Door de Chinese bril: het conflict in Xinjiang

De vertaling van de Chinese naam Xinjiang geeft een interessant beeld over welke plaats het gebied inneemt binnen de Chinese staat: het is een samenvoeging van xin en jiang, oftewel “nieuw grensgebied”. Xinjiang ligt in het noordwesten van China (boven Tibet) en grenst aan Mongolië, Rusland, Kazachstan, Kirgizstan, Tadzjikistan, Afghanistan, Pakistan en India.

Xinjiang Uyghur Autonomous Region weergeven op een grotere kaart

“Nieuw grensgebied” is niet nieuw

In tegenstelling tot wat Xinjiangs naam doet vermoeden, behoort het gebied volgens de Chinese officiële geschiedenis al lang tot China: sinds de Han-dynastie (206 v.Chr. – 220 n.Chr.). Keizer Wudi stuurde Zhang Qian op ontdekkingsreis naar het westen, waar hij allerlei interessante handelswaar tegenkwam. Onder de Han werden verschillende militaire garnizoensposten opgericht in de regio die nu Xinjiang heet om de handel te vrijwaren.

Andere historici gaan niet akkoord met deze visie. Volgens hen hebben de periodes dat het Chinese keizerrijk Xinjiang controleerde en periodes dat Xinjiang zelfbestuur had of tot niet-Chinese rijken behoorde elkaar afgewisseld in de geschiedenis. Iedereen is het erover eens dat het gebied sinds de oprichting van de Volksrepubliek China in 1949 constant onder controle van de Chinese overheid heeft gestaan.

Meer dan twee miljoen soldaten gestationeerd in Xinjiang

Vanwege de strategische ligging van Xinjiang heeft het gebied een grote militaire aanwezigheid gekend telkens wanneer het onder Chinese controle stond. Dat is ook vandaag nog zo: ongeveer twee miljoen militairen verblijven in het gebied, op een totale bevolking van 21,8 miljoen volgens de census van 2010. ‘Xinjiang is een militaire kolonie van China’, aldus Bruno De Cordier – post-doctoraal onderzoeker aan de Universiteit Gent –  in zijn boek “Blinde regen, Centraal-Azie in de frontlijn” (2007, Academia Press, p. 84).

De bevolking van Xinjiang bestaat van oudsher grotendeels uit Turkse volkeren: Oeigoeren en andere groepen die ook in de buurlanden aanwezig zijn, zoals Kazachen en Kirgiezen. Deze bevolkingsgroepen hangen vaak dezelfde religie aan: de soennitische islam. China stelt echter dat de Han-Chinezen de oorspronkelijke bewoners van het gebied zijn, omdat de meeste Turkse volkeren pas in de negende eeuw naar het gebied verhuisd zijn.

Massale migratie Han-Chinezen naar Xinjiang

Het aandeel van de Han-Chinezen ten aanzien van de andere bevolkingsgroepen is tot en met de negentiende eeuw beperkt gebleven. In de twintigste eeuw en vooral sinds de oprichting van de Volksrepubliek in 1949 is het aandeel van de Han spectaculair gestegen: van vijf procent in 1940 volgens Bovingdon tot 40,1 procent in 2011 volgens het National Bureau of Statistics of China. In heel China maken de Han ongeveer 91 procent van de in totaal 1,4 miljard Chinezen uit.

Veel niet-Han groepen in Xinjiang voelen zich bedreigd door de sinisering van Xinjiang, zoals al werd beschreven in een eerder MO* artikel (28 juni 2013). Er zijn steeds minder scholen waar in het Oeigoers onderwezen wordt. Sommige moslims voelen zich beperkt in hun geloofsbeleving, doordat de overheid dit sterk gereguleerd heeft en zelf imams aanstelt. De overheid vreest dat moskeeën een broeihaard voor terrorisme en separatisme zijn.

