De vele gezichten van de Russische oppositie

Eind september kondigde aftredend president Dmitri Medvedev aan dat hij niet van plan is zichzelf op te volgen. In één adem schaarde hij zich achter premier Vladimir Poetin als de presidentskandidaat van hun partij Verenigd Rusland. Poetin leidde het land al van 2000 tot 2008 en hield als premier ook na het aantreden van Medvedev de touwtjes strak in handen. De wereldwijde publieke opinie ging er dan ook van uit dat de verkiezingen van maart slechts een formaliteit zouden zijn.

Maar Poetins status als gedoodverfde winnaar begon barsten te vertonen nadat de Russen massaal op straat kwamen naar aanleiding van de frauduleuze parlementsverkiezingen van december. ‘Dieven en oplichters’, zo werd Poetins bewind door de verzamelde tegenstanders gedubd.

De betogingen tegen het regime brengen opposanten samen uit alle hoeken van de samenleving, van nationalisten over zakenmensen, kunstenaars en groene jongens tot communisten. De demonstranten zijn talrijk –het gaat om de grootste protesten sinds het einde van de Sovjet-Unie– en hun klachten uiteenlopend.

Navalny: tegen de dieven en oplichters

Met stip op één staat de wijdverbreide corruptie die aangepakt moet worden. Alexey Navalny, advocaat, blogger en een van de boegbeelden van het protest, maakte naam als kleine aandeelhouder van een aantal overheidsbedrijven zoals Transneft, dat het monopolie op het olietransport in Rusland heeft. Die positie gebruikte hij om lastige vragen te stellen over het beleid en de geldstromen van die bedrijven –bij Transneft verdwenen bijvoorbeeld ettelijke miljarden roebel naar vage liefdadigheidsorganisaties die beheerd worden door het Kremlin.

Verder richtte hij RosPil op, een website en organisatie waar burgers schimmige overheidsaffaires kunnen aangeven, en klaagt hij op zijn blog ondermeer de lage pensioenen aan. Het was Navalny die de populaire bijnaam ‘de Partij van Dieven en Oplichters’ voor Poetins Verenigd Rusland lanceerde.

Zjirinovsky: het voederen van de kaukasus

‘We moeten stoppen de Kaukasus te voederen’ is een andere slogan die heel wat weerklank vindt bij de critici van het Kremlin. Vooral nationalisten als Vladimir Zjirinovsky hameren op de Kaukasus-nagel. Na de oorlogen van 1994 en 1999 gooide het Kremlin het over een andere boeg in de woelige autonome republieken van zuidelijk Rusland. In Tsjetsjenië werd Ramzan Kadyrov geïnstalleerd als president en Moskou begon massaal geld door te sluizen om er de relatieve rust te bewaren.

De uitlatingen van extreem-rechts hebben dus wel een zekere basis, maar zijn voor de talrijke etnische minderheden in de Russische Federatie niet zonder gevaar. Abdulla Duduev, journalist bij het onafhankelijke Kaukasische nieuwsblad Dosh, kan er alsnog begrip voor opbrengen. ‘Natuurlijk is het voor mij als etnische Tsjetsjeen onaangenaam om dat te horen, maar als de mening van mensen niet gehoord wordt, als ze geen enkele invloed op het beleid hebben, kan het niet anders dan dat ze tot dergelijke extremen komen.’ Hij nam ook deel aan de grote oppositiemanifestatie van vier februari.

Jevgenia Tsjirikova: het groene protest

Een ander bekend gezicht van de oppositie is Jevgenia Tsjirikova, de sterke vrouw van de ecologische beweging. Zij kant zich in de eerste plaats tegen de geplande autosnelweg tussen Moskou en Sint-Petersburg, die dwars door het woud van Chimki zou gaan. Ook de jonge twintiger Jaroslav Nikitenko stapte mee op in de verschillende demonstraties voor een groenere toekomst. ‘Het gaat om onze gezondheid en die van onze kinderen. Het huidige machtssysteem is enkel gericht op het uitbuiten van ons milieu. De oligarchen die het woud van Chimki en het Baikalmeer vernietigen, zijn de vrienden van Poetin.’

De lekkende Russische oliepijpleidingen zijn legendarisch, net als de Moskouse smog, en met zijn grote delen toendragebied is de klimaatverandering een belangrijke dreiging voor Rusland. Toch ontbreekt elk coherent milieubeleid. Nikitenko: ‘Allereerst moeten een aantal wetten veranderen, die onder Poetin en Medvedev aangepast werden om wat er gebeurt in Chimki en bij het Baikalmeer legaal te laten verlopen. In tweede instantie moeten we maatregelen nemen om de opwarming van de aarde tegen te gaan.’

Chodorkovsky: de achilleshiel van de russische economie

De grote afwezige van de protestrally’s is Michail Chodorkovsky, hoewel zij foto regelmatig opduikt in de manifesterende massa. Sinds 2003 zit de oligarch in de cel wegens belastingsontduiking en fraude. De geldende mening bij de tegenstanders van het Kremlin is dat hij werd opgesloten vanwege zijn financiële steun aan oppositiepartijen. Chodorkovsky zegt op zijn website te ijveren voor transparantie en rechtszekerheid in de bedrijfswereld, de zwakke plek van de Russische economie.

Samen met China, India, Brazilië en Zuid-Afrika mag Rusland zich dan wel tot een van de sterkst opkomende economieën rekenen, de wereldwijde crisis en de val van de energieprijzen die ermee gepaard ging, maakte pijnlijk duidelijk hoe sterk die groei nog steeds eenzijdig gebaseerd is op de export van olie en gas. Dat economische diversificatie noodzakelijk is voor de verdere ontwikkeling van het land, onderkent ook Poetin. In een ontmoeting met buitenlandse investeerders zei hij hiervoor te rekenen op ‘de samenwerking tussen privé- en overheidsbedrijven’. De Zweedse econoom Anders Aslund, adviseur voor de Russische regering bij de overgang naar de markteconomie, noemt Gazprom –het grootste van die bedrijven– echter ‘de belangrijkste catastrofe voor de Russische economie’. Volgens hem is het bedrijf hopeloos inefficiënt en kost het de overheid jaarlijks handenvol geld.

Het speurwerk van Alexey Navalny toonde al aan dat connecties bij Verenigd Rusland vaak belangrijker zijn dan concurrentievermogen om het te maken in de Russische zakenwereld. In haar recentste rapport stelt ook de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) dat ‘het onaantrekkelijke zakenmilieu een blijvende handicap is voor de Russische economie’.

Monopolie

Wie anders dan Poetin kan die hele waslijst aan problemen aanpakken en Rusland naar een betere toekomst brengen? Dat is de voornaamste verdediging van zijn aanhangers. Een schijnargument, zegt journalist Duduev. ‘Poetin heeft het hele systeem gemonopoliseerd. Hij controleert de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht. Zo heeft hij zelf een situatie gecreëerd waarin het lijkt alsof hij de enige mogelijke optie is, de enige die de boel onder controle heeft. Terwijl de alternatieven er echt wel zijn.’