De tijd van toen... anders globaliseren is niet nieuw

Porto Alegre, januari 2001, het eerste Wereld Sociaal Forum. Zet er maar een stip bij, voor later, voor de kinderen en kleinkinderen. Het doet er niet toe of je bij de dertigduizend deelnemers ter plaatse was of alleen maar van ver supporterde of het nieuws via alle mogelijke en onmogelijke kanalen volgde.
Je mag zelfs nu nog aansluiten, na het nationaal Sociaal Forum van België (21 september 2002). Je was er bij, je hebt het meebeleefd: het begin van een nieuwe eeuw en een nieuwe wereld. Al heeft 11 september 2001 intussen wel behoorlijk wat roet in het eten gegooid. Geef toe, Afghanistan en Irak lijken veel belangrijker voor de beslissingscentra van deze wereld. Maar wat was er zo fantastisch aan die laatste week van januari ginds ver in Brazilië? Dat oude en nieuwe sociale bewegingen open en bloot met elkaar in debat zijn gegaan, dat Zuid en Noord naar elkaar hebben geluisterd, dat ‘nee’ werd gezegd tegen de neoliberale richting van de globalisering, dat… Is dat nieuw? Of toch weer ouwe koek? Een uit de kluiten gewassen baby of eindelijk de puberteit voorbij? De invulling van een oude droom: de wereld ons dorp, ons dorp de wereld… Mark Vandommele blikt terug op de wortels van de andersglobalistische beweging in Vlaanderen.

Mei 1968… Als het regent in Parijs, druppelt het in Leuven. Als Leuven Vlaams bijna is uitgestreden, gooit de studentenschare het over een andere boeg: ze ontdekken de wereld en het grote onrecht. Het militair regime in Brazilië, de fabrieksarbeiders in Balen, de florerende wapenhandel via Zeebrugge.

Van Turnhout tot Arusha…
Een onwaarschijnlijke ommekeer doet zich voor in de maatschappij. Zelfs een vereniging die begon als een clubje van oud-scouts staat op zijn kop: het echte Alfa-Turnhout wordt geboren. Rond Erik De Clerck (nu bij NGO Mensenbroeders) werkt een team enthousiastelingen: boeken worden verslonden, tijdschriften kapot gelezen, een zorgvuldig bijgehouden kaartensysteem stipt de artikelen aan. Collegeleerlingen (daar was zelfs een Jos Geysels bij, nu politiek secretaris van Agalev) kloppen na hun lesuren aan bij Alfa-Turnhout. Ook leraars van het jezuoetencollege komen voorzichtig poolshoogte nemen. De zondagen geven nog meer kleur. Rond de tafel vinden we ook nog Jef Sleeckx, actief in Shramadana-België (een groep geïnspireerd door de Srilankaanse Sarvodaya Shramadana-beweging). Fel bewogen gaat hij postvatten aan de poorten van de ziekmakende zinkfabriek van Vieille Montagne in Balen. Auteur Walter Van den Broeck schrijft er zijn ‘Groe(n)ten uit Balen’ over. Alfa wordt een jocema – vergeef me het taaltje – een jongerencentrum voor maatschappijvernieuwing, en wordt geleidelijk aan serieus genomen door het ministerie van Cultuur, afdeling jeugdwerk. Zo zijn er nog centra in Vlaanderen: Info C, Werksentrum Lier, Wereldscholen Limburg… De jocema’s transformeren zich in regionale centra voor ontwikkelingssamenwerking en willen meewerken met de 11.11.11-actie. Zij eisen inspraak in een logge structuur en voeren er de eerste democratische revolte door, samen met de jeugdraad. Erik De Clerck mag een serieus document voor de 11.11.11-campagne voorbereiden.

