Tegen het kwartaalkapitalisme

Duurzaam bankieren in tijden van crisis: een goed idee

Duurzaam kapitalisme? Traag geld? Ethische bankiers? Ha! Een mens mag toch weleens dromen, nietwaar? Hoewel, dromen? Zoals een wijze ooit zei: ‘Als met geld zoveel schade kan worden aangericht, dan kan het ook zeer veel goeds voortbrengen.’ Wordt met de forse groei van duurzame banken deze droom steeds meer werkelijkheid?

De financiële sector heeft sinds de val van de enorme Amerikaanse investeringsbank Lehman Brothers op 15 september 2008 een spoor van vernieling getrokken. Toch geeft ze nog steeds geen blijk van groeiend moreel bewustzijn. Maar terwijl de bankencrisis heeft geleid tot de existentiële crisis zonder weerga van de EU bekend als de eurocrisis, bloeien overal duurzame banken op. De ethisch bewuste bankier die genoegen neemt met een bescheiden salaris houdt zijn gehaaide Wall Street-collega met diens exorbitante vergoeding een morele spiegel voor. Systeembanken verkozen hun miljardenkredieten amper te investeren in de reële economie van de landen die hen overeind hielden, maar wel in in lucratiever en dus ook riskante ontwikkelingseconomieën en vreemde munten. Dat leverde immers veel grotere winsten op dan het saaie gewone bankieren en het verstrekken van leningen aan kleine bedrijven.

The Economist publiceerde in mei 2009 een vlijmscherp en sarcastisch hoofdartikel genaamd ‘Three Trillion Dollars Later’, waarin werd vastgesteld dat het fantastische tijden waren voor de banken. Belastingbetalers hadden al voor 3.000 miljard dollar verliezen van banken ‘overgenomen’, er waren in de speculatieve hoogtijdagen veel buitenkansen voor de gehaaide ‘Goldman boys & girls’. De bonusspiraal voor bankiers kondigde zich alweer aan. The Economist: ‘Het zou zo langzamerhand duidelijk moeten zijn dat in het bankwezen en financiën de duivelse tweeling excessieve risico’s en excessieve beloningen het kapitalisme kan vergiftigen en de economie kan ruïneren. Maar de prijs van de redding van de financiële sector was dat men een systeem heeft gecreëerd dat kwetsbaarder en gevaarlijker is dan ooit tevoren.’

Eind oktober zei Paul Volcker, oud-voorzitter van de Amerikaanse federale bank en architect van de belangrijkste Amerikaanse regulering voor het bankwezen, in een commissie van het Britse Lagerhuis dat de bonuscultuur de algehele bedrijfscultuur bij financiële instellingen ‘infecteerde’ en volledig is geëscaleerd: ‘Het hoofd van een bank verdiende vroeger tussen 40 en 50 keer het gemiddelde loon van een bediende. Nu is dat 500 keer.’

Bankiers zijn bemiddelaars

Wat het belonen van riskant speculatief gedrag en de daaraan gekoppelde bonussen betreft blijft alles bij het oude, constateert ook Olivier Marquet, directeur van de Triodos Bank België: ‘De banken blijven met een onverdedigbare beloningspolitiek onverantwoorde risico’s aanmoedigen, met als hoofdmotivatie het streven naar een zo groot mogelijke winst op zo kort mogelijke termijn.’

Marquet erkent dat er intussen enkele Europese wettelijke maatregelen zijn genomen om de bonussen enigszins in te perken. ‘Zoals de richtlijn die bepaalt dat veertig procent van een bonus in de tijd gespreid moet worden, met een minimum van drie jaar. Ook moet de helft van de bonus in aandelen of andere effecten uitbetaald worden, en niet meer contant. Het is beter dan niets.’

‘Nochtans is er geen reden voor dergelijke financiële stimulansen. De rol van een bankier is niet om de speculatie aan te wakkeren. Integendeel, bankiers zijn bemiddelaars: zij financieren projecten van kredietnemers met het geld dat spaarders hen toevertrouwen. En dat houdt per definitie de noodzaak in om boven alles te focussen op stabiliteit en de lange termijn. Als bonussen niet goed te praten vallen en ze bankiers zelfs vervreemden van hun belangrijkste kerntaak, dan moeten ze afgeschaft worden.’

