Door de Chinese bril: de andere groeilanden

China was altijd voorvechter van meer samenwerking met de andere BRICS. Dat is zelfs al enkele jaren een prioriteit van zijn buitenlandsbeleid. De contouren van de relaties tussen de groeilanden worden in de Chinese pers ook duidelijk door die beleidslijn uitgetekend, zoals vrijwel alles wat nog maar een beetje ruikt naar internationale betrekkingen.

Geen tafel zonder poten

De machtsverhoudingen kantelen, daarover bestaat geen twijfel. Maar of het de BRICS zijn die als collectief aan het langste eind zullen trekken, daar zijn doorwinterde analisten nog niet zo zeker van. ‘Misschien is het toepasselijker om te spreken van de RICS. En eigenlijk mag je Rusland en India ook laten vallen. Wat de invloed van de BRICS op de wereldeconomie betreft, hangt alles af van China. En er is geen B, R of I in China’, aldus Carlos Pio, professor Internationale Economie aan de Universidade de Brasilia in New York Times.

Intussen vertoont de Chinese pers geen spoor van enige arrogantie. China ziet zichzelf nog altijd als de ‘C’ in BRICS. Weliswaar in vette hoofdletters, maar zonder de anderen zakt het hele zaakje als een kaartenhuis in elkaar. Of zoals deze opiniemaker het omschrijft: ‘Een meer eengemaakte BRICS komt China goed van pas. Alle vijf de groeilanden ontwikkelen zich razendsnel. Een sterk blok verlicht de druk op China, dat anders constant alleen in de internationale schrijnwerpers staat.’  (People’s Daily 28 maart)

Strategische partners

Als we de Chinese media mogen geloven, stuurt China dus niet moederziel alleen de aardverschuivingen in het economische en politieke landschap, maar vormt samen met de andere groeilanden één geoliede machine. Op de laatste G20 top riep president Hu Jintao de BRICS nog op om meer samen te werken: ‘Van Jekaterinenburg tot Brasilia en van Sanya tot Nieuw Delhi is de organisatie van de BRICS sterker geworden. We kunnen nu zeggen dat onze samenwerking hecht is, ons potentieel groot en de horizon oneindig.’

Brazilië

Brazilië was het eerste ontwikkelingsland dat een strategisch verbond aanging met China. Het land komt in de Chinese pers naar voor als een betrouwbare partner voor internationale en regionale samenwerking, om het in de woorden van de Chinese president te zeggen: ‘een vruchtbare samenwerking gebaseerd op wederzijds vertrouwen en respect.’

China stootte in 2009 de VS zijn plaats als belangrijkste handelspartner van Brazilië, maar de handelsrelatie tussen beide landen is niet optimaal. ‘Brazilië zal zijn protectionistisch handelsbeleid tegenover China vroeg of laat in zijn gezicht terugkrijgen. Het zal de handel tussen beide partners ondermijnen en China’s investeringen in Brazilië bekoelen’, schrijft Global Times (6 juli).

Rusland

China en Rusland zijn beste buren en vormen vooral op vlak van internationale betrekkingen een onafscheidelijke, politieke tandem. ‘Een goede relatie tussen China en Rusland komt niet alleen de twee landen zelf ten goede, maar de hele wereld’, aldus Hu Jintao over het bezoek van Vladimir Putin naar aanleiding van diens historische derde legislatuur.

Beide landen verstevigden onlangs nog hun relatie, met het oog op de crisis in het Midden-Oosten en de Zuid-Chinese zee. De corruptie of ‘achterpoortjespolitiek van de grijze markt’, waarmee Rusland in het verleden vaak werd geassocieerd in Chinese media, maakt nu plaats voor waardering. Zeker sinds Rusland tot China’s genoegen na 18 jaar onderhandelen eindelijk lid wordt van de Wereldhandelsorganisatie (WHO) werd, wat een meer gereguleerde handel garandeert.

India

India krijgt al weken bakken kritiek over zich door zijn falende infrastructuur. Een week geleden nog legde de ergste stroompanne ooit het hele land plat. Als het van het van Westerse media afhangt is India’s ster op dit eigenste moment geruisloos aan het uitdoven.

Maar China blijft zijn buurland en concurrent kost wat kost verdedigen. ‘Achter de schamele infrastructuur, blaakt het land van economische vitaliteit. Het is net als bij een geleerde met aan flarden gescheurde kleren’, schrijft People’s Daily (6 augustus). Een begrijpelijke reactie, want China heeft evengoed motten in de kleren. Deze commentator ziet het als een waarschuwing: ‘China stuit op dezelfde knelpunten en dilemma’s. Ons elektriciteitsverbruik per hoofd is nog altijd lager dan in de ontwikkelde landen, maar ons volk eist wel dezelfde levensstandaard als in die rijke westerse landen. Het enige verschil met India is de politieke structuur, daar gaat niets vooruit.’ (Global Times 2 augustus)

Zuid-Afrika

China beschouwt Zuid-Afrika als een aanwinst voor de BRICS. Nauwe samenwerking met Zuma is voor China belangrijk voor zijn relaties met andere Afrikaanse landen en een boost voor de solidariteit met ontwikkelingslanden, waarop het Chinese buitenlandbeleid nu zo inzet. ‘De BRICS representeren dankzij Zuid-Afrika nu de hele wereld’, aldus Hu Jintao.

