"Gratis onderwijs in Haïti is mislukking"

Het Programme de scolarisation universelle gratuite et obligatoire (Psugo), zoals het paradepaardje van president Martelly officieel heet, kost jaarlijks 32 miljoen euro en is bedoeld om meer dan een miljoen jonge Haïtianen elk jaar naar school te sturen gedurende vijf jaar.

“Het is een mislukking”, stelt Jean Clauvin Joly, directeur van de privéschool Centre Culturel du Divin Roi in Croix-des-Bouquets, 15 kilometer van hoofdstad Port-au-Prince. “Vorig jaar hebben we onder het programma geleden. Omdat we erg laat door de overheid betaald werden, zijn veel van onze onderwijzers opgestapt.”

Bij de presidentsverkiezingen in 2011 was “lekòl gratis” of gratis onderwijs het favoriete refrein van zanger en presidentskandidaat Joseph Michel Martelly. Nochtans zou gratis onderwijs in Haïti een evidentie moeten zijn. In de grondwet staat immers dat de staat het recht op onderwijs kosteloos garandeert.

Gefrustreerde leerkrachten

Het Psugo werd in het leven geroepen om die verkiezingsbelofte te houden door lagere scholen geld uit te keren voor hun leerlingen: 250 gourde (ongeveer 4,5 euro) voor iemand in het openbaar onderwijs en 3600 gourde (of 67 euro) voor iemand in een privéschool. Het programma moet ook nieuwe scholen oprichten, en instaan voor het nodige lesmateriaal en een degelijke begeleiding van leerkrachten.

Volgens de regering hebben dit jaar 1.287.814 miljoen nieuwe leerlingen hun weg naar de school gevonden dankzij het programma. Een indrukwekkend cijfer als je weet dat Haïti 3,5 miljoen kinderen jonger dan veertien jaar telt. Haiti Grassroots Watch (HGW) kon dat cijfer niet bevestigen en mocht ook de rekeningen van het programma niet inkijken, maar heeft sterke vermoedens dat de euforie overdreven is.

Journalisten bezochten twintig scholen en troffen meestal boze en gefrustreerde leerkrachten aan. Zo iemand is Jean Marie Monfils, leraar en ook directeur van een school in Léogâne, op 30 kilometer van de hoofdstad. “Het programma beloofde ons uniformen, warme maaltijden en andere zaken. Maar daar is niets van in huis gekomen. We zijn over het hoofd gezien.”

Geen boeken

Hercule André, een vijftiger die aan het hoofd staat van een openbare school in Darbonne, heeft lof voor het initiatief maar voegt eraan toe: “Het enige voordeel dat de leerlingen hebben is dat ze niets hoeven te betalen. Daarnaast is er ook niets. Deze kinderen komen naar school maar hebben geen boeken om de les te volgen, terwijl die hen beloofd waren.”

Van de twintig scholen die HGW voor zijn onderzoek bezocht heeft in de hoofdstad en rond Léogâne, waren er maar twee die materiaal en boeken hadden ontvangen. Tien weken na de start van dit schooljaar had nog maar één school haar salarissen gekregen, terwijl zestien scholen nog altijd wachtten op de eindbetaling van vorig schooljaar.

“Het is me niet eens duidelijk of we deel uitmaken van het programma”, geeft een wanhopige Monfils toe. “Op dit moment hebben we nog niets gekregen van de overheid. Dat is echt een groot probleem, want veel scholen die hebben ingetekend op het Psugo hebben nog niet eens ontvangen waar ze recht op hadden voor het schooljaar 2011-2012.”

Onderwijskwaliteit

De Nationale Confederatie van Haïtiaanse leerkrachten bevestigt de problemen. “Het feit dat de regering het geld niet op tijd heeft uitgekeerd is een groot probleem voor schoolhoofden, die het salaris van hun leerkrachten niet kunnen betalen”, verklaart Edith Délourdes Delouis van de Confederatie.

Blijkbaar laat ook de begeleiding van nieuwe leraren te wensen over. De regeringsbelofte voor 2012-2013 was nochtans hogere onderwijskwaliteit met meer toezicht. De schooldirecteuren vertelden aan HGW dat ze bijna volledig vrij worden gelaten. Van de twintig scholen had bijna de helft geen of amper één bezoekje gehad van de autoriteiten.

“De overheid passeert hier niet vaak”, zegt Guillaume Jean, directeur van het Collège Chrétien in Léogâne. “Ze bellen gewoon om informatie te krijgen.”

Spookscholen

Door zijn omvang en grote budget trekt het programma ook oplichters aan. In juli 2012 zou een functionaris van het ministerie van Onderwijs 5 miljoen gourde of 90.000 euro gestolen hebben. Volgens berichten in de media gebruikte hij een groep mannen als valse schooldirecteuren en schreef hij hen cheques uit van 200.000 tot 300.000 gourde. De functionaris is naar de Dominicaanse Republiek gevlucht.

HGW heeft de middelen niet om fraude binnen het Psugo te onderzoeken, maar journalisten ontdekten wel dat er een school op de lijst stond van instellingen die al betalingen hebben gekregen, terwijl die school nooit in gebruik is genomen.

“Het was een project van een lokale politicus die burgemeester wilde worden. Als hij eenmaal verkozen was, liet hij het plan voor de school varen”, beweert een buurtbewoner nabij Léogâne, waar het college gebouwd moest worden.

Uit een studie van het Initiatief voor het Middenveld vorig jaar blijkt dat het programma enkele “spookscholen” heeft voortgebracht. “We ontdekten dat een derde tot een vierde van de scholen die met regeringsgeld betaald worden, zelfs niet officieel zijn goedgekeurd”, stelt Rosny Desroches, gewezen minister van Onderwijs en directeur van het Initiatief.