Maffia in België - De onderwereld globaliseert

Het eerste Belgische Jaarrapport over Georganiseerde Criminaliteit, opgesteld in 1996, maakte melding van 162 geïdentificeerde criminele organisaties in België. ‘Vandaag zijn er 300 onderzoeken lopende, waarvan 120 het voorbije jaar zijn gestart. Wordt het fenomeen groter of identificeren we meer criminele organisaties omdat onze aandacht ervoor is toegenomen? De waarheid ligt waarschijnlijk in het midden’, zegt Marc Paternotte, strategisch analist bij de Directie Georganiseerde Criminaliteit van de federale politie. ‘In totaal gaat het om ongeveer 2300 betrokken personen, want de omvang van de organisaties is niet zo groot. Meestal zijn het groepen van vijf tot negen leden.’ Ter vergelijking: in Spanje starten jaarlijks 300 nieuwe onderzoeken naar criminele organisaties en Duitsland volgt momenteel 850 lopende dossiers op.

De peetvaders bestaan echt

Volgens het nieuwe jaarrapport schommelt de leeftijd van leden van criminele organisaties in België rond de 30 jaar. Paternotte: ‘In vergelijking met de globale gemiddelde leeftijd van criminelen 22 jaar is dat vrij oud. In de statistieken duiken ook enkele personen op boven 60 jaar. De peetvaders bestaan dus echt.’ Iets meer dan tien procent van de daders zijn vrouwen. Opvallend is ook dat criminele organisaties steeds meer een beroep doen op specialisten zoals boekhouders, informatici, advocaten en financiële experts. ‘Criminele organisaties kunnen het kruim van dat soort experts aantrekken, want ze betalen beter dan de overheid of de normale zakenwereld’, zegt Freddy De Pauw, auteur van De maffia in België (Davidsfonds, 1998).

Het lijstje met criminele activiteiten is lang: van mensenhandel over drugssmokkel tot afpersing, inbraken en hold-ups. Een nieuwe ontwikkeling is dat criminele organisaties zich niet langer toeleggen op één activiteit. Drugs en beschermde diersoorten worden bijvoorbeeld samen in dezelfde vrachtwagen gesmokkeld. De Pauw: ‘Organisaties gaan ook onderling beter samenwerken. De onderwereld globaliseert en vertakt zich. Dat zie je bijvoorbeeld in de mensenhandel: oplichters die valse paspoorten verkopen aan Koerden in Irak werken samen met Turkse mensenhandelaars, die op hun beurt banden hebben met Albanese en Italiaanse organisaties. Maffiabazen zijn zakenmensen die hun imperium proberen uit te breiden. Als dat kan door samen te werken, doen ze dat ook. Anderzijds kan onderlinge concurrentie soms leiden tot een maffiaoorlog, zoals je vandaag in Oost-Europa ziet.’

Maffiosi op de beurs

België ontplooien criminele organisaties hun activiteiten in de eerste plaats vanuit Brussel en Antwerpen. Daarna volgen Luik, Charleroi, Hasselt, Gent, Bergen, Brugge en Tongeren. ‘Ondanks een daling van 47 procent in 2000 naar 40 procent vorig jaar vormen Belgische criminelen nog steeds de grootste groep binnen de georganiseerde criminaliteit. Dat wordt vaak vergeten’, aldus Paternotte. ‘Samen met Nederland is België het belangrijkste productie- en exportland ter wereld voor amfetamines en xtc. Van de hormonenmaffia hoor je maar weinig, omdat zij steeds minder geweld gebruikt, maar dat wil niet zeggen dat ze haar activiteiten heeft stopgezet.’

Maar liefst 79 verschillende nationaliteiten zijn betrokken bij de georganiseerde criminaliteit in België. Met een 24-tal organisaties vormt de Italiaanse onderwereld in België nog altijd het grootste buitenlandse criminele circuit. De Pauw: ‘Ze hebben intussen wel geleerd om uit het nieuws te blijven. De nieuwe generatie Italiaanse maffiosi vind je op de beurs en in de financiële wereld.’ Onmiddellijk na de Italiaanse organisaties volgen Nederlandse (6 procent), Marokkaanse (5 procent) en Albanese groeperingen (5 procent). ‘De systematische toename van Albanese criminele organisaties in België is de opvallendste vaststelling uit het jaarrapport’, zegt Paternotte. ‘Jaar na jaar slagen zij erin om hun activiteiten uit te breiden. In 1997 zijn Albanese groeperingen begonnen met straatcriminaliteit, maar later geraakten ze betrokken bij heroïne- en vrouwenhandel, prostitutie en georganiseerde diefstallen. Ze gaan heel opportunistisch te werk en gebruiken ook meer geweld dan andere groepen.’

De Pauw: ‘Dat komt omdat zij een relatief jonge maffia zijn. Ik verwacht dat ze op termijn uit eigenbelang minder geweld zullen gebruiken en zich meer als zakenmensen gaan gedragen. Albanese criminele groeperingen in België zijn filialen die deel uitmaken van een groter netwerk met bijvoorbeeld een zetel in het noorden van Albanië. Ook als je in België een groep zou oprollen, blijft het netwerk bestaan.’

Bedreiging voor democratie

Moet België zich nu zorgen maken? ‘Het grootste gevaar van de georganiseerde criminaliteit schuilt in hun potentieel om zware feiten te plegen. We moeten er ons van bewust zijn dat het fenomeen bestaat’, zegt Paternotte. ‘Ook represailles tegen politiemensen en burgers zijn niet te onderschatten: zes van de tien organisaties gebruiken wel eens geweld of intimidatie.

In de voorbije vijf jaar zijn 400 feiten vastgesteld, van chantage over slagen en verwondingen tot moord.’ De Pauw: ‘In vergelijking met zeven jaar geleden staat België een stuk verder in de bestrijding van georganiseerde criminaliteit. Het jaarrapport toont aan dat de overheid het fenomeen ernstig neemt. Gevaarlijk is vooral dat criminele organisaties steeds meer gebruik maken van corruptie, hun geliefkoosd wapen, en dat is slecht voor het democratisch gehalte van onze samenleving. Om het witwassen van crimineel geld tegen te gaan zouden in de eerste plaats fiscale paradijzen binnen de Europese Unie en in landen als Liechtenstein en Monaco opgedoekt moeten worden. Maar alle beloftes van het Europees Parlement ten spijt is daar nog niet veel van in huis gekomen.’

Maffia? Ze zien eruit zoals u en ik

‘Het beeld van georganiseerde criminaliteit zoals je dat ziet in films als The Godfather strookt vaak niet met de werkelijkheid. Ook de term maffia gebruiken we bij de politie liever niet. De maffia is maar één specifieke vorm van een criminele organisatie, met kenmerken als zwijgplicht, een voorgeschiedenis en een hiërarchisch verband’, aldus Paternotte. ‘Het belangrijkste kenmerk van criminele organisaties is het gebruik van contrastrategie: technieken om hun eigen bestaan of activiteiten af te schermen. Georganiseerde diefstalbendes die deze contrastrategie niet toepassen, beschouwen we niet als criminele organisaties.’ De Pauw: ‘Leden van criminele organisaties zijn geen uitzonderlijke personages met speciale kenmerken. Ze vallen net niet op, werken heel discreet en zien er uit zoals u en ik. Een van de grondregels van gevestigde maffiagroepen is: probeer uit de schijnwerpers te blijven.’