Zes opvallende Belgische kolonies

Belgen in Zuid-Afrika

Zuid-Afrika telt ruim 8000 geregistreerde Belgen. Velen behoren tot de tweede generatie.

Door de problemen in het voormalige Belgisch Congo zijn na de onafhankelijkheid in 1960 –maar ook nadien zoals bij de “zaïrinisatie” en andere crisissen– talloze Belgen uit Zaïre vertrokken. Ze hebben zich gevestigd in het voormalige Rhodesië, maar vooral in Zuid-Afrika waar ze een nieuw bestaan probeerden op te bouwen.

Een tweede golf Belgen vestigde zich in Zuid-Afrika ten gevolge van de moeilijkheden en zware economische crisis in Zimbabwe (ex-Rhodesië) na 2000.

‘In de jaren zestig, zeventig en ook nog tachtig van vorige eeuw (1960-1980) hebben vele landgenoten zich vanuit België gevestigd in Zuid-Afrika omdat ze zich aangetrokken voelden door de gunstige voorwaarden die de Zuid-Afrikaanse autoriteiten toen aanboden’, zegt de Belgische ambassade in Zuid-Afrika. ‘Ze wilden migranten aantrekken die een toegevoegde waarde konden betekenen voor Zuid-Afrika’s economische en maatschappelijke ontwikkeling. Talloze Belgen hebben toen die kans gegrepen om een leven en een bestaan uit te bouwen in Zuid-Afrika.’

Ook de culturele band die er bestond –het Afrikaans is voor vele Belgen een zeer toegankelijke taal– heeft ertoe bijgedragen dat veel Belgen zich geroepen voelden om in Zuid-Afrika te gaan wonen en werken. Veelal ging het om kleine ondernemers, ingenieurs, technici, agronomen, vertegenwoordigers uit de medische sector, “middenstanders” of ook nog Belgen die bijdroegen tot de uitbouw van de toeristische sector. Het profiel was dus zeer uiteenlopend. Ook vele landgenotes volgden hun echtgenoot die een plaats aangeboden kregen in een buitenlands bedrijf.

Een groot gedeelte van de Belgen die in die periode en in die omstandigheden emigreerden naar Zuid-Afrika is thans gepensioneerd en blijft er wonen omdat hun kinderen en kleinkinderen hier eveneens aanwezig zijn. Een zeer klein aantal Belgische ondernemers heeft zich in Zuid-Afrika gevestigd reeds rond 1950. 

‘Voor het einde van de apartheid hebben praktisch geen Belgische bedrijven geïnvesteerd in Zuid-Afrika gezien de internationale economische boycot van het land’, zegt de Belgische ambassade. ‘Wegens de politieke onzekerheid na 1994 hebben eveneens zeer weinig Belgische bedrijven die stap gezet –ook al omdat ze eerder aangetrokken waren voor investeringen in Oost-Europa, China en Vietnam.’ 

Na de apartheid hebben zich weinig nieuwe Belgische migranten in Zuid-Afrika aangemeld –tenzij in de toeristische sector (vele Belen zijn eigenaar of uitbater van toeristische lodges) of als werknemer in grote buitenlandse bedrijven, internationale instellingen of een aantal Zuid-Afrikaanse bedrijven (bijvoorbeeld in de diamantsector).

Een kleiner aantal heeft geïnvesteerd in de wijnbouw voornamelijk in de Westelijke Kaapprovincie. Een andere recente trend is dat gepensioneerde Belgen zich seizoensgebonden vestigen in Zuid-Afrika. Wellicht gaat het over een paar honderdtal landgenoten die zes maand per jaar in Zuid-Afrika doorbrengen.

In Kaapstad bestaat een Belgische club –Belgica– die vrijwel elke maand een activiteit organiseert. In Johannesburg is een Belgisch-Luxemburgse Kamer van Koophandel actief. In Pretoria ten slotte zijn er twee “Belgische” voetbalploegen, de Red Devils en Flandria. De coaches van beide teams zijn Belg, de spelers echter niet.