… van koffie tot koffie
Er volgen dagen en maanden van napluizen, schrijven, redactiewerk, samen met de ploeg van Alfa. In 1971 ligt het resultaat eindelijk op tafel: het koffiedossier. Van A tot Z wordt het probleem uitgeplozen, van de koffieplant tot het inschenken van het bakje troost. Welwillend Vlaanderen staat eerst versteld, de koffiebazen reageren verdeeld, de kranten vinden dat 11.11.11 te ver gaat. Humanitaire acties ja, maar politieke? Nee, dat is voor de politici, de traditionele partijen, de gevestigde machten. Het is een eerste zure oprisping, zeker niet de laatste. Nog meer gevestigde machten raken verveeld, bijvoorbeeld ook de vakbonden. In Zuid- en Midden-Amerika groeien immers radicale tegenbewegingen. De traditionele vakbonden zitten er in een carcan van gemengde organisaties, samen met patroons, en met een katholieke kerk die beslist niet aan de kant van de armen staat. Aanvaringen komen er ook met de Boerenbond en zijn internationale vertakkingen. En dan stokte het proces: 11.11.11 en de regionale centra gingen met elkaar in de clinch. Het zou jaren duren voor er weer toenadering kwam. Stop, 2002. Het koffiedossier ligt weer ter tafel. Is er wat veranderd?

Van Nyerere tot Freire, van Illich tot Gandhi
De Wereld ons dorp, hoogleraar ontwikkelingseconomie aan de Leuvense universiteit Louis Baeck kon het niet beter verwoorden. De leermeesters waren Afrikanen, Aziaten, Latijns-Amerikanen. De derdewereldbeweging vertaalde de Arusha-verklaring van de Tanzaniaanse president Julius Nyerere, waarin hij pleitte voor ontwikkeling op eigen kracht (self reliance). We zochten inspiratie voor de geweldloze acties bij de Indiase advocaat Mohandas Gandhi en de zwarte Amerikaanse burgerrechtenactivist Martin Luther King. We brachten Paulo Freires ‘bewustmakingsschool’ in de praktijk (bijvoorbeeld in lessen Nederlands voor migranten), we luisterden naar de Braziliaanse aartsbisschop Dom Helder Camara en zijn oproep om vooral in het Noorden te werken aan verandering. Van Ivan Illich leerden we dat hulp aan de armen meestal neerkomt op verrijking van de rijken: de ‘ontscholing’ van de maatschappij, de privatisering van de gezondheidszorg, de immobiliteit van de mobiliteit. Regeringen raakten in paniek, een andere wereld leek binnen bereik. Scholieren, in opvolging van een actie van Broederlijk Delen, stampten projectonderwijs uit de grond en het eerste scholierenparlement zag het licht. Het Sint-Lievenscollege van Gent, met de scholieren Jan en Paul De Maeseneer waren er de voortrekkers van. Het bleef niet bij een opstootje: Jan De Maeseneer werd bekend als een man van de sociale gezondheidszorg, Paul maakte naam als BRT-journalist (zijn reportage uit 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking was het hoogtepunt) tot hij al te vroeg overleed…

Unctad: Globaliseren is ons leven…
Unctad is weer een ander verhaal. Van 1972 tot 1980 beheerste de VN-Conferentie voor Handel en Ontwikkeling (Unctad) de vergaderkalender van de meeste West-Europese ontwikkelingsorganisaties. Een merkwaardig fenomeen, want Unctad was precies ontstaan als een kind van de ontwikkelingslanden. Als idee werd Unctad afgedwongen op de Algemene Vergadering van de VN in september 1961 (resolutie 1707), meteen het begin van het eerste ontwikkelingsdecennium. Ook werd er toen beslist tot een overdracht van ŽŽn procent van het BNP van de rijke industrielanden als hulp voor de arme landen. Later werd het begrip ‘uitgezuiverd’ tot de fameuze 0,7%-norm. De belangrijkste doelstelling voor de ontwikkelingslanden was: Not Aid, but Trade, via eerlijke handel zouden ze hun ontwikkeling aanpakken. Voor de westerse landen bleven de handelsakkoorden afgesproken in de GATT (General Agreement on Tariffs and Trade, de voorloper van de Wereldhandelsorga-nisatie) onverminderd gelden. Wat ooit tussen rijke landen werd onderhandeld, moest ook maar voor de armen gelden. De eerste Unctad-conferenties in Genève (1964) en New Delhi (1968) leken een maat voor niets, tot de ontwikkelingslanden begrepen dat ze zich moesten organiseren om samen een vuist te maken. De ‘Groep van 77’ – ook nog zo genoemd toen er al meer dan 100 landen waren toegetreden, hield de druk op de ketel. Unctad III (1972) in het Santiago van de Chileense president Salvador Allende werd een media-evenement. De conferentie was ook in Belgi’ goed voorbereid. Meer dan honderd bekende mensen uit de wereld van de pers, literatuur, kunst… steunden de actie van de niet-gouvernementele organisaties. En Jef ‘Unctad’ Ulburghs haalde met zijn protest in Santiago zelfs het thuisfront.

