Vrijheid is ondeelbaar

Niemand zal ervan opkijken als de dronken nonkel na het bruiloftsfeest met zijn fiets in de gracht belandt. Had hij maar niet zo zwaar moeten doordrinken. Maar als de ernstige oom hetzelfde overkomt, dan gaan de wenkbrauwen omhoog. Dat verklaart wellicht de commotie die dezer dagen ontstaan is na twee rechterlijke uitspraken waarin de persvrijheid in het gedrang komt.

Als het gerecht zou oordelen dat pakweg het Pallieterke of Nigel Williams de grens van het fatsoen overschreden hadden, dan zou dat principieel wel verontrustend zijn, maar voor het publiek geen schok. Hadden ze maar niet zo moeten schreeuwen. De realiteit is echter dat het maandblad MO* werd veroordeeld en een schadevergoeding van 5000 euro moet betalen aan George Forrest omwille van een cartoon van de Belgisch-Congolese zakenman die op de cover stond (in maart 2006). En Yves Desmet werd veroordeeld vanwege zijn opinie over het optreden van procureur-generaal Liégeois. Als milde spot en genuanceerde verontwaardiging al gepenaliseerd worden, dan beseft plots iedereen dat een van de pijlers van onze democratische samenleving aan het wankelen gaat.

Voor de goede orde toch even duidelijk maken dat het recht op vrije meningsuiting niét gebonden is aan ernst of nuance. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft bij herhaling bevestigd dat dit fundamentele mensenrecht ook geldt en beschermd moet worden als de geuite mening ‘beledigt, schokeert of verontrust’. Datzelfde EHRM erkent dat de nationale rechterlijke machten dergelijke ruim beschreven vrijheid mogen inperken, maar legt zeer strikte en preciese voorwaarden daartoe op.  In het geval van het cartoonarrest tegen MO* -dat wij beter kennen dan het dossier van Desmet- zijn die restrictieve voorwaarden niet vervuld.

Het Hof van Beroep oordeelde bijvoorbeeld dat de spotprent over George Forrest niet door de beugel kon omdat ze niet aan de werkelijkheid beantwoordt. Daarmee gaat het Hof volkomen voorbij aan de stelling van het Europees Hof dat erkent dat cartoons inherent overdrijven en de werkelijkheid vertekenen, en dat ze uiteraard proberen te provoceren en emotionele reacties los te maken. Het Hof houdt er evenmin rekening mee dat volgens vaste rechtspraak van het Europees Hof een strikt onderscheid moet worden gemaakt tussen feitelijke berichtgeving en waardeoordelen en dat aan de journalist geen bewijslast mag worden opgelegd van de materiële juistheid van een waardeoordeel.

We moeten de persvrijheid voor allen verdedigen, of ze verdwijnt straks voor iedereen.

De kwestieuze cartoon kan ook in geen enkel opzicht gezien worden als een poging om een privépersoon schade toe te brengen of onnodig te kwetsen in zijn eer. De cartoon had de uitdrukkelijke bedoeling de aandacht te trekken op een uitgebreid dossier over het gebrekkige grondstoffenbeleid in de Democratische Republiek Congo. Het Hof zelf oordeelde dat dit dossier wel kritisch maar niet kwetsend was, omdat het gebruik maakt van informatie uit diverse, onafhankelijke, betrouwbare en los van elkaar staande bronnen.

Het artikel plaatst de acties van Forrest ook in het kader van een bredere berichtgeving over de grondstoffenproblematiek in Congo en dus tegen de achtergrond van het recht op ontwikkeling van de Congolezen. Daarom stelt het vonnis: ‘Dit artikel kan dan ook niet zomaar worden afgedaan als de weergave van goedkope leugens die werden bedacht in een complot van  MO* met sommige ngo’s… in het kader van een haatcampagne tegen George Forrest en Kinross Forrest…’  

En toch slaagt datzelfde Hof erin een mild spottende cover die moeilijk los van het ernstige artikel gezien kan worden, als schadelijk en overdreven te beoordelen. Een van de argumenten is dat MO* geen satirisch blad is. Van de ernstige oom wordt een glas te veel niet getolereerd, zo lijkt het wel. Er bestaat bij ons weten geen juridische grond om het recht op kritiek en zelfs spot te beperken tot media die daarin gespecialiseerd zouden zijn. Het Hof grijpt hier in op de vrijheid van de pers zonder duidelijk te maken welke dwingende, maatschappelijke redenen daartoe bestaan. Het ontbreken van die argumentatie is geen toeval, want die redenen bestaan in deze zaak niet.

MO* is niet van plan om zich door deze langdurige procedure of door het betwisbare arrest te laten intimideren. En het blad hoopt dat vanuit verschillende geledingen van de samenleving –niet alleen collega-journalisten en -uitgevers, maar ook middenveldorganisaties en andere opiniemakers– luid protest zal klinken tegen deze juridische uitschuiver.

Om te voorkomen dat dit arrest straks geëxploiteerd wordt als een stok om elke kritische tekenaar of opiniemaker te temmen, hetgeen het Europees Hof in haar jurisprudentie steeds heeft willen vermijden, moet vandaag duidelijk zijn dat de samenleving als geheel belang hecht aan de vrijheid van meningsuiting in zijn breedst mogelijke interpretatie.

Wie denkt dat alleen dronken nonkels die in de gracht rijden of brulboeien het zwijgen opgelegd wordt, zou na het cartoonarrest en het Desmetvonnis beter moeten weten. We moeten de persvrijheid voor allen verdedigen, of ze verdwijnt straks voor iedereen.

Gie Goris en John Vandaele zijn respectievelijk hoofdredacteur en redacteur bij MO*magazine. Dit artikel verscheen in De Standaard van 17 janurari 2013.