Belgen in Brazilië

In Brazilië staan 3893 Belgen in de consulaire registers geregistreerd. In verhouding tot de geografische en demografische proporties van het land is de Belgische gemeenschap al bij al erg bescheiden.

Ze groeit met gemiddeld vijf procent per jaar, en die groei is volgens de Belgische ambassade veeleer te wijten aan afstamming dan aan immigratie. Enkel in de jaren 2007-2008-2009 was er een stijging waar te nemen (7% per jaar) die toegeschreven zou kunnen worden aan economische immigratie ingevolge de economische crisis. ‘Er kan van uit gegaan worden dat zich in 2013 een gelijkaardige tendens zal voordoen’, aldus de Belgische ambassade.

‘De trend voor wat België betreft is gelijklopend met die van de meeste Europese landen. Een economische crisis in Europa leidt steeds tot een vlucht naar groeilanden. Gezien de crisis in België meevalt in verhouding tot de Zuid-Europese landen, is de groei van de Belgische gemeenschap ook bescheiden, vooral dan vergeleken bij Portugal en Spanje, waarvan de actuele immigratiestroom proporties aanneemt die enkel voorkwamen tijdens het interbellum.’

De aanwezigheid van Belgen in Brazilië is voor een stuk historisch. In de negentiende eeuw slaagden Belgen erin belangrijke commerciële posities in te nemen in de Braziliaanse metaal- en spoorwegsector. 

In het interbellum zouden bedrijven als Belgo-Mineiro belangrijke activiteiten ontplooien. België tekende zo voor de bouw van het bekende viaduct Santa Ifgênia in São Paulo en voor het trapwerk in het Palacio da Liberdade in Belo Horizonte (deelstaat Minas Gerais). Vanaf 1840 ontstonden er “Belgische kolonies” zoals Ilhota in de Braziliaanse deelstaat Santa Catarina, maar ook in Campos. Vele landgenoten vestigden zich echter individueel in reeds bestaande kolonies.  

Een aantal emigrende Belgen waren ingenieurs, universitairen en technici. De Belgische ambassade: ‘Zo ook Luis Cruls, die als ingenieur en astronoom aangesteld werd door de toenmalige Braziliaanse keizer Dom Pedro II –waarmee hij bevriend was geraakt– om een missie van medici, biologen en astronomen te leiden. Die moest beslissen over de locatie en de coördinaten toekomstige hoofdstad.

Het verslag van zijn missie, dat in 1894 gepubliceerd werd vormde de echte blauwdruk voor de verplaatsing van de hoofdstad van Rio de Janeiro naar het nieuw te bouwen Brasilia, ruim een halve eeuw later door president Juscelino Kubitschek. Brasilia werd in 1960 tot nieuwe hoofdstad gekroond.’

In de recente inauguratie van de nieuwe voetbaltempel in Brasilia door presidente Dilma Rousseff werd openlijk stilgestaan bij de “erfenis” van onze landgenoot, zonder wie er van Brasilia nooit sprak was geweest in huidige vorm. 

Vandaag werken landgenoten onder meer in Belgische bedrijven in Brazilië (GDF Suez, Tractebel, Umicore, DEME, De Nul), de onderzoeksector (Fiocruz) of de gastronomie. Chez Michou is bijvoorbeeld een bekende pannenkoekenketen in Rio de Janeiro. Een Belgo-Braziliaan is zelfs procureur in Brazilië, andere Belgen werken als professor aan Braziliaanse universiteiten. 

‘De meeste Belgen in Brazilië zijn perfect geïntegreerd in de Braziliaanse samenleving’, klinkt het op het Consulaat-Generaal in Sao Paulo. ‘De kennis van onze landstalen en cultuur gaan opmerkelijk snel verloren. Bij Belgen van de tweede generatie is er nog een kleine groep die banden behoudt met het land van de ouders, maar bij de derde generatie is die band zelden nog te merken.’

Belgen in Canada

Na de VS is Canada de populairste niet-Europese bestemming voor Belgen (13.464 geregistreerde landgenoten). De voorbije twee eeuwen verliep de migratie richting Canada in verschillende golven.

