Gezocht: huis te kraak

Het is een tegenstelling die moeilijk uit te leggen valt. Zeker in de steden slagen velen er niet in een degelijke, betaalbare woonst te vinden. Tegelijk staan veel gebouwen leeg. Dat wringt, en maakt dat mensen leegstaande panden bewonen zonder huurder of eigenaar te zijn. Soms uit overtuiging, meestal uit noodzaak.

  • Toon Lambrechts Toon Lambrechts

Een tiental mensen zit bij elkaar onder de fruitbomen van Het Landhuis. Op tafel enkele kaarten met daarop verschillende scenario’s over hoe de toekomst van deze plek eruit zou kunnen zien. Iets verder wordt er gediscussieerd om een vzw te rijmen met het principe van horizontale organisatie. In de keuken staan twee mensen in de potten te roeren, want straks is het volkskeuken, een wekelijkse gezamenlijke maaltijd.

In mei 2010 werd de voormalige boerderij en de bijhorende grond gekraakt. De oorspronkelijke eigenaar maakte weinig bezwaar, maar dat veranderde toen de stad Gent de gronden opkocht om er voetbalvelden aan te leggen. Eerst wilde het stadsbestuur van geen onderhandelen weten en dreigde ontruiming, maar recent kwam er toenadering. Het compromis dat op tafel ligt behoudt een deel van de boerderij en de tuinen.

Wonen als politieke daad

De grond aan Het Landhuis staat open voor iedereen die een tuintje zoekt. Zelf spreken ze van autonome ecologische volkstuinen. ‘Dat is voor mij meer dan alleen een slogan’, zegt Jean, een van de tuinders-krakers. ‘Van in het begin was het de bedoeling ons op een niet-hiërarchische manier te organiseren. Het is wel een opgave, dat principe van gedeelde verantwoordelijkheid. Het zijn vaak kleine dingen waar het wringt, zoals het gebruik van gemeenschappelijk tuinmateriaal. Maar praten lost veel op.’

Momenteel bewerken een vijftigtal tuinders zo’n dertig percelen en een gemeenschappelijke tuin. Maar het zijn zeker niet allemaal krakers, aldus Jean. ‘Ook mensen uit de buurt hebben hun weg gevonden, al is voor hen de drempel om hier binnen te stappen soms iets groter, merk ik.’ Na enkele onzekere jaren ziet het ernaar uit dat Het Landhuis, of toch een deel ervan, zal blijven bestaan. Goed nieuws dus? ‘Zeker, al lijkt het onvermijdelijk dat onze manier van organiseren formeler zal worden. Maar goed, het heeft ook zijn voordeel niet meer te moeten horen dat je een week krijgt om je groenten uit te trekken en op te krassen.’

Een plek als Het Landhuis schrijft zich in binnen een lange traditie van politiek kraken. Sinds de Amsterdamse Provo’s in de jaren zestig over de kraakbeweging van de jaren zeventig en tachtig werd het bezetten van leegstaande gebouwen een politiek actiemiddel. Rondom kraken ontstond een levendige subcultuur, een manier van leven die in de mazen van de maatschappij naar autonomie zoekt. Iedere zichzelf respecterend grootstad heeft wel een of meerdere kraakpanden waar volkskeukens, concerten en benefietavonden plaatsvinden.

Enige optie

Voor de meeste mensen die kraken, is het echter helemaal geen kwestie van principes of keuzes, maar een bittere noodzaak. België is een land van eigenaars, de huurmarkt is erg beperkt en duur in vergelijking met andere landen. Veel mensen hebben geen toegang tot huurwoningen. Sans-papiers, daklozen, verslaafden… voor hen is huisvesting allerminst een evidentie. Kraken wordt dan een manier om te overleven.

De moeder zucht ervan. Maandag is de eerste schooldag en dus moeten alle kleren van de kinderen in de was. Die kinderen, dat zijn er twaalf. Sinds vier jaar wonen ze in België, weg uit Slowakije. Eerst liep alles goed, tot ze hun huis verloren. Geen adres betekent ook geen papieren en geen hulp. Een goed jaar lang zwierven ze door de stad. Nu eens in de nachtopvang, soms bij vrienden, soms buiten. Met wat hulp lukte het om dit pand te kraken. De eigenaar kijkt er niet meer naar om, de sloop wacht.

