De uitschuivers van de globale bananenhandel

Drie kleuren lijken de Canarische eilanden te hebben vanuit de talrijke vliegtuigen die er dagelijks af en aan vliegen. Het donkere vulkanische landschap van de Spaanse archipel wordt afgewisseld met groene en witte vlekken: de bananenplantages die typisch zijn voor de eilandengroep. In het Canarische binnenland worden ze in open lucht geteeld, dichter bij de kust zijn ze met wit plastic beschermd tegen de wind. De banaan is goed voor een vijfde van de landbouwproductie van de archipel, biedt er rechtstreeks en onrechtstreeks werk aan 25 000 mensen en is na de toeristensector de belangrijkste economische activiteit.

Als autonome Spaanse regio maken de Canarische eilenden deel uit van de Europese Unie, hoewel ze zich voor de kust van West-Afrika bevinden, op meer dan duizend kilometer afstand van het continent. De Canarische bananen bevonden zich in het middelpunt van de jarenlange bananenoorlogen die binnen de Wereldhandelsorganisatie werden uitgevochten. De Unie wou bananen invoeren volgens haar eigen regels, een aantal landen uit Latijns-Amerika vonden dat Europese bananenbeleid een bijzonder kromme zaak.

Bananenoorlogen

De Europese markten zijn dan ook een goudmijn voor bananenproducenten, want Europa eet het meeste bananen ter wereld. Vóór 2009 kwam zeventig procent van de bananen er uit Centraal-Amerika, waar de Amerikaanse fruitfirma’s Dole, Del Monte en Chiquita actief zijn. Een vijfde werd geleverd door de vroegere kolonies, en één op de tien bananen was Europees en groeide onder andere op de plantages van de Canarische eilanden.

Tijdslijn van de bananenoorlog. Beweeg over de titeltjes voor meer informatie.

2009 was een sleuteljaar voor de bananenhandel. In december ondertekenden de EU en een aantal Latijns-Amerikaanse landen in Genève een akkoord dat een einde maakte aan de bananenoorlogen. Jarenlang gingen verschillende landen uit Centraal-Amerika en ook de Verenigde Staten in tegen het bananenbeleid van Europa, dat hoge importtaksen vroeg voor de dollarbananen en zo de eigen bananen en die uit haar vroegere kolonies zou bevoordelen. Nodig om de boeren daar te beschermen, vond de Unie. Oneerlijk, volgens Centraal-Amerika.

Crisis

Met het akkoord van Genève stemde de EU toe om die importtarieven systematisch af te bouwen. Het quotasysteem, dat de aantallen dollarbananen in de Europese winkels moest beperken, was een aantal jaar eerder al afgeschaft. Het gevolg is dat de duurdere Canarische bananen terrein verliezen.

‘Een kilo Canarische bananen produceren volgens Europese normen kost zestig cent. Vroeger hadden we wat concurrentie van bananen uit Kameroen, maar door de dollarbananen is de verkoopprijs nu gedaald tot veertig à vijftig cent. We werken momenteel dus met verlies,’ zegt Francisco Rodríguez Díaz, voorzitter van Asprocan, de vereniging van de Canarische bananenboeren.

De wereldwijde economische crisis verdiept het probleem verder. ‘Veel mensen uit de bananensector hadden hun activiteiten op immobiliën gericht. Toen die met de crisis instortte, keerden ze terug naar hun plantages, waardoor we nu ook met een overproductie zitten.’

Europa heeft het concurrentievoordeel van de Canarische bananen dan wel geannuleerd, de Unie komt wel nog tussen met inkomenssteun aan de boeren. Emilio Godoy en Johnny Flores, die op de bananenplantage La Marquésa in Gran Canaria werken, zijn evenwel niet te spreken over het Europese beleid. ‘Europa geeft niet om ons. Ze gebruiken de bananen enkel als hefboom om andere akkoorden in hun voordeel af te sluiten, op onze rug.’

Bananen zijn gezond

De Canarische bananenboeren proberen het tij te keren door volop in te zetten op ecologische productie. Het ontziltingsbedrijf op Gran Canaria, die de bananenplanten op het droge eiland van water moet voorzien, werkt volledig op windenergie. ‘Onze fabriek heeft zeven windmolens,’ vertelt ingenieur Roberto Martilla. ‘De helft van die energie gebruiken we zelf, de rest verkopen we.’

Ook in de coöperatieve fabriek, waar de bananen van Gran Canaria verpakt worden, probeert men zo milieuvriendelijk mogelijk te werken. Verder richtte de vereniging van bananenboeren in samenwerking met de Canarische en Spaanse overheden ook laboratoria in, waar onderzoek gedaan wordt naar biologische alternatieven voor pesticiden en insecticiden.

Daarnaast willen de bananenboeren ook de relatief kleine afstand van hun plantages tot de Europese markten uitspelen. Met de steun van de Europese Unie riepen ze een promotiecampagne in het leven die niet alleen de specifieke smaak van de Canarische banaan aanprijst, maar ook de beperkte broeikasgasproductie – want minder transport – en het ‘Europese karakter’ ervan benadrukt.

Toekomst en traditie

‘Eet meer bananen, bananen zijn gezond’, klinkt het dus. Of die boodschap ook gehoor vindt bij de klant en of er vandaag überhaupt nog een plaats is voor bananenboeren met een Europees salaris, is onzeker.

Volgens Francisco Rodríguez Díaz is de toekomst van de Canarische banaan meer dan een economische aangelegenheid, en heeft Europa er een belangrijke rol in te spelen. ‘Het is deze bananenteelt die ons eeuwen heeft helpen overleven. Het is belangrijk dat Europa de traditie in leven houdt en zorgt voor een evenwicht met de vooruitgang, want landen zonder traditie zijn landen zonder identiteit.’