Verkiezingen zonder keuze?

Toen Vladimir Poetin zijn tweede ambtstermijn als Russisch president in 2008 beëindigde, schoof hij Dmitry Medvedev naar voren als zijn opvolger, en werd zelf eerste minister. Dit jaar besloot hij dat hij zelf weer aan het hoofd van de Russische Federatie wil staan, een beslissing die op het moment dat hij ze nam al zo goed als werkelijkheid was. Poetin heeft de touwtjes van zijn partij Verenigd Rusland immers strak in handen, hij werd unaniem verkozen tot hun presidentskandidaat op het partijcongres vorige week. Doorheen de jaren heeft Verenigd Rusland ook het kiessysteem naar hun hand gezet en beschikken ze ook over een reeks schimmiger methodes waardoor zowel de overwinnig in de parlementsverkiezingen als Poetins herbenoeming tot president quasi-zekerheden zijn.

De Russische kieswetgeving

In de laatste tien jaar is het kiessysteem voortdurend aangepast. Vandaag verlopen de doemaverkiezingen volgens een proportioneel systeem, via partijlijsten. Dit maakt het voor onafhankelijke kandidaten onmogelijk een zetel te bemachtigen. Tegelijkertijd kregen ook de partijen steeds meer voorwaarden opgelegd om te mogen deelnemen. Zo moet een partij tegenwoordig minstens vijftigduizend leden hebben – in 2001 waren dat er nog tienduizend. Het resultaat was dat het aantal officiële Russische partijen van enkele tientallen terugliep tot zeven, en het voor nieuwe partijen bijzonder moeilijk is geregistreerd te geraken. Een andere belangrijke nieuwigheid is het feit dat vanaf 2012, dus bij de volgende presidentsverkiezingen, de presidentiële ambtstermijn langer is, zes in plaats van vier jaar. En ook de kiesdrempel voor het parlement werd opgetrokken, tot zeven procent.

Het gevolg van die hoge drempel is niet alleen dat verschillende partijen geen afgevaardigden naar de doema kunnen sturen, maar ook dat de meerderheidspartij – in casu dus Verenigd Rusland, van de regerende tandem Poetin en Medvedev – nog meer zetels krijgt dan ze in de verkiezingen effectief verdiend heeft. Alle stemmen voor partijen die de kiesdrempel niet halen komen terecht in een gemeenschappelijke pool, samen met de ongeldige stemmen, een aandeel dat stevig toegenomen is sinds de optie ‘tegen alle kandidaten’ op de stembiljetten afgeschaft werd. Al die stemmen worden vervolgens evenredig verdeeld onder alle partijen die de kiesdrempel wel haalden, dit wil zeggen dat de partij die het meeste stemmen haalde ook het leeuwendeel van de ‘verloren’ stemmen krijgt. In het geval van Verenigd Rusland zijn het die extra procenten die hen een absolute meerderheid in de doema kunnen bezorgen.

Valsspelen

Naast die legale handigheidjes heeft Verenigd Rusland ook schimmiger manieren om haar macht te verzekeren. Er zou massaal verkiezingsfraude gepleegd worden, hoewel telkens wanneer het tot een rechtszaak komt dat moeilijk te bewijzen blijkt. Stembiljetten van mensen die niet komen opdagen in de kiesbureaus zouden ingevuld worden door functionarissen van Verenigd Rusland, stemmen voor de partij zouden dubbel geteld worden – bij de laatste verkiezingen bedroeg de opkomst in sommige regio’s meer dan honderd procent. Ambtenaren en lokale gezagsdragers krijgen volgens verschillende bronnen te horen dat hun budget voor projecten als wegenbouw en veteranenorganisaties afhankelijk is van het aantal stemmen dat in hun regio uitgebracht wordt voor Verenigd Rusland. Ook van waarnemers komen elke keer opnieuw klachten: ze moeten op een afstand van de stembussen plaatsnemen, mogen geen foto’s of video-opnames maken, of worden zelfs helemaal niet toegelaten tot de kiesbureaus.

Virtueel verzet

Bijna de helft van de Russen is ervan overtuigd dat de stembusgang niet meer dan een toneeltje is, en het de ‘macht’ is die bepaalt wie verkozen wordt. Toch ging de protestgolf die dit jaar over de wereld rolde, van het Tahrirplein in Egypte tot Occupy Wall Street en de Europese indignados, aan het grootste land ter wereld voorbij. In de aanloop naar de dubbele verkiezingen dit jaar lijkt de beer nu toch langzaam uit zijn winterslaap te ontwaken. Het internet, dat eventjes tijd nodig had om volop door te breken in Rusland – het is pas sinds enkele weken dat het grootste land van Europa ook het meeste internetgebruikers telt – ontpopte zich tot de natuurlijke habitat voor een levendige cultuur van politieke oppositie.

