De kampen van Duinkerke

Het is een niet-gevulde bus die in Adinkerke, een al even lege uithoek van België, naar het Franse Duinkerke vertrekt. ‘We zijn in Frankrijk, je moet nu je ticket pinnen’, roept de chauffeur tien minuten later over zijn schouder. Wegenwerken hebben de grenspaal en de landovergang onzichtbaar gemaakt. Wat blijft, zijn herinneringen aan een verlaten douanekantoortje van vroeger, nostalgie naar landgrenzen die je fysiek kon ervaren, die elke vakantie, hoe dicht bij ook, naar een exotischer status tilden.

Maar uiteraard weegt jeugdsentiment niet op tegen de voordelen van het Schengenakkoord, dat de grenzen tussen 22 Europese lidstaten weggomde. Het vrije verkeer van personen is wellicht het grootste surplus, een nuttig gegeven ook voor de niet-Europeanen die illegaal de binnenlandse Europese grenzen passeren. De grens tussen De Panne en Duinkerke ligt wat dat laatste betreft op een drukke route. Oostende en de Franse kuststreek zijn communicerende vaten, zegt de Oostendse politiekorpschef Philip Caestecker. ‘Als wij minder mensen hebben, dan zijn ze simpelweg de grens overgestoken naar Frankrijk, en omgekeerd. Toen Sangatte gesloten werd, kregen wij hier merkbaar meer mensen.’

‘Schengen heeft van Europa een zeef gemaakt’, herhaalde Nicolas Sarkozy meermaals in volle campagnetijd voor de verkiezingen. Hij eiste een herziening van de Schengenakkoorden over het vrije personenverkeer en dreigde er zelfs mee Frankrijk uit de Schengenruimte terug te trekken. Zo ver wil zijn kersverse opvolger François Hollande niet gaan, maar in pre-electorale tijden beloofde hij wel een verharding van de aanpak van illegale migratie.

Nauwelijks twee maanden voor de Olympische Spelen, die op 27 juli van start gaan in Londen, zijn dat geen holle woorden. Eind maart bezocht de Britse ambassadeur in Frankrijk de veiligheidsdiensten van Calais om afspraken te maken over de veiligheidsmaatregelen en het transport van Frankrijk naar Engeland tijdens de Spelen. Of het een gevolg is van de afspraken is niet zeker, maar de politie-interventies in het departement Pas-de-Calais werden de laatste maanden fel opgevoerd, en kraakpanden werden ontruimd, vertellen lokale activisten van No Border.

‘De bedoeling van de acties in Calais is de migranten onzichtbaar te maken, te verspreiden en hen te ontmoedigen’, zeggen migrantenorganisaties zoals France terre d’asile. Het klinkt herkenbaar: de strategie van de Franse veiligheidsdiensten vertoont sterke gelijkenissen met het ontradingsbeleid van Oostende. De vernietiging van het illegale migrantenkamp in Sangatte, de “Pathanenjungle” van Calais, in 2009, grootscheepse repatriëringen naar landen van herkomst zoals Algerije en strenge controles deden de clandestiene migranten, net zoals de horden journalisten, uit het straatbeeld van Calais verdwijnen. Maar volgens France terre d’asile zijn er naar schatting nog altijd vijfhonderd migranten in de regio, waarvan tweehonderd in Calais.

Jungle

Veertig kilometer noordwaarts van Calais ligt Duinkerke. Anders dan Calais of Oostende is Duinkerke geen rechtstreekse vertrekhaven naar Engeland. ‘Duinkerke is meer een verdeelcentrum’, vertelt Cecile Bossy, coördinator

‘Die mensen zijn moe, hebben honger, hebben het koud, zijn vuil en hebben hopen geld betaald aan smokkelaars om hier in deze miserie te belanden.’

de hulporganisatie Dokters van de Wereld in Duinkerke. ‘Van hier uit proberen mensen op een vrachtwagen te geraken richting Calais, Parijs, Lille of Oostende.’

De kuststad tussen Calais en De Panne kreeg na de opruiming van Sangatte een sterke instroom van transitmigranten. Gevolg was dat ook hier de veiligheidsdiensten ontradingsacties opzetten, mét succes, volgens de politie: er zijn merkbaar minder migranten in Duinkerke. ‘Het klopt dat we minder mensen zien, maar de bijna dagelijkse interventies in de kampen houden mensen niet tegen, haalt hen wel meer weg van ons netvlies’, zucht Bossy ‘Een methode van de politie bestaat erin mensen niet meer op te sluiten in Saint-Pol-sur-Mer maar in Calais of ergens in het onbekende te droppen. We raken steeds verder verwijderd van een humanitaire aanpak.’

Volgens Bossy verandert de situatie in Duinkerke ook dag na dag. ‘Nu zijn er bijvoorbeeld geen mensen in Grande-Synthe, maar ik hoorde dat er veertig mensen in Téteghem zijn: vooral Koerden, Iraniërs, Irakezen, Afghanen en soms ook Vietnamezen. Te veel, want het kamp heeft maar een capaciteit van twintig mensen.’ Grande-Synthe en Téteghem zijn de plaatsnamen waar de twee kampen van Duinkerke liggen.

Het kamp van Téteghem toont hoe complex het probleem van de transitmigranten is. Anders dan in Oostende staat hier wel een collectief klaar van negen professionele en vrijwilligersorganisaties, die zich richten op de bedeling van tenten, dekens, voedsel, kleren en juridische hulp en die medische zorgen bieden. Vrijwilligers bouwden er houten barakjes en latrines, een minimum aan huisvesting. Maar tegelijk is de weg naar het kamp – dat bij een meertje ligt, ver verwijderd van de woonwijken – bezaaid met wegwerpspullen en stapelt het afval zich op. Terwijl de gemeente in januari tenten ter beschikking stelde, bleef de politie doorgaan met acties. Begin april liet dezelfde gemeente ook een deel van het tentenkamp afbreken. ‘Er kwamen te veel mensen bij die hun eigen tentjes bouwden’, vertelt een vrijwilligster bij de voedselbedeling. ‘En die heeft de gemeente doen vernietigen, zonder de organisaties op de hoogte te brengen. Ze willen niet meer mensen en al zeker geen wildgroei van tenten.’

Spanning

Het strenge ontradingsbeleid tast ook de solidariteit tussen de mensen in het kamp aan, zeggen de hulporganisaties. De spanning is voelbaar tijdens de voedselbedeling. De nieuwelingen zijn niet echt welkom. ‘Ik ben hier maar één dag’, zegt de Afghaanse Nezam (schuilnaam). ‘Maar ik kreeg meteen van de andere kampbewoners te horen dat ik naar Grande-Synthe moet omdat we anders met te veel zijn en de politie hier komt binnenvallen.’

‘Die mensen zijn moe, hebben honger, hebben het koud, zijn vuil en hebben hopen geld betaald aan smokkelaars om hier in deze miserie te belanden. Ze zijn gespannen’, vertelt Cecile Bossy. Ze wisselde onlangs haar werkplaats bij een humanitaire hulporganisatie in Haïti voor Duinkerke. Het is wennen, reageert ze. ‘Ik weet niet wat ik het meest uitzichtloos vind: de ellende in Haïti, als gevolg van de aardbeving, de armoede en de corruptie, of hoe mijn eigen thuishaven migranten tot wegwerpmensen heeft gereduceerd.’