Een beetje twijfel

De realiteit is een troebele en tegenstrijdige omgeving waarin zuivere keuzes alleen maar leiden tot meer geweld en dus meer lijden. Een betere verstandhouding en dus een grotere kans op welzijn ontstaat door rond de tafel te gaan zitten en te praten, ook met je ergste vijanden. Dat is geen heroïsche opstelling, maar ze kan wel erg productief zijn.
De Republikeinse regering Nixon-Kissinger in de Verenigde Staten besefte dat toen ze begin jaren zeventig diplomatieke betrekkingen aanknoopte met het China van Mao Zedong. Geen van beide partners koesterde warme genegenheid voor elkaar, laat staan voor elkaars maatschappelijke idealen. Ze deelden wel de overtuiging dat een praktische politiek veel meer beloftes inhouden dan mordicus vasthouden aan het hogere ideaal.
Deze Realpolitik, een Duitse en in onbruik geraakte term, verdient een tweede kans in het woordenboek van de huidige machthebbers, al zijn die intussen gewend aan het gebruik van Engelstalig jargon dat de voorbije jaren niet echt op dialoog en realiteit gericht leek, maar eerder op overwinning en wensdromen.
Terwijl Kissinger Nixons partijtje diplomatieke pingpong met Mao voorbereidde in 1971, kreeg de toenmalige West-Duitse Bondskanselier Willy Brandt de Nobelprijs voor de Vrede. In zijn toespraak stelde Brandt dat de enige waarachtige Realpolitik van zijn tijdperk een politiek is die vrede nastreeft. ‘Oorlogen moeten uitgeroeid worden, niet enkel beperkt. Het nationaal belang kan niet gescheiden worden van de collectieve verantwoordelijkheid voor vrede. Elk buitenlands beleid moet er dan ook op gericht zijn spanningen te verminderen en communicatie te bevorderen over de grenzen heen.’
Als bewoner van de waanzinnige 21ste eeuw kan je het alleen maar jammer vinden dat zoveel inzicht uit een recent verleden begraven is onder het monopolie van de macht en de arrogantie die ermee gepaard gaat.
De wereldpolitiek wordt vandaag te veel gedreven door het geloof dat de grote idealen van de mensheid -democratie, algemeen welzijn, vrijheid, mensenrechten, menselijke waardigheid- eenduidige begrippen zijn die simpelweg vanuit de westerse ervaring gedefinieerd kunnen worden. Bovendien geloven politici als George Bush en Tony Blair blijkbaar dat die eenzijdige visie met de inzet van militaire superioriteit opgelegd kan worden. De chaos die regeert van Pakistan tot Palestina zou hen intussen de ogen geopend moeten hebben, maar er is voorlopig weinig dat daarop wijst.

Wie anno 2007 pleit voor een waarachtige Realpolitik, verwacht niet dat George Bush en Osama bin Laden morgen hun voeten onder de onderhandelingstafel schuiven. Daarvoor is de wederzijdse demonisering te groot, het geweld te vers en de onvergelijkbaarheid van de tegenstrevers te onoverbrugbaar. Wel op het lijstje van de minimale verwachtingen: een verstandige omgang met de realiteit van de Palestijnse politiek. Als de VS en de Europese Unie doorgaan met hun isoleringsbeleid tegenover Hamas, nu in een eenheidsregering met Fatah, blokkeren ze elke kans op stapsgewijze verbetering van de relaties met Israël. Dat dient alleen de extremisten aan beide kanten van de omstreden grens.
Ook in Afghanistan en Irak wordt het tijd om de realiteit als uitgangspunt te nemen in plaats van de ideologische schema’s die het huidige geweld voortgebracht hebben. Het probleem met Realpolitik is dat het aan beide zijden een bereidheid tot compromis en dialoog veronderstelt. Oorlog en conflict hebben dat probleem niet, zij hebben voldoende aan één partij om te ontstaan. De oproep om te praten richt zich dus niet enkel tot de machtscentra van deze wereld, maar ook tot de opstandelingen, extremisten en jihadi’s -ook al mankeren zij een eengemaakte beslissingsstructuur.

Een vredespolitiek, zei Willy Brandt, begint met het verwerpen van één enkele waarheid en het aanvaarden dat er meerdere waarden en waarheden zijn. Vrede begint bij twijfel: ‘Twijfel is productief. Ze stelt bestaande zaken in vraag. Ze kan sterk genoeg zijn om versteend onrecht te verbrijzelen. Twijfel was waardevol tijdens het verzet. Ze is taai genoeg om nederlagen te overleven en om overwinnaars te ontgoochelen.’ Zou een heel klein beetje twijfel soms niet beter kunnen zijn?