‘De “drie kwade krachten” bedreigen Xinjiang’

Er zijn meerdere onafhankelijkheidsbewegingen actief die strijden voor afscheiding van China en de oprichting van de staat Oost-Turkestan, zoals de Oeigoeren Xinjiang noemen. Sommige organisaties hebben gewelddadige aanslagen gepleegd in zowel Xinjiang als andere gebieden in China, zoals de East Turkestan Islamic Movement. De Chinese overheid beschouwt deze groepen als terroristisch en een grote bedreiging voor de stabiliteit van zowel Xinjiang als heel China. In het officiële discours en in de media spreekt men vaak van “de drie kwade krachten” (separatisme, extremisme en terrorisme) die Xinjiang en zijn bevolking bedreigen.

Volgens de Chinese overheid worden de onafhankelijkheidstrijders in Xinjiang namelijk gesteund door diaspora in de buurlanden. In het algemeen wordt de oorzaak van opstanden tegen het centrale gezag in Xinjiang in het officiële discours bijna altijd gezocht in het buitenland. Denkpistes over binnenlandse oorzaken worden niet onderzocht of genoemd. “Het buitenland” zou er op uit zijn om China te ontwrichten.

Dit beeld komt ook naar voren uit de persberichten over de laatste aanslag in Xinjiang eind juni: ‘Door het buitenland gesteunde terroristen bedreigen met hun aanslag de ontwikkeling en stabiliteit van Xinjiang en China’, aldus woordvoerster van Buitenlandse Zaken Hua Chunying tegen People’s Daily. Maar concrete details over wie of welk land er achter de buitenlandse steun zit wordt niet vermeld.

‘Er is geen etnisch conflict in Xinjiang, want alle groepen leven vreedzaam samen’

Eventuele etnische of religieuze dimensies van het conflict zijn onbestaande volgens de Chinese media, sterker nog: er zou geen conflict zijn in Xinjiang, wel “puur terrorisme”. Dit blijkt ook uit de CCTV English reportage van Han Peng over de aanslagen van 26 juni dit jaar. ‘De daad moet wel gemotiveerd zijn door puur  (m.a.w. irrationeel) terrorisme, want de culturen en religies in Xinjiang leven vreedzaam samen’, aldus Han.

De afgelopen twee decennia maakte China grote economische groei door. Hierdoor heeft het land een extra grote behoefte aan grondstoffen zoals olie en gas. Xinjiang is qua grondstoffen de rijkste provincie van China, met bewezen olie- en gasvoorraden. Hierdoor is Xinjiang van essentieel belang, ook voor China’s toekomst. Overheidsvertegenwoordigers beseffen dat instabiliteit in het gebied heel China raakt: ‘De strijd tegen de drie kwade krachten heeft een directe invloed op de ontwikkeling en stabiliteit van China’, volgens vice minister van Openbare Veiligheid Meng Hongwei tegen Xinhua.

De aanwezigheid en exploitatie van de grondstoffen in Xinjiang heeft er voor gezorgd dat de infrastructuur sterk uitgebreid is door de overheid. Ook de steden zijn enorm gegroeid en gemoderniseerd door de migratie van Han-Chinezen. China vindt dat het Xinjiang, wat in de ogen van China vroeger een dorre woestijn zonder enige faciliteiten was, uit de armoede heeft getild tot een ontwikkelde regio. De overheid en veel Han-Chinese bewoners van Xinjiang zijn hier erg trots op.

De andere bevolkingsgroepen, met name de Oeigoeren, zien de Chinese aanwezigheid vaak anders: de Han zouden de Oeigoeren exploiteren en zichzelf verrijken met de opbrengsten van de natuurlijke hulpbronnen van Xinjiang. Ook wordt de traditionele, Oeigoerse manier van leven bedreigd door moderniseringen in de land- en woningbouw enerzijds en religieuze wetgeving anderzijds. De kans dat er in de toekomst nog meer daden van “puur terrorisme” zullen plaatsvinden, lijkt dus zeer aannemelijk.