Dossier: 

Ico Maly: 'Superdiversiteit betekent dat we allemaal minderheden zijn'

Bouwen aan je identiteit gebeurt vandaag zowel globaal als lokaal, vindt Ico Maly, coördinator van KifKif. ‘Zowel bij autochtone als bij allochtone jongeren wordt de identiteit beïnvloed door het fenomeen van de globalisering,’ stelt Ico Maly. Een hele reeks problemen kunnen ook niet meer opgelost worden op het niveau van de natie-staat, vindt Maly. De uitdaging voor de toekomst is democratie en het gelijkheidsprincipe blijven garanderen voor iedereen in een geglobaliseerde wereld. 

  • MO*/Alma De Walsche Ico Maly. MO*/Alma De Walsche

De jongerencultuur bij etnisch-culturele minderheden, zegt Ico Maly, is een palet van talloze niches en subculturen die globaal georganiseerd zijn. ‘Allochtone jongeren krijgen online toegang tot een islam die gaat van een Tariq Ramadan-islam (“Europese” islam)  tot een Syriëstrijders-islam, met daartussen een brede waaier varianten.

Ook autochtone jongeren hier focussen op een globale cultuur. Neem de skaters: die voelen zich niet op de eerste plaats verwant met hun buurjongen (die misschien een emo is of een punker) maar met een globaal netwerk van skaters, die samen een aantal kenmerken delen waarmee ze zich onderscheiden van de anderen. Op YouTube vind je een heleboel filmpjes van hijab-istas (hijab + fashionista), die je vertellen hoe je als moslima modieus gekleed kan gaan, een gecommercialiseerde moslimmode die als referentie dient. Je hebt magazines hierover, met foto’s die gehypet worden.

Jongeren uit Dadizele kijken hiernaar, maar ook jongeren uit Londen, Pakistan of  Afghanistan. Er is dus een hele waaier van subculturen waarop allochtone jongeren zich oriënteren om hun eigen identiteit te profileren en die subculturen zijn even genormeerd als de mainstreamcultuur en vaak ook even gecommercialiseerd.

Dat zijn niet echt de probleemjongeren waar onze maatschappij mee worstelt.

Ico Maly: De probleemjongeren die vandaag in het nieuws komen, vertegenwoordigen een kleine groep van mensen die zich profileren op hun islamitische identiteit. Vaak voelen ze zich uitgesloten. De jongeren die naar Syrië gaan strijden, hebben meestal gemeen dat ze uit een gebroken gezin komen of nooit een positie hebben gevonden in de samenleving. Ik denk aan de Sharia 4Belgium- jongeren. Ook de leider van Sharia4Belgium is een kleine crimineel die in de marge van de samenleving leefde.

Wanneer jongeren, die een probleem hebben met hun persoonlijkheid, opgroeien in een samenleving die racistisch is, dan gaat hun identiteit hierdoor gekleurd worden. Ze construeren hun identiteit in de marge van de samenleving en kunnen kiezen uit verschillende opties: veel jongeren in Brussel die zich in de marge bevinden kiezen op de eerste plaats voor een identiteit als hiphopper, in tweede instantie zijn ze Marokkaan of marxist. Over die hiphopjongeren weten we nauwelijks iets: zij staan niet in het middelpunt van de mediabelangstelling. En als ze dan nog af en toe een pint drinken, zijn het zelfs nog toffe pees. Er is maar één groep waarop we ons viseren, waardoor het lijkt dat alle allochtonen of Marokkanen fundamentalistische vormen van islam hebben aangenomen, wat uiteraard niet waar is.

Het probleem ligt bij in het gegeven van de islam?

Ico Maly: De aanwezigheid van de islam wordt gezien als een probleem voor onze samenleving. Sinds het einde van de jaren 80 komt de islam in het middelpunt van de belangstelling te staan, mondiaal gezien zien we dat maar exploderen sinds 11 september.

Dan krijg je respectabele politici als Patrick De Wael die zich laat ontvallen: “We moeten toch durven zeggen dat onze waarden superieur zijn”.  Dat is heel vergaand: het echoot immers het koloniale discours.

De superpopulaire en zogenaamd progressieve Jan Leyers zei op een bepaald moment over de moslims in relatie tot ons: “Democratie is een onderdeel van onze culturele software en zij hebben dat niet. We moeten ons de vraag stellen of ze dat wel willen en of ze dat wel kunnen willen”.  Dat is angstaanjagend want cultuur wordt hier gebiologeerd: het is hun essentie. Het integratiedebat eindigt altijd weer in een bevestiging van deze wij-zij-clichés: dat de hoofddoek voor vrouwen problematisch is omdat het de vrouw onderdrukt en omdat het seksistisch is.