Vanaf de helft 19de eeuw tot vooral begin 20ste eeuw ging het voornamelijk om boerenfamilies uit Oost- en West-Vlaanderen. In de Prairieprovincies (huidig Manitoba, Saskatchewan en Alberta) kregen ze een stuk grond op voorwaarde dat ze het zouden bewerken (suikerbietenteelt, melkvee- en slachtveeteelt, groenten- en fruitteelt).

Vanuit Antwerpen werd begin 20ste eeuw actief gerekruteerd door de Canadese regering, aangezien Belgische onderdanen op een lijst met voorkeursmigranten. Aanvankelijk leefden ze in armoedige omstandigheden, later slaagden meerdere Belgen er in fortuin op te bouwen.
Belgische diplomatieke vertegenwoordigers werden zelfs op fact finding-missies gestuurd om na te gaan in welke omstandigheden de Belgische immigranten terecht kwamen.

Ook vlak na de Eerste Wereldoorlog vertrokken veel Belgen naar Canada. Personen met een specifiek profiel in de mijnbouw –vaak stonden ze op een “zwarte lijst” wegens te actief in de arbeidersbeweging– lagen aan de basis van mijnbouwoperaties in Canada. Ze zorgden voor een belangrijke boost in de Canadese arbeidersbeweging.

Na de Tweede Wereldoorlog was er het fenomeen van de “oorlogsbruiden”: Belgische meisjes die met de Canadese bevrijder naar Canada terugkeerden. Ook was er een golf van voornamelijk Vlaamse landbouwers naar Zuidoost-Ontario. Zij spitsten zich toe op de tabaksteelt. 

‘Door de specifieke Franstalige band tussen België en Canada is er een continue aanvoer geweest van Franstaligen’, klinkt het op de Belgische ambassade in Canada. ‘Het counteren van de Anglofone/protestantse aanwezigheid met Franstalige/katholieke immigranten kan gezien worden als een belangrijk motief van Canadese overheidsinstanties voor promotie historische immigratie van Belgen. Het spreekt voor zich dat tot vandaag Franstalige Belgen makkelijk door Canada worden aangetrokken door de cultureel-linguïstieke link. Québec is meester over haar immigratiecriteria; hierin wordt wel degelijk actief rekening gehouden met de kennis van het Frans.’ 

De voorbije decennia is de migratie van België naar Canada gediversifieerd. De Belgische ambassade: ‘De laatst aangekomen Belgen zijn geen landbouwers meer maar dokters, consultants, ingenieurs (mijnbouw, olie- en gassector), technici, mensen werkzaam in de horeca (patisserie, pralines, chocolade, cafés, eetgelegenheden, restauratie), leraren en professoren enzovoort. Er komen ook meer en meer expats voor korte termijn (ceo’s van grote firma’s). Ze worden aangetrokken door de gunstige economische en financiële situatie van Canada, de lagere belastingen, de stabiliteit en de kwaliteit van leven, en het gevoel van kansen.’

‘De Belgen hier ontwikkelen amper een eigen nationale identiteit om zich te differentiëren van andere Canadezen’, aldus de ambassade. ‘Zowel de Nederlands- als Franstalige assimileren zich heel snel in de maatschappij en noemen zich “Canadees met Belgische roots”.’

In Canada zijn overigens opmerkelijk veel Belgische clubs en verenigingen actief:

• Delhi Belgian Club (www.belgianhall.ca)
• Canadian Belgian Dutch Club
• Kent Belgian Dutch Canadian Club
• Office Québec-Wallonie-Bruxelles pour la Jeunesse (www.lojiq.org/a-propos/les-offices/oqwbj)
• Association Belgique-Canada (www.belgique-canada.com)
•  Le Cercle d’Affaires Wallonie-Québec (www.esteler.com)
• Comité National Belge
• Les Amitiés belges de Québec
• Objectif Québec (www.objectifquebec.org)
• Société belge de bienfaisance
• Belgian Club of Winnipeg
• The Belgian Canadian Association of British Columbia (www.bcabc.ca)
• Canadese vereniging voor de vooruitgang van Nederlandse studies (www.caans-acaen.ca/Chapters)

Belgen in Australië

Op de Belgische ambassade in Canberra zijn 5169 Belgen geregistreerd. 4450 daarvan wonen in Australië, de rest in Nieuw-Zeeland en kleine eilandjes in de buurt: Cook Islands, Fiji, Kiribati, Nauru, Papoea-Nieuw-Guinea, Samoa, Salomonseilanden, Tonga, Tuvalu en Vanuatu. 