Iedere zichzelf respecterend grootstad heeft wel een of meerdere kraakpanden waar volkskeukens, concerten en benefietavonden plaatsvinden.

Het huis oogt afgeleefd. Een laag verf zou wonderen doen, maar de wasserette en eten voor morgen zijn dringender. Maar het is een dak boven het hoofd, een jaar al, en er is genoeg ruimte, een noodzaak voor zo’n groot gezin. Het probleem is dat domiciliëring in gekraakte panden geweigerd wordt, vertaalt de zoon wat de vader vertelt. Zonder adres geen papieren, zonder papieren geen werk. Zonder werk geen geld voor de huur.

 

Hoeveel mensen er op die manier van pand naar pand zwerven, daar heeft niemand een zicht op. Maar het gebeurt meer dan gedacht, volgens Werner Van Mieghem, coördinator van Brusselse Bond voor het Recht op Wonen (BBRoW). ‘Dat kan niet anders. Er is zo’n grote instroom in de steden, er zijn nog altijd veel sans-papiers… De krakers uit overtuiging, dat is maar een kleine groep. De meesten zijn mensen die niet meer weten hoe rond te komen en ergens in een leegstaand pand kruipen.’

Tegenstrijdige rechten

Kraken is niet verboden in België. Juridisch gezien bevindt ‘het bezetten van een goed zonder recht of titel’ zoals dat heet zich in een grijze zone. Niet toegestaan, maar ook niet echt verboden. Het bezetten van leegstaande panden legt een rechtenconflict bloot, namelijk de tegenspraak tussen het eigendomsrecht en het recht op wonen.

Het recht op een woonst staat verankerd in artikel 23 van de grondwet, een passage waarmee bezetters soms voor de rechter gelijk trachten te halen. In realiteit heerst er een duidelijke hiërarchie tussen beide rechten, weet Werner Van Mieghem. ‘Het eigendomsrecht weegt zwaarder. Dat zie je aan een aantal zaken. Er bestaan procedures die de overheid toelaten leegstaande en verwaarloosde panden in beslag te nemen. De befaamde wet-Onkelinx bijvoorbeeld, of het openbaar beheerrecht in Brussel. Maar buiten een enkel geval is daar nooit iets mee gedaan.’

Toch beweegt er wel wat rond leegstand. Het is te vroeg om van een trend te spreken, maar het idee van bezettingsovereenkomsten en precaire contracten begint voorzichtig ingang te vinden. Zo’n overeenkomst tussen bezetters en eigenaars geeft beide partijen een kader. ‘We zijn blij met de voorzichtige erkenning van precaire contracten’, zegt Van Mieghem. ‘Maar het gevaar ligt erin dat veel eigenaars precaire contracten afsluiten met commerciële firma’s. Die zogenoemde anti-kraakfirma’s hebben absoluut geen sociaal doel, integendeel. Het is bijzonder jammer dat sommige overheden daarin meegaan in plaats van het voorbeeld te geven en hun leegstaand patrimonium aan sociale organisaties ter beschikking te stellen.’

‘Los hiervan blijven precaire contracten een overeenkomst tussen twee partijen. Als eigenaars dat niet willen, kan niemand hen verplichten een contract te sluiten. Wij ijveren daarom voor een legalisatie van kraken onder bepaalde voorwaarden. Panden die langer dan een jaar leegstaan of waarvan de eigenaar weigert taks te betalen zouden gekraakt mogen worden. Dat kan juridisch, want het grondwettelijk hof heeft in het verleden geoordeeld dat het eigendomsrecht absoluut is, maar in bepaalde gevallen wel ingeperkt kan worden. De omvang van de huisvestingscrisis rechtvaardigt dergelijke radicalere maatregelen. De kans dat zo’n regeling er komt is echter miniem, want de politieke wil hiertoe is onbestaande.’’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journalist

    Toon Lambrechts is freelance journalist tegen beter weten in. Behalve in MO* Magazine en op MO.be is hij ook te lezen in onder andere Knack, EOS en Vice.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.