"Mary Robinson bezorgt de bevolking nachtmerries"

Waarom is het Congolese leger er dit keer wel in geslaagd om de M23 te overwinnen?

Verschillende factoren speelden mee. Vooreerst waren er die twee brigades met jonge rekruten, die opgeleid werden door het Belgische leger en die bijzonder slagkrachtig waren. Daarnaast was er het feit dat de bevolking in de gebieden die de M23 controleerde, het Congolese leger steunde: per gsm verraadden ze de posities van de M23 of lieten ze weten dat er bepaalde gevechtsmaterialen aanrukten.

Zat daar Rwandees of Oegandees materieel bij?

Zeker. Na de overwinning zaten bij de krijgsgevangenen van de M23 heel wat Rwandezen en Oegandezen. Sommigen onder hen droegen zelfs kleren van buitenlandse legers.

Speelde de druk van de Verenigde Staten op Rwanda om niet langer de rebellie te steunen ook een rol?

Ongetwijfeld. Het feit dat de Verenigde Naties (VN) een rapport publiceerden die de steun van Rwanda en Oeganda voor de M23 zwart op wit aantoonde, veranderde de situatie. Het feit dat de Verenigde Staten (VS) Rwanda onder druk zette om die steun te stoppen, is van historisch belang.

Is er nu hoop bij de bevolking dat het eindelijk gedaan is met de oorlog?

De bevolking wil dat alle gewapende groepen verdwijnen zodat alle vluchtelingen terug kunnen keren. Er is intussen wel weer twijfel aan het ontstaan bij de bevolking omdat Mary Robinson, de speciale gezant voor de grote meren van secretaris-generaal Ban Ki-Moon van de VN, voorstelt dat Congo onderhandelt met de M23. Dat voorstel bezorgt de bevolking nachtmerries. Zo geef je carte blanche aan criminelen. Wij kennen immers die onderhandelingen: we  hebben onderhandeld met de AFDL, met de RCD, met de CNDP, altijd andere benamingen voor steeds dezelfde mensen die een door Rwanda gesponsorde opstand in het Oosten van Congo organiseren. Hoewel we hen veel hebben gegeven, hebben ze de lokale autoreiten steeds ondermijnd, en conflicten verwekt in de regio.

Moet er dan níet onderhandeld worden?

Inderdaad. Dat is het standpunt van de Congolese bevolking. Gelukkig heeft de regering dat ook ingezien en heeft ze de onderhandelingen in Kampala afgebroken, ondanks de druk van Rwanda en Oeganda. Dat is een goede zaak. De M23 heeft niks te eisen. De rebellie is gewoon een strategie om dingen te verkrijgen die ze anders nooit zouden krijgen: dat moet je toch niet blijven belonen.

Maar als je niet onderhandelt, zal de oorlog dan niet herbeginnen?

Die twijfel bestaat. Zeker als Rwanda en Oeganda zich opnieuw zouden gaan bemoeien met de zaak. Maar zonder die hulp kan de M23 niet terugkeren. Ze hebben geen steun meer bij de bevolking.

Vergeet niet dat ze hun manschappen voor een stuk bijeenkregen met geforceerde rekrutering in Rwanda en in de gebieden die ze controleerden. Wie niet meedeed, riskeerde onthoofd te worden. Na de overwinning op 5 december heeft een groot deel van hen zich overgegeven. Een deel van de politieke arm heeft ook al gezegd dat ze willen terugkeren zonder voorwaarden. In het vluchtelingenkamp waar de harde kern verblijft, zitten hoop en al 250 mensen. Moeten we daarom onderhandelen? Vergeet ook niet dat sommige van hun leiders door het Internationaal Strafhof  en door de Congolese justitie worden gezocht. Daar vragen ze algemene amnestie en een integratie in het leger. Met dat laatste hebben we genoeg ervaring; we weten dat het niet werkt. De Belgische minister van buitenlandse zaken Didier Reynders heeft overschot van gelijk dat de internationale gemeenschap niet telkens opnieuw dezelfde fouten mag maken.

U bent goed te spreken over de Belgische rol?

Zeker. We zijn België dankbaar om zijn steun aan het Congolese leger. Wist je dat sommige jonge soldaten nadat ze een heuvel veroverden zegden dat ze dit met “Belgische tactieken” hadden gedaan?  Het is ook van groot belang dat België en Frankrijk ook in Kampala duidelijk lieten weten dat ze niet geloven in de onderhandelingen met de M23.

Waarom stuurt Mary Robinson zo aan op onderhandelingen?

Dat begrijp ik ook niet goed. De Angelsaksische invloed waar men toch nog altijd dichter bij Rwanda staat? Sommige van de eisen van de M23 wijzen in de Rwandese richting. Ze willen nog altijd de “ontmanteling van de Rwandese vluchtelingen”, lees: de FDLR, de Rwandese vluchtelingen die sinds de Rwandese genocide in de Congolese bossen leven, moeten militair worden verdreven. Maar dat hebben we al zes keer geprobeerd: het is niet gelukt en heeft telkens geleid tot grote ellende voor de bevolking.

