Vijf redenen om de Failed States Index niet te vertrouwen

Sinds 2005 brengt Fund for Peace (FFP) jaarlijks de Failed States Index (FSI) uit. Hierin staan 178 landen gerangschikt in de mate waarin de staat in deze landen “mislukt” zou zijn. Somalië voert al jaren de lijst aan, gevolgd door de Democratische Republiek Congo. De Finse staat is het meest “geslaagd”, dat land staat op de 178e plaats. België is 164e. De index wordt ieder jaar gepubliceerd in het tijdschrift Foreign Policy.

Index als vroegtijdig waarschuwingssysteem voor conflict

FFP, naar eigen zeggen een onafhankelijke en onpartijdige niet-gouvernementele organisatie, heeft ‘het voorkomen van gewapend conflict en het promoten van duurzame vrede’ als missie. ‘Conflict komt voort uit het niet juist beheren van sociale, economische en politieke druk door professionele, legitieme en representatieve overheidsinstellingen. Hoewel de redenen dat staten falen complex zijn, zijn ze niet onvoorspelbaar’, volgens de FFP-website.

De index is gebaseerd op allerlei statistische gegevens die samen de mate van stabiliteit van alle landen zouden moeten meten. De index zou zo bijdragen aan een vroegtijdig waarschuwingssysteem voor conflicten en het in kaart brengen van transnationale bedreigingen. Volgens FFP is de index daarom een ‘nuttig instrument voor beleidsmakers zodat zij effectieve beslissingen kunnen nemen.’

De Failed States Index is echter zeer omstreden.  Zo wijdden Lionel Beehner & Joseph Young (World Policy), Elliot Ross (The Guardian) en Claire Leigh (The Guardian) al een artikel aan de index. MO* lijstte hun belangrijkste kritieken in vijf punten op.

1. “Failed state”-concept is controversieel.

Het concept van de “mislukte staat” is binair in betekenis: een staat is mislukt of niet en kan niet in een bepaalde graad mislukt zijn, wat niet overeen kan komen met de realiteit volgens Leigh. Beehner en Young voegen daar aan toe: ‘Staten zijn ruimtelijk diverse politieke eenheden, daarom hebben zelfs “succesvolle” staten falende zones. Impliciet gaat de notie “mislukte staat” er van uit dat er slechts één model voor succesvolle staten bestaat.’ Aangezien alleen westerse staten onderaan staan, lijkt het alsof FFP dit als ideaal ziet. Vandaar dat een van de belangrijkste kritieken op de index is dat deze westerse vooringenomenheid weerspiegelt, hoewel de index op het eerste gezicht wetenschappelijk oogt.

2. Gebrek aan transparantie

De index wordt opgesteld op basis van de waarden van twaalf indicatoren: demografische druk, vluchtelingen en ontheemden, collectieve problemen, emigratie en braindrain, ongelijke economische ontwikkeling, armoede en economische terugval, legitimiteit van de staat, publieke voorzieningen, mensenrechten en de rechtsstaat, veiligheidsapparaat, versplinterde elites en buitenlandse interventie. Dit zijn deels interpretatieve indicatoren die nauwelijks meetbaar zijn, zoals collectieve problemen (group grievances).

Alle indicatoren worden even zwaar meegewogen in de berekening. Maar hoe die berekening juist uitgevoerd wordt, staat niet vermeld in de methodologie van FFP. Een van Elliot Ross’ belangrijkste kritieken op de index is dan ook een gebrek aan transparantie. FFP geeft geen inzage in de gegevens en wil ook niet bekend maken waar het statistische materiaal vandaan komt.

3. De index slaagt er niet in om potentiele instabiliteit te voorspellen

Beehner en Young komen tot de conclusie dat FFP haar belangrijkste doelstelling, het voorspellen van conflict, niet waarmaakt middels de index. De organisatie heeft bijvoorbeeld de Arabische lente niet zien aankomen. Leigh stelt zelfs dat de index de moeilijkheden van de landen bovenaan de lijst kan vergroten: ‘De index is een negatieve PR-campagne die potentiële investeerders kan afschrikken’.

4. Gepolitiseerde bijsmaak

De index heeft voor velen een gepolitiseerde bijsmaak. Volgens Ross is de samensteller van de index, J.J. Messner, een voormalig lobbyist van de wapenindustrie. En dat is geen toeval volgens Ross: ‘De term “failing states” komt vooral voor in pro-interventionistisch discours zoals Responsibility to Protect (R2P). De term en de index zijn een middel voor de VS om gemakkelijker steun te krijgen voor buitenlandse interventies binnen de internationale gemeenschap en zo Amerikaanse belangen op te leggen aan andere landen’, zo stelt Ross.

Daarnaast staan opvallend veel “vijanden” van de VS vrij hoog, zoals Iran (89e), Sudan (3e) en Noord-Korea (23e). ‘Andere landen die juist vrij instabiel zijn, maar bondgenoten van de VS zijn zoals Albanië en Bahrein (119e en 124e ), staan dan weer vrij laag op de lijst’, zo stellen Beehner en Young.

5. Weinig oog voor diversiteit

De index wekt volgens alle auteurs de indruk dat staten te vergelijken zijn, terwijl dit in realiteit niet zo is. Zo staan Noord-Korea en Burundi (de 23e en 20e plaats) redelijk dicht bij elkaar. Maar in werkelijkheid “faalt” de staat in deze landen op twee heel verschillende manieren volgens Beehner en Young: ‘Noord-Korea heeft als totalitaire staat veel macht over de bevolking, terwijl de staat in Burundi juist vrij zwak is.’

Afrika komt er in de index niet goed vanaf: bijna heel Afrika ziet vuurrood en in de top tien staan maar drie niet-Afrikaanse landen. De Afrikaanse staten voelen zich dan ook geviseerd door de index. Maar niet alle staten in Africa zijn even zwak volgens Beehner en Young: ‘Op de kaart van Foreign Policy zijn Kenia en de DRC (17e en 2e plaats) allebei donkerrood, toch is er een groot verschil in de graad van stabiliteit van deze staten.’