Welkom Sint, maar zonder Piet

Het is nog niet eens november, maar mijn twee jongsten zijn al bezig met brieven schrijven aan Sinterklaas. Ze weten al wat ze willen krijgen. Ik hoor het bijna iedere dag aan tafel. De oudste van de twee gelooft sowieso niet meer in de Sint maar hij doet mee want hij vreest anders dat hij geen cadeau zou krijgen.

De Sint komt wel bij ons. Hij is altijd welkom. Die benevelende Sint die speelgoed meebrengt voor lieve kinderen. Wie zou haar kinderen beroven van zoiets? De Sint mag komen. Wie niet welkom is Zwarte Piet. Mijn oudste kinderen weten waarom. Mijn jongste denkt dat Piet niet kan komen omdat we geen schoorsteen hebben. Als hij oud genoeg is zal ik ook hem de waarheid vertellen.

Eerste Pietervaring

Ik heb mijn eerste Pietervaring gehad toen ik naar België verhuisde, vers van Nigeria. Ik was in de zomer aangekomen en had al veel cultuurshocks gehad. Maar niets kon me voorbereiden op de glimlachende, wandelende menselijke golliwogs op straat met zakjes snoep en fruit.

Als zwart Afrikaanse met een kennis van geschiedenis was het vernederend en confronterend om in twintigste eeuw zoiets op straat te zien. Ik kon er niet om lachen. Ik vond het ook niet grappig toen een kind ‘Zwarte Piet!’ tegen me riep.

Vele jaren later hoorde ik iemand tijdens een vergadering zeggen: ‘We hebben wel meningen, mannen! We zijn geen negertjes die gewoon maar ja knikken.’ De vergadering liep gezellig verder. Hij had niets verkeerds gezegd. ‘Je bent toch niet boos, Chika?’

Vooroordelen

Zwarte Piet en racistische uitlatingen (ook door mensen die normaal gezien geen racisten zijn), wat hebben ze in gemeen? Ze tonen dat het idee dat blanken meerwaardig zijn tegenover Zwarten nog leeft.

Ze tonen dat je niet racistisch hoeft te zijn om geen respect te hebben voor mensen die anders zijn. Ze tonen dat je geen empathie hebt voor mensen die anders zijn dan jij. Ze tonen vooral dat je geen gevoel voor geschiedenis hebt.

Zwarte Piet beantwoordt aan al de negatieve voorstellingen van Zwarten in de twintigste eeuw. Hij beantwoordt aan vooroordelen over Zwarte mensen: dommigs (die alleen “kunnen knikken” bijvoorbeeld), gedienstig, enz. Het zijn vooroordelen die terug gaan tot de slaventijd toen de Zwarte Afrikanen in het ergste geval vergeleken werden met dieren en in het beste geval met kinderen.

Ook kinderen begrijpen het. Als kinderen op school Zwarte kinderen Piet noemen gebruiken ze die naam niet als iets positief. Hoeveel zwarte kinderen komen wenend thuis omdat een klasgenoot hem ‘Zwarte Piet’ genoemd had? Als het allemaal onschuldig is, waarom gebruiken kleuters ‘Zwarte Piet’ dan als een belediging?

Niet door de schoorsteen

Er zijn verschillende verhalen rondom de afkomst van Zwarte Piet. Onder andere dat hij een onschuldig icoon is die zwart wordt omdat hij door de schoorsteen komt en van het roet zwart is geworden. Sommige bronnen zeggen dat hij een slaaf was die vrijgekocht werd door Sinterklaas.

Wat niet te betwijfelen is, is dat hij zeker niet zwart wordt van door de schoorsteen te gaan. Zijn kroeshaar, zijn rode lippen en zijn oorbel vertellen een ander verhaal. Het is een verhaal dat niet thuishoort in onze wereld.

Ik hoor mensen al roepen: ‘Het is onze traditie.’ Ja, ja, goed. Mag ik zulke mensen er aan herinneren dat traditie geen onkruid is dat niet vergaat? Er zijn al veel tradities van de Lage Landen die niet meer leven. Er zijn nieuwe tradities die in hun plaats komen. Traditie gaat ook zeker niet voor respect voor medemensen.

Geen Piet voor 1850

Trouwens, Zwarte Piet was niet altijd aanwezig in onze traditie. Volgens vele bronnen had Sinterklaas geen helper voor 1850. ‘Dat Sinterklaas een “knecht” heeft, die bovendien “zwart is van kleur”, was voor het eerst te zien op de mooie illustraties in het boekje met versjes over Sint Nicolaas en zijn knecht. Het verscheen in 1850 in Amsterdam en was geschreven door de oud-onderwijzer Jan Schenkman. Een naam gaf Schenkman de knecht, of het ‘knechtje’, niet.’

Sinterklaas is een leuke traditie, die zeker mag voortleven, maar wel op een andere manier. Zwarte Piet hoort daar zeker niet in thuis, maar ik zeg dit met alle begrijp voor de mensen die Zwarte Piet als cultureel icoon bewaren. Ik begrijp trouwens dat discussies over traditie gevoelig liggen, en dat je niet mag proberen iemand anders traditie te vervangen of te veranderen. Behalve als je de mens koloniseert natuurlijk.

Chika Unigwe is schrijfster.

Op 26/11 wordt over het racistische karakter van het Sinterklaasfeest gedebatteerd in de Pianofabriek. Meer info vind je hier.