Voor mij vormen de FDLR een voorwendsel om het probleem niet op te lossen, terwijl er zelfs ex-FDLR-strijders bij de M23 zaten. Dat is niet logisch. Het akkoord van Naïrobi biedt een goed kader. Elk land moet zijn werk doen: Rwanda moet praten met zijn oorlogsvoerende landgenoten, in zijn geval de FDLR. Men kan die interne problemen niet blijven afwentelen op Congo. Ze willen hun problemen altijd bij ons oplossen.

Hoe kan je dat probleem van de FDLR dan oplossen?

Waarom zoekt men niet naar een politieke oplossing, naar een soort van overleg of dialoog?

Omdat Rwanda natuurlijk niet met de génocidaires, diegenen die verantwoordelijk zijn voor de moord op bijna een miljoen Rwandezen in 1994, willen praten. Ze beschouwen de FDLR’s als de genocidaires.

Dat komt hen goed uit. Het woord genocide is een synoniem geworden voor een weigering om het probleem op te lossen. Het blijft tenslotte een Rwandees probleem; ze mogen dat onderling oplossen. Ze kunnen dat niet blijven afwentelen op de Congolese bevolking.

Mogelijk zitten er nog enkele mensen tussen die gezocht worden door de justitie, maar niet veel. De grote meerderheid van wat men FDLR noemt, zijn mensen die geboren zijn na 1994 of die nog geen achttien waren toen de genocide plaatsvond. Die strijden om te overleven. Een deel ervan is militair, maar een groot deel blijven gewone vluchtelingen: oudere mensen, vrouwen, kinderen… Daarom stel ik ook voor dat die mensen in een vluchtelingenkamp worden opgenomen. Maar het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen weigert dat.

Wellicht omdat het niet wil dat zo’n kamp de basis wordt voor gewapende FDLR-strijders.

Maar je komt toch niet zomaar zo’n kamp binnen? Hoe is dat gegaan in het vluchtelingenkamp van de M23 nu in Oeganda? Voor je erin komt, geef je je wapens af en wordt je geïdentificeerd.

Is er nu hoop op vrede?

We hopen dat de dingen veranderen. De rebellie heeft in elk geval aan kracht verloren. Toen de Rwandezen de eerste keer Congo binnenvielen in 1997 met Laurent Désiré Kabila aan het hoofd, veroverden ze heel Congo. Bij de tweede door Rwanda gesponsorde opstand in 2001, onder de noemer RCD, veroverden ze de helft van het Congolese grondgebied. De volgende ronde onder de benaming CNDP kregen ze enkel Noord-Kivu echt in hun greep. Deze laatste opstand met de M23, kregen ze alleen nog een hoekje van Noord-Kivu onder controle, vlakbij de grens met hun broodheren. Het geeft aan dat ze nu werkelijk niet de minste steun meer genieten bij de bevolking. De Banyamulenge, de Congolese Tutsi’s van Zuid-Kivu, hebben zich ook van deze opstand gedistantieerd. Het is ook van groot belang geweest dat de Verenigde Naties zwart op wit hebben gesteld dat Rwanda en Oeganda de M23 steunden. Dat heeft hen onder druk gezet. De Angelsaksische steun voor de Rwandese inmenging in Congo is verminderd.

Ik hoop dat ook dat de andere gewapende opstandelingen stap voor stap verdwijnen. Als dat gebeurt, kan de regio economisch herleven. Er is een enorm potentieel maar er moet eerst stabiliteit komen. Daarna investeringen. Twintig jaar oorlog hebben ons enorm verarmd. We hebben kapitaal nodig.

Zijn de krachten die te winnen hebben bij instabiliteit klaar voor vrede?

Ik hoop het. Multinationale ondernemingen zijn welkom om bij ons te investeren. Ik hoop dat ze deze weg kiezen in plaats van te blijven hopen op meer winst dankzij de afname van artisanaal ontgonnen delfstoffen.

De wet Frank-Dodd van het Congres in de Verenigde Staten verbood beursgenoteerde ondernemingen toch om grondstoffen uit Congo te gebruiken?

Dat was een wet die opgesteld was in cleane bureau’s met airco die niet uitvoerbaar was op het terrein en waar ook niet echt een opvolging bij was. Het gevolg van de wet was gewoon dat er meer grondstoffen uit Congo werden gesmokkeld en vervolgens vanuit de buurlanden op de wereldmarkten werden verkocht. Dat kwam sommige bedrijven goed uit. Ik hoop echt dat de internationale economische wereld kiest voor reguliere exploitatie van de natuurlijke rijkdommen van Kivu. Maar langs de voordeur.