Vijftiende keer, goede keer voor Somalië?

Na het fiasco van de internationale aanwezigheid in Somalië begin de jaren negentig stelden de westerse mogendheden zich lange tijd opvallend discreet op in de regio. Maar door de opkomst van het islamisme op het vasteland en de piraterij op zee zijn ze samen met de buurlanden al enkele jaren openlijk terug van weggeweest.

Eenheid maakt macht

‘We zijn in hetzelfde bedje ziek als de Somali’s’, zei een medewerker van AMISOM (missie van de Afrikaanse Unie in Somalië) in Nairobi begin november over de verdeeldheid van de internationale gemeenschap in Somalië. De conferentie in Londen in februari was er precies op gericht daar iets aan te doen. Sinds het uiteenvallen van Somalië begin de jaren negentig was het minstens de vijftiende internationale conferentie. Deze keer ging het echter niet om een verzoenings- of vredesconferentie, maar kwamen de betrokkenen bijeen om de neuzen in dezelfde richting te krijgen.

‘Er is geen enkele andere regio in Afrika waar de EU zo globaal aanwezig probeert te zijn en zo coherent haar acties probeert te sturen als in de Hoorn van Afrika’, legt Koen Vervaeke uit. Hij is de directeur van de cel Hoorn van Afrika en Oost-Afrika van de EEAS, de European External Action Service van de EU. ‘Het is niet de bedoeling om nieuwe acties te ondernemen maar we willen vooral samenbrengen wat we al aan het doen zijn.’ Het is in die geest dat zowel de hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid Catherine Ashton, Europees commissaris van Ontwikkelingssamenwerking Andris Piebalgs en die van Humanitaire Hulp, Kristaline Georgieva, voor de EU deelnamen aan de conferentie in Londen.

Ondanks de nadruk op continuïteit in Londen springen toch enkele nieuwe ontwikkelingen in het oog. Voor de eerste keer zaten Turkije en de Golfstaten prominent mee aan tafel. Turkije werpt zich op als de uitgelezen liaison tussen oost en west in de regio, en maakte zich bijzonder populair met zijn humanitaire acties op het hoogtepunt van de hongersnood afgelopen zomer.

De maatregelen die uit de Londenconferentie zijn gevloeid, geven aan dat er meer middelen nodig zullen zijn. De Keniaanse soldaten die in oktober 2011 Somalië binnentrokken, werden een dag voor de conferentie via een VN-resolutie opgenomen in de AMISOM-troepenmacht, die op die manier werd opgetrokken van 12.000 naar 17.731. ‘Aangezien wij instaan voor de financiering van hun soldij legt dit extra druk op onze middelen’, zegt Vervaeke. ‘Die zijn natuurlijk niet onuitputtelijk. We hebben daarom gezegd dat we wel een extra inspanning willen doen maar dat de lasten wat verdeeld moeten worden. Daarvoor kijken we vooral in de richting van de Golfstaten.’

Daarnaast is er ook het gevecht tegen de piraterij. De Europese operatie Atalanta werd in 2008 in het leven geroepen om de boten van het Wereldvoedselprogramma, de toevoer van het materiaal voor AMISOM en kwetsbare schepen te beschermen, de visserij in het oog te houden en piraten af te schrikken. Eind maart werd de operatie officieel verlengd tot 2014 en uitgebreid: voortaan wordt niet alleen in de internationale wateren opgetreden maar ook in de Somalische en op het Somalische vasteland. Het is nog even afwachten wat dat in de praktijk precies zal inhouden.

Er was niet alleen die verdieping van de Europese en andere westerse aanwezigheid in Somalië. De conferentie riep ook de Joint Financial Management Board in het leven. In die raad zullen de donoren samen met de Somalische overheid de Somalische (donor)inkomsten beheren, om op die manier de corruptie terug te dringen.

Imperialisme

Al die ingrijpende plannen zouden in overleg met en met instemming van de Somalische autoriteiten in gang worden gezet. Critici wijzen er echter op dat de transitieregering (TFG) in Somalië geen legitimiteit heeft en dat ze het Somalische volk hoe dan ook niet vertegenwoordigt. De conferentie zou bovendien het zelfbeschikkingsrecht van de Somali’s nog verder hebben aangetast. De Somalische analist Mohamed M. Ulusou doet het aan een koloniale bewindvoering denken, zogenaamd om de veiligheid in de regio en die van de burgers te garanderen. Commentator Mohamed Daoud Ahmed wijst erop dat de regio’s die van onder uit en organisch zijn gegroeid veel stabieler en succesvoller zijn dan eender welke poging geënt op instituties van de internationale gemeenschap.

‘Sinds 1993 zijn er veertien conferenties geweest waarin dezelfde ziekte met hetzelfde geneesmiddel werd bestreden’, schrijft Afrikaspecialist en historicus Gérard Prunier: ‘de (her)opbouw van een centrale staat.’ Hij ziet in de nieuwe aandacht voor Somalië imperialistische krachten aan het werk. De AMISOM beschouwt hij als Afrikaanse huurlingen, die in de plaats van de witte soldaten sterven in hun strijd tegen het islamisme. ‘De Somalische structuren en samenleving zijn te complex voor de internationalen en daarom grijpen ze terug naar de imperialistische middelen: wapens, geld en meegaande inboorlingen’, aldus Prunier.

Voor Koen Vervaeke is de Europese hulp aan AMISOM echter een schoolvoorbeeld van hoe met de nodige steun Afrikaanse oplossingen voor Afrikaanse problemen mogelijk worden gemaakt. ‘Zonder de Afrikaanse Unie zou er geen politiek proces zijn en zou Mogadishu in de handen van Al Shabaab zijn gebleven. Het is dankzij hun inzet en de dodentol die zij bereid zijn te dragen dat dit mogelijk is geweest.’ Europa zet nu alles in op samenwerking. ‘De driehoek AU, VN en EU is erg belangrijk’, aldus Vervaeke. ‘Daar ligt de toekomst. Als we die goed krijgen, hebben we de grootste kans op succes.’