Begrafenis
Dit soort actie werd nog eens grootschaliger herhaald tijdens Unctad IV (1976) in Nairobi. Iedereen was gemobiliseerd, het Nationaal Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking (NCOS) liep in Vlaanderen voorop. Samen met een groep assistenten rond de Gentse hoogleraar Jef Van Bilsen lanceerde het een oproep voor een Nieuwe Internationale Orde. Ook het officiële België liet van zich horen. Renaat Van Elslande, minister van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelings-samenwerking, luisterde naar de nieuwe sociale bewegingen en hun globaal programma ten gunste van de armste ontwikkelingslanden. Thema’s als grondstofprijzen, zeerecht, arbeidsverdeling, eerlijke handel… waren toen uiterst actueel. Even belangrijk als de thema’s op de EU-top van Laken in december 2001. België leidde in Nairobi namens de Benelux de groep van geondustrialiseerde landen. Helaas, een diplomatie die vooral bemiddelde en zeker niet de hoge heren tegen de schenen wilde schoppen, moest het afleggen tegen de ‘realiteitszin’. Nairobi werd het begin van het einde voor Unctad, een begrafenis eerste klas, met veel vertoon, maar die een serieuze kater veroorzaakte bij de ontwikkelingslanden. Praten mocht, handelen niet: Unctad werd Under No Conditions Take Any Decision.

Van het kastje naar de muur
In 1973-1974 begon in de nasleep van de Jom Kippoeroorlog tussen Isra’l en zijn Arabische buren, de oliecrisis. Dit was onder meer een gevolg van politieke woede en bewustwording van de toenemende economische belangen van de Arabische wereld. Maar Afrika kreeg de zwaarste klappen, landbouw en transport verschrompelden, de nog jonge industrie werd genekt nog voor ze zich kon oprichten. De ‘Groep van 77’ strandde in geruzie over het eigen belang op korte termijn en een gezamenlijke strategie werd met kennis van zaken ondergraven door loze beloftes. Precies dan breekt het idee van globalisering door. Over alles moet worden onderhandeld en met iedereen. Dat was zo afgesproken op de 6de Buitengewone zitting van de Verenigde Naties (april-mei 1974), gevolgd door een Handvest van de Economische Rechten en Plichten van de Staten (september 1974). Maar de Franse president Valéry Giscard d’Estaing en zijn Amerikaanse collega Gerald Ford belazerden de hele vergadering door zoveel bezwaren en reserves te uiten dat het geheel al vlug een lege doos werd. Het proces had de rol van Unctad kunnen versterken, maar het werd gebruikt om Unctad te kelderen, de ontwikkelingslanden werden van het kastje naar de muur gestuurd. Concrete handelingen moesten koste wat het kost worden vermeden.