Doorheen deze debatten krijgen de jongeren steeds hetzelfde signaal: jij hoort hier niet thuis; jouw waarden zijn onze waarden niet, onze waarden zijn meer waard dan de jouwe. Je moet die van ons aanvaarden als je hier wil wonen.  Dat is de boodschap die de voorbije 25 jaar constant naar buiten gebracht is.

Hoe beïnvloedt dit discours de identiteitsvorming?  

Ico Maly: Je vormt altijd een identiteit in een context en die context is zowel lokaal als globaal. Als je in je directe omgeving constant geconfronteerd wordt met het idee dat je hier niet hoort, dan heeft dat een gigantische impact.

Ik kan een simpel voorbeeld geven. Ik ben met vrienden in Marokko met een kindje van zeven jaar. Een kind van derde generatie. Dat kind vraagt op een bepaald momentt: “Ben ik ook een allochtoon?”. Eigenlijk wel, antwoordt de vader. “Maar nu ben ik in Marokko, dus hier ben ik niet allochtoon”,  zei het kind. “Eigenlijk niet, hier ben je ook allochtoon, want je woont in België,” was het antwoord van de vader. De jongen was daar echt van in de war en was daar erg door geraakt. Zo zie je hoe labels een impact hebben op mensen, omdat het mensen definieert.

Op een gegeven moment nemen mensen zelf die positie over, ze identificeren zich ook met dat label of verzetten zich er tegen. Er zijn dus ook mensen die zich loskoppelen van die herkomst en ervoor opteren om te voldoen aan het beeld van wat het is een goede Vlaming of Belg te zijn. Dat zijn degenen die het meest kans op slagen hebben in deze samenleving. Hetzelfde zie je ook bij een aantal hoog opgeleiden, die in een Vlaamse context groot geworden zijn, die misschien hun religie achterwege laten, drinken, … Dat is een minderheid, maar eigenlijk zijn het allemaal minderheden! En net dat is de norm vandaag: superdiversiteit betekent dat we allen minderheden zijn, vandaar dat gelijke rechten van cruciaal belang is.

Er zijn hoogopgeleiden die religie heel belangrijk vinden maar daar erg pragmatisch mee omgaan. Ze doen bijvoorbeeld de ramadan wel mee, maar gaan geen vijf keer per dag bidden. Anderen eten vegetarisch in plaats van halal. Soms draagt in hetzelfde gezin het ene meisje een hoofddoek en haar zus niet. Weer anderen eindigen bij Sharia4Belguim. Dat is de complexiteit waar we vandaag in leven.

Naargelang de identiteit die je opbouwt, zijn de slaagkansen in deze samenleving groter, of kleiner en dan kunnen andere zaken plots heel aanlokkelijk worden. Jongeren die hier marginaal zijn en uitgesloten, vertrekken naar Syrië, waar ze dan ineens een grote man zijn. Sommigen zijn bang van je, anderen zien je als held en martelaar. Opeens krijg je een eigenwaarde die heel belangrijk is.

Nu gaat dat over Sharia4Belgium. Destijds had je de Arabisch Europese Liga, een politieke beweging waar veel jongeren aansluiting bij vonden.

Ico Maly: In de feiten was dit een zeer open en seculiere beweging. Je had moslims, maar je had daar ook atheïsten tussen, net zoals socialisten, Berberse activisten en Arabisch-nationalisten. Het aantal hangjongeren en de criminaliteitscijfers bij jongeren daalden. Men had het gevoel een politieke emancipatiebeweging op te bouwen die opkwam voor rechten. Opeens waren die mensen iemand en was er een toekomstperspectief.

De reactie van de politieke kaste op de AEL was bedroevend. Guy Verhofstadt riep op om speciale wetten te maken, om de voorman van de AEL achter de tralies te kunnen zetten. Dat zijn zaken die mensen niet vergeten en die een blijvende impact hebben. Iedereen die ooit bij AEL gezeten heeft, draagt daar de gevolgen van, tot vandaag.

Hebben we vandaag nood aan een beweging zoals de AEL, een politieke beweging vanuit de moslimwereld?

