'Gastvrije dorpje Riace is ware utopie'

Duizenden vluchtelingen proberen jaarlijks de gevaarlijke overtocht te maken richting Lampedusa en andere Italiaanse kustplaatsen. Op 3 oktober verdronken in de buurt van Lampedusa 339 vluchtelingen en vorige week geraakte bekend dat een andere schipbreuk nog eens het leven kostte aan tientallen vluchtelingen. Maar ook voor de vluchtelingen die wel levend aan wal geraken zijn de vooruitzichten meestal allesbehalve rooskleurig.

In het Zuid-Italiaanse dorpje Riace had voormalig leerkracht Domenico Lucano vijftien jaar geleden een plan om de dalende bevolking in zijn dorp aan te pakken. Hij heette alle migranten welkom in de leegstaande woningen. In ruil voor gratis onderdak en opvang moesten vluchtelingen werken en Italiaans leren. Een geweldig idee of vooral een utopisch integratieplan? Het draaide in ieder geval uit tot een sprookjesachtig succesverhaal. 

Van spookdorp naar “stad van de toekomst” 

Het sympathieke kustdorpje Riace dreigde jaren geleden een spookstad te worden toen inwoners massaal wegtrokken op zoek naar werk. ‘Er leefden meer mensen afkomstig van Riace in andere steden dan in het dorp zelf’, vertelt burgemeester Domenico Lucano. De populatie nam zo drastisch af dat er op een bepaald moment geen bar, restaurant of beenhouwer meer te vinden was.

Er waren niet genoeg kinderen om de klassen in de school te vullen. Met de duizenden vluchtelingen die jaarlijks Italië proberen te bereiken was voor Lucano de rekensom snel gemaakt. ‘Waarom vangen we die mensen niet gewoon op en brengen we wat leven in de brouwerij?’, vroeg de burgemeester zich af. 

Het verhaal begint met een schip dat tijdens een zomernacht in 1998 aanmeerde dichtbij de Zuid-Italiaanse kust. Lucano was getuige van hoe enkele honderden Koerden, op de vlucht voor het Turks-Koerdische conflict, naar het Italiaanse strand zwommen. Lucano, op dat ogenblik nog een leerkracht in Riace, wilde de politieke vluchtelingen helpen. In plaats van de Koerden naar grimmige opvangcentra te laten gaan, ontving hij ze in zijn dorp en liet ze gratis wonen in leegstaande huizen.

Op dat moment besloot Lucano een project op te starten waarbij de lokale bevolking en migranten samen konden leven en werken. In 2004 werd Lucano verkozen tot burgemeester nadat hij zich zonder partij kandidaat stelde voor de gemeenteverkiezingen. Hij had met één simpel idee: ‘De armste mensen van de wereld kunnen Riace redden, en in ruil zal Riace hen redden’. Zijn favoriet woord? ‘Utopie’, zegt de optimistische burgemeester met een knipoog. Hij doopte Riace tot Città Futura, de “stad van de toekomst”. Zijn “mondiaal dorp” bleek uitstekend te werken in een van de armste streken van Italië.

Grenzeloze gastvrijheid

Sinds hij verkozen is tot burgemeester blijft Lucano een bescheiden leven leiden. Hij werkt nog altijd in zijn oud kantoortje, aan een veel te klein bureau, met muren vol wereldkaarten. De leegstaande woningen van Riace zijn nu bewoond door mensen afkomstig van Eritrea, Somalië, Syrië, Afghanistan of Irak. Ze betalen geen huur of kosten, in ruil moeten migranten werken en Italiaans leren. Ze openen winkeltjes en restaurants, renoveren huizen of werken voor de gemeente. Hun traditionele kunst en handwerk is dan weer populair bij toeristen, wat de lokale economie meer dan een beetje ten goede komt.

In 2010 protesteerden Afrikaanse fruitplukkers in het nabij gelegen dorp Rosarno vanwege te lage lonen. Lucano nodigde de migranten via televisie uit om naar Riace te komen. ‘De burgemeester legde ons de voorwaarden uit om er te komen wonen. Gratis wonen en taallessen, vijfhonderd euro inkomst per maand om te werken. We waren met verstomming geslagen. Het was een mirakel, te mooi om waar te zijn’, zeggen drie Ghanese fruitplukkers. 

Diversiteit omarmen 

Città Futura klinkt inderdaad bijna te mooi om waar te zijn. Toch heeft Lucano veel moeite gehad om de lokale bevolking warm te maken voor het project. ‘De ouderen waren bang van de “vreemden”, jongeren maakten zich dan weer zorgen over een gebrek aan jobs’, vertelt Lucano.

Città Futura is nu de grootste werkgever voor zowel migranten als de autochtone bevolking. ‘Een Egyptische priester verzorgt wekelijks de misviering en verkoopt elke dag enkele broden. Lemlem Tesfahun uit Eritrea werkt als vertaler voor Città Futura. De 34-jarige Tayo Amoo, vroeger een journaliste in Nigeria, leert nu de traditionele Italiaanse naaikunst van een vrouw uit Riace’, zegt de burgemeester trots.

Bahram Acar is een van de Koerden die in 1998 als eerste aankwam in Riace. Hij werkte er als bouwvakker, ontving later het Italiaans burgerschap, trouwde en kreeg kinderen. Vijftien jaar later werkt hij nog altijd in Riace, nu voor de opvang en integratie van nieuwe vluchtelingen.

In Riace leven op dit moment een kleine tweehonderd migranten en zo’n 1600 autochtone bewoners. Lucano hoopt dat het aantal verder zal stijgen tot de oorspronkelijke drieduizend inwoners. ‘De vluchtelingen blijven meestal niet zo lang in ons dorp’, zegt de burgemeester. ‘Wanneer ze een paspoort krijgen trekken ze na verloop van tijd verder. Dat is hun goed recht natuurlijk’. De 29-jarige Awtsana Issak Kahsay uit Eritrea legt uit: ‘in Italië is het ook economische crisis en zijn er minder kansen voor migranten. Bovendien is Riace een klein stadje. Ik wil mijn studie diergeneeskunde verderzetten aan de universiteit in Nederland.’

(Bijna) iedereen tevreden

Lucano is allesbehalve een alledaagse burgemeester. Toen de subsidies van het migrantenproject even op stop werden gezet dreigde hij in hongerstaking te gaan. In 2009 werd hij in een lokale taverne bijna neergeschoten door de Calabrische maffia, die duidelijk niet opgezet zijn met de groeiende invloed van de excentrieke politicus. Zijn twee honden werden ook al vergiftigd en zijn leven meerdere malen bedreigd. ‘Ik moet het beschouwen als een compliment’, zegt de eeuwige optimist.

Enkele buurdorpen namen het gastvrije beleid van Riace reeds over en de Calabrische regering stemde een wet om op meerdere dorpen Lucano’s toverformule toe te passen. In 2010 maakte gerenommeerd filmregisseur Wim Wenders de documentaire Il Volo over het speciale kuststadje. Aanvankelijk wilde de Duitser, die onder meer genomineerd werd voor een Oscar in 2000 voor de documentaire Buena Vista Social Club, een film maken over het leven van vluchtelingen die de Middellandse Zee oversteken. Hij stuitte op Riace en focuste uiteindelijk zijn hele verhaal op het gastvrije dorpje. Tijdens Wender’s speech op de twintigste verjaardag van de val van de Berlijnse Muur zei hij: ‘De ware utopie is niet de val van de Muur, maar wat verwezenlijkt is in Riace.’