Daarom heeft de in 1980 opgerichte bank voor duurzaam bankieren een strikte beloningspolitiek. Bij Triodos dus geen financiële stimuli die het nemen van risico’s aanmoedigen. Bovendien mag het verschil tussen het laagste en het hoogste loon in de Triodos-groep niet groter zijn dan een factor tien. Marquet:‘Onze statuten, missie, aangepaste vennootschapsstructuur, klanten – zowel spaarders als kredietnemers – en bovenal de medewerkers samen creëren een context die maatschappelijk verantwoord bankieren induceert. Als er nieuwkomers, vaak uit de “klassieke” bankwereld, bij ons komen werken, zien we soms een reactie van ongeloof als ze merken dat we intern ook echt doen wat we extern aankondigen. We zien dat ze een soort harnas moeten afleggen dat ze zich in een vroegere baan hadden aangemeten. De Triodos-context van op waarden gebaseerde bedrijfsvoering leidt tot ander gedrag dan het streven naar winstmaximalisatie. We kunnen dus een context creëren waarvan een stimulans tot maatschappelijk verantwoord gedrag uitgaat. En dat geldt overal: voor bedrijven en organisaties, in de politiek, het onderwijs en in de media.’

Goede resultaten

In 2010 kozen de Wereldbank en de Financial Times Triodos Bank tot duurzaamste bank ter wereld tijdens de jaarlijkse International Sustainable Banking Conference in Londen. Duurzame banken doen het overigens vaak beter dan hun klassieke collega’s. Europese-Commissievoorzitter Barroso zei vorig jaar: ‘Coöperatieve banken, die afhangen van de fondsen van hun leden en gecontroleerd worden door lokale mensen, konden de crisis over het algemeen heel goed de baas.’

Terwijl systeembanken met miljarden overeind moeten worden gehouden, groeit Triodos zelfs sneller dan verwacht. De bank houdt er een royale kapitaalbuffer van 14 procent op na en maakte in Nederland dit jaar winstcijfers bekend van zowat 10 miljoen euro, een stijging van 31 procent in vergelijking met 2011. De Triodos Group beheert voor ruim 7 miljard euro aan fondsen en heeft 395.000 klanten in verschillende Europese landen. Nochtans hanteert Triodos, aldus Marquet, ‘marktconforme rentevoeten, krijgt de bank geen subsidies, betaalt ze haar medewerkers volgens de bankloonschalen en vergoedt ze haar aandeelhouders correct voor hun kapitaalinbreng. Het grote verschil zit hem in wat een duurzame bank met het geld van spaarders doet: uitsluitend investeren in de reële economie, tastbare projecten en ondernemingen zoals passiefgebouwen, windturbines, sociale en culturele initiatieven. En het fundamentele verschil zit in de doelstelling van de bank: een duurzame samenleving bevorderen. Winst is geen doel op zich, maar een maatstaf van goed beheer.’

Omdat de aandeelhouders en klanten van Triodos een iets lager financieel rendement accepteren, zolang er maar ook aantoonbaar maatschappelijk rendement is, en omdat de aandelen niet beursgeno

Het gaat bij duurzaam bankieren in wezen om rechtvaardigheid. Het vermogende deel van de samenleving slaagt er nog te vaak in om dat aspect uit het debat te weren.
rd zijn en dus niet het voorwerp van speculatieve kortetermijnbeleggingen, omdat de bank streeft naar een stabiel waardeverloop, gaat de kredietcrisis aan de duurzame bank voorbij.

Marquet geeft aan dat groei net zomin als winstmaximalisatie een doel op zich is: ‘Overdachte, begeleide groei die deel uitmaakt van een goed, duurzaam beheer van de bank hebben we wel nodig om onze missie waar te maken, namelijk transitie vooruit te helpen. En de tijd dringt. Zelfs met een groei van 20 procent per jaar vertegenwoordigen we over tien jaar nog geen 1 procent van de huidige Belgische markt. Dus beogen we een zo snel mogelijke groei, binnen de perken van een gezond risicobeheer, en zonder toegevingen aan onze waarden. De bank is in haar korte geschiedenis steeds snel gegroeid, gemiddeld 20 procent. Maar zoals voor elke bank geldt dat zonder goed beheer groei kan leiden tot wildgroei. Ook Triodos Bank heeft in het verleden, nog in tempore non suspecto, aanbiedingen gekregen om gestructureerde producten te verkopen. Daar zijn we niet op ingegaan, omdat puur financiële producten niets met de reële economie te maken hebben.’

Exit ‘too big to fail’-model

Het ene na het andere internationale onderzoek bevestigt het: op allerlei gebied doen duurzame instellingen en  beleggingsfondsen het minstens even goed of beter dan klassieke. Begin oktober publiceerde het European Sustainable Investment Forum een studie waaruit blijkt dat ‘duurzame en verantwoorde investeringsstrategieën van Europese investeerders’ het sinds 2009 beter doen dan de rest van de markt. Investeerders willen ook meetbare sociale of ecologische resultaten en hier is volgens Eurosif een kleine 9 miljard euro mee gemoeid.   

