Marcos Enrique Ominami is de kandidaat voor de PRO (Progressieve Partij). Hij is erg progressief op thema’s als abortus of toegang tot de zee voor Bolivia, maar voorstander van een neoliberale markteconomie; bij vorige verkiezingen haalde hij onverwacht 20 procent van de stemmen in de eerste ronde.
  • Marcel Claude is de kandidaat voor de Humanistische Partij: links van strekking, voor abortus en voor de hernationalisering van de kopermijnen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.