NIO
De run naar een Rechtvaardige Internationale Orde via Global Negotiatons kon starten. De ambitieuze Club van Rome lanceerde in 1976 het fameuze rapport ‘Naar een rechtvaardiger Internationale Orde’ (RIO), jaren dé catechismus van de NGO-wereld. Jan Tinbergen, Nederlandse econoom en Nobelprijswinnaar, was er de eindredacteur van en ook een van de voornaamste pleitbezorgers. A.F. ‘Bert’ Peeters, de toenmalige adjunct-algemeen secretaris van het NCOS, vatte de boodschap samen in drie sleutelbegrippen: plattelandsontwikkeling, self-reliance (in Noord én Zuid) en een Nieuwe Internationale Orde (NIO). Hij bewoog hemel en aarde en verzamelde Europese top NGO’s om samen tot actie te komen. Internationaal hadden de NGO’s elkaar intussen ook beter leren kennen, mede door een inflatie van VN-conferenties waarop NGO-delegaties werden uitgenodigd (Unctad, Armste Landen, de Vrouw, voedselveiligheid…). Maar hoe harder de NGO-wereld schreeuwde om ‘global negotiations’, hoe meer de groten van de wereld er salamischijfjes van maakten: deeltje per deeltje, puntje per puntje, zou aan bod komen. En per salamischijfje verdween ook het enthousiasme. De globaliseringsbeweging dommelde in een lange winterslaap. Een conferentie hier, een conferentie daar, praten en ondertussen werd de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter.

De val van de muur: rijken ruimen puin
De ‘global negotiations’ leiden tot enkele voorzichtige hervormingen van de VN, maar zetten vooral de machteloosheid van het VN-apparaat in de verf. De Amerikaanse president Ronald Reagan zet zijn strategische kernraketten uit. De massale antirakettenbetogingen in West-Europese hoofdsteden kunnen plaatsing niet verhinderen – nooit zag Brussel zoveel volk op straat als toen. En dan, in 1989, komt de doorbraak in Oost-Europa, de Muur van de schande wordt in Berlijn omver gehaald. Bij het puinruimen beloven de westerse leiders, onder de paraplu van Washington, dat alles nu snel gaat veranderen: een echte nieuwe orde komt eraan met grondige aanpak van de slepende armoedeproblemen, een vredesdividend komt ter beschikking, want de Koude Oorlog was toch voorbij. We geloofden het – hadden we beter moeten weten? Een economische crisis bevorderde de ijskastpolitiek: later, als we onze eigen zaken op orde hebben, komen de problemen elders wel aan bod. Intussen ruimden we verder puin, de verloren dromen van een generatie. Het werd het moment van glorie voor de harde liberalen: Reagan, Margret Thatcher, de Wereldbank en het IMF… Het vrijemarktdenken en de ongeremde privatisering zetten de toon voor de nieuwe globalisering. Een globalisering voor de rijken, de speculanten en multinationale ondernemingen. De tegenstelling tussen machtigen en machtelozen groeide. Iedereen moest maar proberen machtig en rijk te worden…

Porto Alegre, lessen geleerd?
Opnieuw de andersglobalisten, in Porto Alegre 2001. Er kan nog ontzettend veel uit de oude documenten worden geleerd, als ze tenminste niet in de versnipperaars zijn verdwenen. Het lijkt wel de mode. Als je de mode van vandaag netjes opbergt, mag je ze binnen vier of vijf jaar weer bovenhalen. Gegarandeerd ben je meer ‘in’ dan wie ook … Ik kijk jaloers naar Porto Alegre: alles waar mijn generatie alleen maar van kon dromen, lijkt daar samen te komen. Vakbonden, de oude sociale bewegingen naast de nieuwe sociale beweging, milieuorganisaties, vredesbewegingen … Laat het chagrijn even weg. Laat de cynicus opstappen. Maar wanneer pakken de ‘groten’, de ‘politici’ ons terug in? Ik kijk jaloers naar Porto Alegre. Nog nooit eerder werd zo’n brede basis bereikt, en als schijn niet bedriegt, de concurrentieslag om de zuiverheid, de ‘politieke correctheid’ is gelukkig wat op de achtergrond geraakt. Of vergis ik me toch weer?

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.