Economische motor

De Chinese verwachtingen van de BRICS zijn niet min. ‘De eerste helft van de eenentwintigste eeuw is het gouden tijdperk van de BRICS-landen, de schittering van hun economieën straalt over de hele wereld’, schrijft People’s Daily (17 augustus). ‘De groeilanden kunnen bijdragen tot het herstel van de wereldeconomie’, meldt een hoopvolle Hu Jintao aan de Chinese pers.  ‘In de multipolaire wereld zullen multinationals uit de BRICS de grootste aandrijvers zijn voor mondiale economische groei’, schrijft China Daily (21 juni).

Het gaat niet enkel om indrukwekkende groeicijfers. In de ogen van China’s hoogste echelons zijn de BRICS in de eerste plaats een clubje landen met een verfrissende kijk op global governance. ‘Ons ontwikkelingsmodel wil een meer gebalanceerde wereldeconomie, meer rationele internationale relaties en een duurzamere wereldvrede. Zonder de opkomende markten heeft de wereld geen vooruitzicht op universele welvaart, noch op wereldvrede en stabiliteit’, aldus president Hu Jintao.

Toch laat de pers zich niet vangen in een net van doorzichtige propaganda. Het economisch immuunsysteem van de groeilanden is niet onfeilbaar en de media maken zich zorgen. ‘De welig tierende inflatie, huizenmarktzeepbellen en de slinkende energievoorraad zijn zorgwekkend. Als die problemen verkeerd worden aangepakt en de dollar terug heropleeft, is het game over voor de BRICS-mythe. We zitten nu al in de schemerzone’, poneert een Chinese journalist somber (People’s Daily 17 augustus).

Nieuwe wereldbank?

Een tweede pronkjuweel is het ontwikkelingsbeleid van de groeilanden. Samenwerking tussen landen uit het Zuiden en een dialoog tussen Noord en Zuid zijn daarin cruciaal. Op de vraag waarin de BRICS landen het verschil kunnen maken, antwoordt Hu Jintao: ‘De groeilanden zijn altijd de grootste pleitbezorgers geweest van de belangen van ontwikkelingslanden. Dat zullen we blijven doen. Wij strijden voor meer zeggenschap voor ontwikkelingslanden in de wereldeconomie en tegen alle soorten protectionisme.’

De vierde BRIC top in maart dit jaar in New Delhi stond volledig in het teken van het Indiase voorstel om gezamenlijk een eigen bank op te richten, als tegengewicht de Wereldbank en het IMF. Volgens de ene een teken van groeiend zelfvertrouwen en onderlinge afhankelijkheid van de opkomende groeilanden. Spierbalgerol en pronken met hun economische slagkracht, vinden anderen.

De financiële crisis in Europa katapulteerde de BRICS tot een belangrijke motor voor wereldwijde economische stabiliteit. Het idee dat de vijf Europa uit het economisch moeras kunnen helpen, werd al meermaals geopperd. Toch blijven vooral China en Rusland hun been stijf houden. ‘Het weerspiegelt hun frustratie over het uitblijven van hervormingen binnen het IMF en andere internationale instellingen. Maar het ergste is dat hun eis om meer inspraak dode letter blijft’, legt Guo Tianyong, professor aan de Centrale Universiteit voor Finance en Economics uit (People’s Daily 27 april).

Belangen, geen waarden

Hoe dan ook loopt het in westers medialand niet over van mensen die geloven in de impact van de groeilanden. Een gebrek aan gedeelde waarden is de meest gehoorde kritiek. Totaal naast de kwestie, vindt deze Chinese commentator: ‘Het klopt dat onze waarden soms tegenstrijdig zijn. Maar dat geldt evengoed voor de G20. De missie van de BRICS gaat ook niet om waarden. Waarden zijn trouwens geen prioriteit meer in de wereld van vandaag. Hun vitaliteit hebben ze moeten bewijzen op basis van de voordelen en winst die ze andere landen opleveren, niet op basis van de waarden en ideologieën die ze belangrijk vinden.’

Waar gaat dit over? Economische groei, maar vooral ook een afrekening met de jarenlange onderdrukking door westerse landen. ‘Elk conflict, elke samenwerking tussen groeilanden onderling of met de ontwikkelde landen is puur daarop gebaseerd. Geen waarden maar wederzijdse belangen is wat hen bindt of van elkaar vervreemdt’, aldus de commentaar.