Ook de Global Alliance for Banking on Values publiceerde dit jaar een onderzoek waarin duurzame en grote systeembanken werden vergeleken. Op vele terreinen, ook qua financiële prestaties, verslaan de duurzame banken hun grote ooms, met name de 29 systeembanken die bekend werden als too big to fail.

‘Ik noem die banken liever too dangerous to exist’, schampert Europees parlementslid Philippe Lamberts (Ecolo), die politiek strijdt om Europese regelgeving om de financiële sector aan te scherpen en de grote banken een kopje kleiner te maken. Lamberts opende onlangs een website met bijbehorend rapport over ‘de zeven hoofdzonden van de banken’, waarop het contrast tussen reguliere banken en duurzame banken duidelijk wordt. In een vergelijkend ‘waardenonderzoek’ komen Triodos en Bank van Breda als enige echt ethische banken uit de bus.

Lamberts: ‘Als het businessmodel van Triodos in heel Europa gangbaarder werd, zouden we een verschuiving zien van casinoachtige bankactiviteiten naar de echte economie. De omvang van de financiële sector en de grootste spelers zou ook worden beperkt, wat een einde zou maken aan het too big to fail-model en dus ook aan de hoge risico’s. En laten we eerlijk zijn, de winstgevendheid zou wel dalen, maar een winst van 20 tot 25 procent, die tot heel recent openlijk werd nagestreefd door alle grote systeembanken, kan simpelweg niet bestaan in een goed functionerende markteconomie.’

Economisch verstandiger

‘Kwartaalkapitalisme leidt niet tot goede resultaten. De korte termijn is giftig’, zei McKinsey & Company-directeur Dominic Barton begin oktober in Canada bij de presentatie van een studie die het succes van het coöperatieve model viert. Ook de Nederlandse hoogleraar culturele economie Arjo Klamer, medeoprichter van de denktank Sustainable Finance Lab, is niet verrast over het feit dat ‘waardenbanken’ en -bedrijven ook uit economisch oogpunt verstandiger zijn: niet louter financiële doelstellingen zijn van belang, maar de waarden die ze realiseren. Duurzaam of ethisch bankieren wil opbouwen in plaats van afbreken. En daarmee is duurzaam bankieren impliciet een vorm van geweldloos verzet tegen een financiële sector die door gulzige en kortzichtige hebzucht al enkele decennia in een steeds waanzinniger tempo een vorm van destructief geweld uitoefent op samenlevingen. Het is niet voor niets dat Mohammed Yunus, uitvinder van het microkrediet, in 2006 de Nobelprijs voor de vrede kreeg.

We moeten eigenlijk wettelijke verkeersdrempels hebben om het verkeer in de financiële sector af te remmen, stelde Woody Tasch, voorzitter en directeur van Investors’ Circle, een Amerikaans netwerk van mensen die nieuwe bedrijven die maatschappelijke en milieuproblemen aanpakken risicokapitaal verstrekken. In Ode zei hij: ‘Ik geloof wel dat we het punt van de afnemende meeropbrengsten voorbij zijn. Terugkijkend op de twintigste eeuw zie je dat schaalvergroting en versnelling belangrijke stuwende krachten zijn geweest voor de vooruitgang. Voor deze eeuw hoop ik dat schaalverkleining en afremming de volgende twee stuwende krachten zullen zijn.’

Volgens verschillende experts begint het ethisch bewustzijn door te sijpelen bij de grote banken. Marquet: ‘Het groeiende succes van Triodos Bank, gekoppeld aan de kater na de financiële crisissen, verhoogt de druk van een deel van het publiek en de politiek ten opzichte van de banksector om duurzamer te worden. We moeten niet naïef zijn, de verandering van de sector zal via regelgeving moeten gaan en het discours over duurzaamheid bij de banken zal groter zijn dan de daden. Maar ook dat maakt deel uit van de ontwikkeling. In België is het voor organisaties als Fairfin steeds belangrijk geweest dat wat zij eisen van de banksector ook werkelijk mogelijk is.’

Volgens Luc Weyn van Fairfin gaat het bij duurzaam bankieren om de vraag welke samenleving we willen: ‘Het duurzame bankmodel draagt bij tot minder belastingontduiking, vermindert het aantal slachtoffers, bijvoorbeeld mensen die nu door overheidsbezuinigingen hun baan verliezen, mensen die door besparingen op sociaal beleid een vangnet verliezen, en mensen die door speculatie met voedselgrondstoffen honger lijden. In debatten over financiële hervormingen staat het geld verdienen met geld niet ter discussie. De echte transformatie komt er als bankiers uit morele overtuiging een andere maatschappelijke opdracht kiezen. Het gaat bij duurzaam bankieren in wezen om rechtvaardigheid. Het vermogende deel van de samenleving slaagt er nog te vaak in om dat aspect uit het debat te weren.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.