Ico Maly: Persoonlijk ben ik van mening dat de hele samenleving vandaag kampt met een gebrek aan politisering. Kif Kif is een politiek-emancipatorische beweging, niet om aan actieve partijpolitiek te doen maar we leiden wel burgers op voor democratische participatie. Daarnaast zie je mensen van vreemde origine die zich engageren bij verschillende politieke partijen.

Het bewijs dat ze geïntegreerd zijn?

Ico Maly: Het zijn mensen van hier, zoals ook de Syriëstrijders van hier zijn en hier opgroeiden. Hun identiteit is deel van onze samenleving. De reden dat ze daar gaan strijden, is onder meer omdat ze hier opgegroeid zijn. Er zijn veel minder Turkse jongeren die naar Syrië gaan strijden, ook al ligt Turkije vlak bij de grens van Syrië, dat zegt wel iets.

Sommigen  ontwaren een groeiende invloed van de salafisten in onze samenleving. Deelt u die analyse?

Ico Maly: Dat is een globale evolutie. Na WO II zijn de linkse oppositie en intelligentsia in de Arabische landen monddood gemaakt, vaak letterlijk. Dat heeft een vacuüm gecreëerd waar radicale antidemocratische islamistische bewegingen voet aan de grond kregen. Vandaag doen charlatans als Abu irmam daar hun voordeel mee.

Anderzijds zien we dat zich vanaf de jaren zeventig de Saoedische islam zich wereldwijd verspreidt. Met de opkomst van het internet neemt die circulatie nog toe. Het is onmiskenbaar dat de jihadistische islam hier ook doordringt. Jongeren sprokkelen al die dingen samen.

Dat is trouwens de paradox van Westen: aan de ene kant heb je de strijd tegen het terrorisme die verkocht wordt als een strijd tegen de islam, aan de andere kant heb je Saoedi-Arabië dat door het Westen ongemoeid wordt gelaten omwille van de economische belangen. De Saoedische islam is hier binnengehaald in 1974 na de oliecrisis. En er zijn akkoorden gesloten en die hebben een heel grote impact gehad op de samenleving. Dat is de hypocrisie die we op alle vlakken zien.

Het blijft een pervertering van de islam, met twijfelachtige ideeën die uitgaan van een sterk zwart-wit denken. De islam is echter ook altijd een interpretatie binnen een concrete context. Je kan de tekst niet los zien van de periode waarin die tot stand is gekomen. Men wist die context en gaat de teksten letterlijk interpreteren en citaten van Mohamed parafraseren. De islam kan zo al snel gebruikt worden als een instrument om jongeren te mobiliseren om te gaan strijden. Dat is even gevaarlijk als het nationalisme.

Volgens sommigen vindt dit soort islam hier aanhang omdat er een voedingsbodem voor is. 

Ico Maly: Inderdaad, moesten de moslims hier leven als moslims onder de Vlamingen, vanuit hun eigen identiteit maar met een goeie job en goeie huisvesting, dan zou dat gedachtengoed veel minder pakken. Bij sommige jongeren slaat het aan omdat ze dan een kader krijgen dat ervoor zorgt dat ze “een echte moslim” kunnen zijn. Het grote probleem is dat die geperverteerde versie van de islam op ramkoers zit met de democratie. En democratie is de enige oplossing voor het samenleven in tijden van superdiversiteit. Dat is dus werkelijk een probleem.

Ook de democratie op zich heeft het moeilijk met diversiteit.

Ico Maly: Ik denk eerder dat de democratie in het Westen al enkele jaren onder druk staat, niet door de moslims, maar door de wijze waarop onze politici en intellectuelen reageren op de realisatie van superdiversiteit in onze samenleving. De denkers van de Verlichting waren absolute voorstanders van vrijheid van religie, als een recht. Tenzij dat recht zou betekenen dat de rechten van anderen geschaad zouden worden. Dat betekent dan ook dat een hoofddoek moet kunnen.

Etienne Vermeersch vindt echter van niet, op basis van vermoeden, want “ik kan het vermoeden hebben dat ik niet eerlijk ga behandeld worden”. Dat is van de pot gerukt. Je kan evengoed stellen: als een moslim aan het loket staat, moet die bediend worden door een vrouw met hoofddoek, want anders kan er bij hem “het vermoeden komen dat de niet-moslim hem tekort doet”. Je krijgt dus constant een redenering die elementen bevat die een aanslag zijn op de democratie, waardoor men steeds dezelfde boodschap geeft aan moslims : “Democratie is niet voor jullie”.