Op de Russische versie van het blogplatform LiveJournal woeden hevige discussies. Een spilfiguur is blogger en activist Alexey Navalny, die al enkele jaren actief is en verschillende corruptieschandalen blootlegde. In een interview noemde hij Verenigd Rusland ‘een partij van schurken en dieven’, een slogan waar zowel het virtuele verzet als protesten op straat zich rond groeperen. Machtsmisbruik en corruptie zijn de belangrijkste klachten tegen het heersende regime: oligarchen en machthebbers verrijken zich terwijl bejaarden moeten overleven op een minimaal pensioen, de gezondheidszorg één grote chaos is en huurprijzen steeds astronomischer afmetingen krijgen. In de aanloop naar de verkiezingen startte Navalny met het geven van concrete tips over het wat en hoe van het stemmen dat het aantal zetels voor Verenigd Rusland zo beperkt mogelijk moet houden. Hij ijvert ook voor een zo groot mogelijke opkomst, om te vermijden dat lege biljetten gebruikt worden om valse stemmen uit te brengen.

Ook op YouTube wemelt het van filmpjes over het onderwerp, en op Facebook lopen verschillende acties. Een ander initiatief komt van de nieuwssite Gazeta.ru en Golos (‘Stem’), de enige onafhankelijke waarnemingsorganisatie die Rusland rijk is. Zij richtten een interactieve virtuele kaart op waar iedereen inbreuken tegen het eerlijke verloop van het verkiezingsproces kan ingeven. Al bijna vijfduizend meldingen kwamen er binnen, nog voor het echte stemmen van start ging.

Niet dat Verenigd Rusland helemaal afwezig is op het wereldwijde web. Een populaire site is ‘JA! - de internetbeweging ter ondersteuning van Dmitry Medvedev’. Die verenigt aanhangers van de huidige president en lijsttrekker via een applicatie op Vkontakte.ru, de Russische variant van facebook. En er zijn ook genoeg filmpjes te vinden die net de lof zingen van de heersende tandem. Online peilingen, zoals eVybory, lijken het werkelijke draagvlak van de verschillende politieke partijen beter te benaderen dan de verkiezingen. Hier haalt Verenigd Rusland zo’n twintig procent.

Cyberoorlog

Dat de cyberoorlog een feit is, bewees de aanval op de Medvedev-site enkele dagen geleden. Een aantal van de foto’s werd vervangen door de intussen beruchte protestslogan ‘Partij van Schurken en Dieven’. Ook de krant Kommersant moest het ontgelden: donderdag werd de site gehackt en verscheen er een oproep tot een dubbele volksbijeenkomst tegen de vervalste verkiezingen op vier december, in Moskou en Petersburg – ‘Hun tijd is op’.

Maar Verenigd Rusland laat zich niet kennen. Diezelfde dag, drie dagen voor de verkiezingen, werd de onafhankelijke waarnemingsorganisatie Golos (‘Stem’) aangeklaagd door Poetin: hun virtuele kaart zou een inbreuk op het kiesreglement zijn. Daarnaast beschuldigt hij hen ervan propaganda te voeren voor een revolutie zoals die in de Arabische wereld aan de gang is, ook omwille van het feit dat ze grotendeels gefinancierd worden vanuit het westen. Op haar facebookpagina meldde de onafhankelijke krant Novaya Gazeta vrijdagavond dat voorzitster Lilija Sjibanova aangehouden zou zijn bij haar aankomst in Moskou op de luchthaven. Of de onafhankelijke waarnemers überhaupt toegelaten zullen zijn hun werk te doen op zondag, is ondertussen erg onzeker.

Vrijdag in de late namiddag gaf ook het blogplatform van LiveJournal enige tijd blanco pagina’s. Wie naar de blog van Alexey Navalny wilde surfen, kreeg het bericht dat er een probleem was met de server. Ondertussen lijken alle blogs op de gastsite weer toegankelijk, het is onduidelijk of het hier enkel om een technische fout ging dan wel om kwaad opzet. Eind 2009 werd de account van een Poetincriticus er geblokkeerd. En 16 november werd de server van het kritische online discussieforum Kostroma Jedis door de politie in beslag genomen, op beschuldiging van smaad. De site is nog steeds niet toegankelijk.

Of het virtuele verzet zich ook gaat materialiseren, is onzeker. De ontevredenheid die op het Russische internet heerst is ongeorganiseerd, en ook het protest van de geïnstitutionaliseerde politieke oppositiepartijen is versplinterd. Zij hebben elk een aparte demonstratie gepland, terwijl tegelijkertijd het gerucht doet dat niet minder dan dertigduizend leden van Nashi (‘De Onzen’), de politieke jeugdbeweging van Verenigd Rusland, samenkomen in de hoofdstad op de verkiezingszondag.