Kantelmoment

Deze grimmige evocatie is niet afkomstig van een activistisch doemdenker maar van Robert Zoellick, de voorzitter van de Wereldbank. ‘We moeten dringend beter presteren wanneer het aankomt op crisismanagement’, zei Zoellick bij de opening van de lentetop van de Wereldbank half april. ‘De gebeurtenissen in het Midden-Oosten zijn een katalysator geweest om te onderzoeken welke richting politieke en economische hervormingen moeten uitgaan om succesvol te zijn voor ontwikkeling.’ En dan heeft Zoellick het nog niet eens over Fukushima. Vijfentwintig jaar na Tsjernobyl en op een ogenblik van constante energiehonger, stelt de ramp in de Japanse atoomcentrales heel ons beschavingsmodel, zo verweven met energievoorziening, in vraag.

‘In tijden van crisis wordt het makkelijker om door de mythe van de markt heen te kijken’, stelt de Amerikaans-Indiase bestsellerauteur Raj Patel in zijn boek De waarde van niets, waarvan we in dit nummer een voorpublicatie brengen. Opmerkelijk is dat zelfs de Wereldbank het heersende marktmodel in vraag lijkt te stellen. In een gloednieuw rapport over duurzame ontwikkeling stelt de Wereldbank dat, om de welvaart te meten, er ook naar andere indicatoren moet gekeken worden dan het bnp. Voor de eerste keer komt de instelling zelf met zo een set indicatoren naar buiten. Een revolutie bij de Wereldbank? Allicht niet. Ook in het verleden publiceerde ze al opmerkelijk kritische rapporten over mijnbouw, megaprojecten, landbouw en het klimaat –die naderhand echter in een schuif belandden omdat de toepassing ervan al te verregaande consequenties zou hebben. Je zou die rapporten met een zweem van cynisme kunnen onthalen; de Wereldbank is immers zelf mee verantwoordelijk voor het onheil dat ze vandaag zegt te willen bestrijden. Maar je zou ook kunnen toejuichen dat een andere manier van kijken uiteindelijk doordringt tot op het niveau van de Wereldbank.

De ideeën die vandaag weerklinken in het nieuwe discours van die instellingen, rijpen al geruime tijd in de schoot van dissidente denkers, onderzoekers, sociale bewegingen en kritische individuen. Mensen die –vaak als een roepende in de woestijn– telkens opnieuw de leugens van de zogenaamd “vrije” markt ontmaskeren. De Indiase schrijfster en activiste Arundhati Roy is een van hen. In het interview met Roy dat u verderop in dit nummer kan lezen, plaatst ze vraagtekens bij het Indiase groeimodel: ‘Die groei creëert steeds meer mensen die niet meer zelf voor hun inkomen of onderhoud kunnen instaan omdat ze van hun landbouwgrond of uit hun wouden worden verdreven, of omdat water en energie geprivatiseerd worden.’ Wie echt iets wil doen voor de armen, aldus Roy, moet de verspilling stoppen, zodat er ruimte komt voor ontwikkeling. Roy: ‘Maar dan wel een ontwikkeling die door de armen zelf is gekozen en die door hen ook beheerd kan worden.’ In de rubriek Baanbrekers noemt Anne Snick van de vzw Flora zo’n benadering “co-creatie”: samen definiëren wat een goede samenleving kan zijn. Snick: ‘Je begint totaal nieuwe pistes te zien als je naar de mensen luistert en beseft hoe blind we zijn.’

De wereld bevindt zich op een kantelmoment en heel wat zekerheden komen op los zand te staan. De zware nasleep van de economische crisis in de VS bewijst dat er diepe wonden zijn geslagen en dat het nooit meer zal worden zoals voorheen. Ook de Duitse aanpak van crisisbestrijding laat de welvaartstaat niet ongemoeid en is geen blauwdruk voor andere landen.

De keuzes die op zo’n kantelmomenten genomen dienen te worden, zijn van het allergrootste belang omdat ze de toekomst zullen vormgeven. Ofwel sluiten we ons op in de doodlopende straat van het eigen gelijk. Ofwel openen we deuren om ons te laten inspireren door het ongekende en versterken we die stemmen. Dat is wat MO* wil doen.