Het is de uitleg om Irak of Afghanistan binnen te vallen of om het hoofddoek te verbieden. Hetzelfde probleem zien we bij concepten als “integratie”, waarvoor de parameters heel vaag blijven. Wanneer is iemand geïntegreerd genoeg? Die vaagheid leidt tot frustraties.

Sommigen stellen duidelijk dat elke  nieuwkomer  mee moet bouwen aan de samenleving waarin hij aankomt.

Ico Maly: 
Op zich ben ik het daar zeker mee eens. Vraag is: wat verstaan we daaronder? De mijnwerker die mee ons pensioen betaalt, draagt bij aan onze samenleving. Ook de baas van een multinational die Engelstalig is, hier belastingen betaalt, mensen tewerk stelt en ’s avonds naar een Engelstalige kroeg gaat, draagt ook bij aan onze samenleving. Maar je kan hem geen waarden en normen of zelfs een taal opleggen. We leven vandaag in tijden van superdiversiteit.

Het integratiedebat van de voorbije twintig jaar gaat over Turken en Marokkanen. De Wondelgemstraat in Gent wordt gezien als een Turkse buurt, maar dat klopt niet meer. De Wondelgemstraat is een geglobaliseerde en superdiverse straat. Slechts 35 procent van de mensen die er wonen, zijn nog Turks. 15 procent is Bulgaars, er wonen nog Polen en Slovaken; die werken hier een maand en vertrekken dan naar Berlijn om daar enkele maanden te werken. Dat zijn wereldburgers. Er zijn Pakistanen en Ghanezen. Die Turkse straat is daar niet meer.

Maar ook de idee dat ze daar blijven wonen, is er niet meer. En dus is de uitdaging: hoe zorgen we ervoor dat we democratie hebben en dat die mensen politiek, economisch en sociaal dezelfde rechten hebben als de anderen? Onze samenleving is complex, en blijft niet meer binnen de grenzen van de natie. Maar onze rechten zijn wel gekoppeld aan de grenzen van de natie. Als we die grenzen overschrijden, veranderen onze rechten. Voor het eerst sinds lange tijd leven we in een samenleving van superdiversiteit met heel veel verschillende rechten. De basis van democratie is het gelijkheidsprincipe maar dat hebben we niet.

Wat zijn voor u beleidsprioriteiten om de diversiteit te managen?

Ico Maly: Gent heeft 170 nationaliteiten, Brussel 184, Antwerpen 179, België 195. Die mensen verschillen allemaal van elkaar. De diversiteit komt niet alleen van de islam. De pinksterkerken bijvoorbeeld maken opgang, maar die ervaren we niet als een probleem. Ze nemen vaak de taak van de staat over, door voor opvang van nieuwkomers te zorgen.

Diderot zei twee eeuwen geleden al dat als mensen geen gelijke rechten hebben, er ongelijkheid ontstaat, en als er ongelijkheid is, is er frustratie en als er frustratie is, krijg je polarisering en geweld. Dat is een gulden wet. We kunnen nu nog altijd doen of die zeg maar vijfduizend Slovaken- die hier niet mogen zijn- geen impact hebben op onze samenleving, maar ze hebben dat wel. Ofwel met zwartwerk, met bedelen of met andere middelen zullen ze hier proberen te overleven. We zitten met krakende Roma’s omdat ze niet kunnen rekenen op het universeel woonrecht. Men kiest dan niet voor een rechtenperspectief, maar men wil het kraken strafbaar stellen.

De natie-staat is helemaal niet meer aangepast aan de geglobaliseerde samenleving waarin we leven. In plaats van naar een Vlaamse natie te gaan, moeten we op een Europees domein sociale zekerheid gaan opbouwen. We moeten niet naar beneden gaan opdelen.

Het probleem van de Roma, zo zeggen ook progressieve politici, is dat die een druk op het sociale systeem creëren. Maar je krijgt die mensen ook niet zomaar weg door ze uit te sluiten, je creëert met zo’n beleid enkel maar ongelijkheid. Vandaar dat het beter zou zijn die kwestie op een grotere schaal te organiseren. Dat vergt veel moed en een langetermijnvisie, terwijl politici vooral verkiezingen willen winnen en die volgen elkaar zeer snel op. Zij doen dus vooral aan marketing en maken geen analyses meer. 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.