Komst van oliepalm betekent schok voor Braziliaanse boeren

De boerderij van Antônio de Oliveira (65) ruikt naar een mengsel van sinaasappel, zwarte peper en urucú, een natuurlijke rode kleurstof. “Ik kende niets van de palmboom. Hij is moeilijk om mee te werken, ingewikkeld, een rare vogel.”

Sinds drie jaar werkt hij samen met het bedrijf Biopalma om oliepalmen aan te planten, een soort die van nature niet voorkomt in het Amazonegebied.

Grootste mijnbouwbedrijf

Biopalma maakt deel uit van het Braziliaanse Vale, het op een na grootste mijnbouwbedrijf ter wereld, en heeft 60.000 hectare palmplantages. Bovendien heeft een Programma voor Familielandbouw, waarmee het de productie van kleine producenten koopt. Momenteel zijn dat er 350, tegen 2015 komen er nog 1650 bij, samen goed voor 20.000 hectare.

Het bedrijf gaat de palmolie gebruiken als grondstof voor biodiesel, brandstof voor de voertuigen en machines van zijn mijnbouwactiviteiten.

Momenteel verdient Antônio de Oliveira maar net genoeg aan zijn palmolie om zijn kosten, vooral het loon van vier helpers, te dekken. Maar in tegenstelling tot de peper, die een jaarlijkse oogst gaf, produceert de oliepalm om de twee weken. Hij hoopt snel een mooie bestelwagen te kunnen kopen.

Geen transport

De boeren krijgen kredieten van de regering. Als ze hun plantage tot 10 hectare beperken, krijgen ze ook technische ondersteuning en de garantie dat hun productie gedurende 30 jaar wordt afgenomen.

Maar de problemen zijn talrijk. In de noordelijke deelstaat Pará beschikken veel boeren niet over transport. Ze raken ook niet gewoon aan het systeem van coöperaties, waarmee ze samen problemen zouden kunnen wegwerken.

“Ze vertelden me dat we binnenkort de vrucht van de plant naar de fabriek moeten brengen. Maar ik heb ik geen vrachtwagen. Hoe moet ik dat doen?” zegt Oliveira.

Moeilijk te verzoenen

Een recent rapport van het Centrum voor de Monitoring van Biobrandstoffen, van de nieuwsdienst Repórter Brasil, legde bloot hoe de oliepalmproductie moeilijk te verzoenen valt met de familielandbouw in Pará.

De beloftes die het overheidsprogramma de boeren voorspiegelt, komen niet altijd uit. “Er wordt veel beloofd, maar er wordt weinig aandacht besteed aan de impact op hun traditionele leven”, zegt rechter en arbeidsrechtexpert Marcus Barberino in het rapport.

Maniok en peper

Een ander bedrijf dat de palmolieproductie voor biodiesel wil aanzwengelen, is Belém Bionergia, een gemeenschappelijk project van oliebedrijf Petrobras (Brazilië) en Galp (Portugal). Het heeft samenwerkingsovereenkomsten met 280 families en wil dat aantal op 600 brengen.

Een van boeren waarmee Belém Bionergia samenwerkt, is José Ribamar Silva. Sinds anderhalf jaar heeft hij 10 hectare oliepalmen. Op de 15 overige hectare blijft hij ananas, urucú, peper en maniok kweken.

“De landbouw in onze streek draait vooral rond maniok en peper. Vroeger bracht peper veel op, maar dat is voorbij. Het is te veel werk voor te weinig geld. Toen de oliepalm kwam, ben ik overgeschakeld.”

Hij hoopt dat hij met de opbrengst zijn kinderen kan laten studeren.

Grote schok

Wanneer de grote bedrijven arriveren met hun eisen op het vlak van kwaliteit en wettelijke normen betekent dat een grote schok voor de plaatselijke bevolking, zegt João Meirelles, directeur van het Peabirú-instituut, die palmbedrijven milieuadvies geeft.

In Pará is het maandinkomen minder dan 40 euro. Slechts 4 procent van de boeren bezit eigen grond. Tussen 40 en 50 procent van de bevolking is analfabeet. Bovendien is het nog steeds de gewoonte om bossen te verbranden om er gewassen te kunnen kweken.

De landbouwmethodes veranderen niet van vandaag op morgen, zegt Meirelles. De palmolieproductie in samenwerking met grote bedrijven “is in zekere zin niet verzoenbaar met de traditionele familiale landbouw.” Maar die bedrijven, zegt hij, kunnen een belangrijke rol spelen in de versterking van die gemeenschappen.