Sammy Baloji: 'Beelden als bruggen met Congo'

Sammy Baloji werd in 1978 geboren in Lubumbashi, de hoofdstad van Katanga, de ertsrijke provincie van de Democratische Republiek Congo. Toen hij twaalf was, stichtte hij met enkele vrienden een club die het beeldverhaal op een hoger niveau wou tillen. Een paar jaar later begon hij landschappen en gebouwen te fotograferen om ze beter te kunnen uitwerken in zijn strips. De stap naar professionele fotografie en later naar visuele kunst was dan ook niet moeilijk, zegt hij in een gesprek met MO*, naar aanleiding van de Spiegelprijs 2012. Die prijs, een initiatief van het Fonds Patrick de Spiegelaere, bekroont ‘opvallende en vernieuwende initiatieven die bijdragen tot een realistische beeldvorming over Afrika’.

Uw bekendste werk heet Mémoire en combineert actuele beelden van vervallen mijnsites in Katanga met oude zwart-witbeelden uit het begin van de twintigste eeuw, toen Katanga een geïndustrialiseerd gebied was. Vanwaar die obsessie voor het koloniale verleden?

Sammy Baloji: De beelden van Gécamines zijn ontstaan als een bezinning over mijn eigen verleden, over de vraag waar ik zelf vandaan kom. De mijnen zijn al meer dan een eeuw een wezenlijk onderdeel van ieders leven in Katanga, met alle bloei en verval die eraan verbonden zijn. Maar ik wist niet hoe de Katangese steden ontstaan zijn, welke belangen daarmee gemoeid waren of waarom de etnische kwesties in de jaren negentig plots zo belangrijk werden dat ze zelfs huwelijken uit elkaar trokken. Zelfs op school in Lubumbashi werd nauwelijks gesproken over de kolonisatie of de dwangarbeid die samenhing met de opkomst van de mijnbouw.

Die vraagstelling zou je journalistiek of academisch kunnen benaderen, maar u koos voor een artistiek perspectief.

Sammy Baloji: Het voordeel van een artistieke benadering is dat ze emotioneler is, wat veel meer mensen in staat stelt zich op hun eigen manier te verbinden met het thema, dat toch vaak ver van hun belevingswereld staat. Het biedt mij ook de mogelijkheid om een veel persoonlijker benadering van heden en verleden te presenteren, waarop iedereen ook heel subjectief kan reageren. Eigenlijk moet je mijn werk situeren tussen documentaire en fictie.

Uw werk is ontstaan in Lubumbashi, in confrontatie met een Katangees publiek. Vandaag wordt het steeds vaker in België of elders in de wereld getoond. Maakt dat een verschil?

Sammy Baloji: Mijn vraagstelling over verleden en identiteit van Congo verandert niet. In zekere zin wordt het zelfs interessanter, omdat ik overal ter wereld met een “Congolees” publiek geconfronteerd word, in de Verenigde Staten, in Brazilië en uiteraard in België, waar niet enkel een grote diaspora leeft maar ook veel mensen die stukken gedeelde geschiedenis hebben met Congo. Ik leer dus ook steeds bij door de respons van het publiek.

Wilt u het beeld dat in België bestaat over Congo wijzigen?

Sammy Baloji: Wat ik wil doen, is het bestaande beeld bevragen, om op die manier bruggen te slaan tussen mijn leven en het jouwe, tussen de Congolezen en de anderen. Ik wil weten welke gevolgen de koloniale beeldvorming vandaag nog heeft op de relaties tussen een Belg en mezelf? Het antwoord op die vraag is niet eenvoudig te vinden, zelfs niet in een instelling als het Afrikamuseum in Tervuren. We moeten het dus samen ontdekken of opbouwen.

Op 9 mei presenteert MO* in samenwerking met het Fonds Patrick de Spiegelaere, de Beursschouwburg en deBuren het debat Zet er in ieder geval een zebra bij. Welk beeld hebben wij van Afrika? De Spiegelprijs wordt dan uitgereikt aan Sammy Baloji. Reserveer hier tickets.

Eerder die avond opent in de KVS de tentoonstelling Kolwezi, met nieuw werk van Sammy Baloji.