In de periode 1950-1960 is een groot aantal Belgen vanuit de voormalige Belgische kolonies naar Australië afgezakt. Velen hebben voor 2007 de Australische nationaliteit aangenomen en zijn dan ook uit de statistieken verdwenen.

De Belgen die recenter naar Australië trokken, werken vaak voor baggeraars Jan De Nul en Deme of op verschillende universiteiten. Tenslotte zijn er ook Belgen die hun grote liefde naar Australië zijn gevolgd.

Het enige dat opvalt bij zij die zich de laatste jaren hebben ingeschreven is dat zij over het algemeen een hogere opleiding gevolgd hebben. 

‘Het is niet mogelijk om een specifiek beeld te schetsen van de Belgen in Australië: zij zijn van alle leeftijden en sociale achtergronden’, klinkt het op de ambassade in Canberra. ‘Het enige dat opvalt bij de personen die zich in de laatste jaren bij de Ambassade inschrijven, is dat zij over het algemeen een hogere opleiding hebben gevolgd. Verder zijn er heel wat Belgische verenigingen in Australië: bijna elke staat heeft een “Belgian Club” die in meer of mindere mate goed draait.’

Belgen in Argentinië

Het gros van de 5888 geregistreerde Belgen in Argentinië behoort tot de vierde generatie. Ze hebben doorgaans nog maar weinig banden met België.

‘Sinds het begin van de economische onafhankelijkheid van Argentinië en de mondiale oriëntatie van Buenos Aires, was België één van de belangrijkste partners’, zegt de Belgische ambassade in Argentinië. ‘Niet alleen op het vlak van handel maar ook wat betreft investeringen, know-how en dergelijke. Verder waren er linken tussen België en Argentinië via landbouw (handel in graan, wol en leder, via de haven van Antwerpen en Verviers), genetische manipulatie van runderen (met de lanbouwschool van Gembloux) en de bietensuikerindustrie in Tucumán.’

‘Wat weinigen weten, is de belangrijke Belgische boost voor de economische en sociale ontwikkeling van Buenos Aires en Argentinië tijdens de eeuwwisseling 19^de-20ste eeuw. Van ski-oorden tot vakbonden en ziekenkas-systemen. Zelfs de koe-soort Argentina-Holanda is van Belgische makelij.’

Ook de metro van Buenos Aires is een Belgisch relict. Pas onlangs werden de Belgische metrostellen uit de roulatie genomen, nadat ze honderd jaar dienst gedaan hadden. Verder hebben verschillende Belgische architecten hebben hun stempel gedrukt op Buenos Aires: Jules Dormal, Jules Lagae, Eugène Dhuicque, Albert Bourdon en Henri Denrée. Ze ontwierpen onder meer cinema’s, het Teatro Colón, het parlement en het monument van de Republiek.

De laatste georganiseerde migratiegolf vond in de jaren vijftig plaats, toen vissers uit Oostende naar Mar del Plata trokken. Vandaag zijn de Belgische expats doorgaans werknemers van grote Belgische bedrijven, met baggeraar Jan De Nul als uitschieter.

In Argentinië bestaan ook een aantal Belgische verenigingen, waaronder de Asociación Belga de Buenos Aires, Asociación Belga de Tucumán, Asociación Belga de Rosario. ‘Er is nog een groot Belgisch kapitaal werkzaam in Argentinië, zonder echt georganiseerd te zijn. Het is een migrantengroep die erg geïntegreerd is en haast geen reflectie meer heeft naar het thuisland. De Belgische organisaties hebben het daarom moeilijk om zich te organiseren of om erkenning te krijgen van de hele Belgische gemeenschap.’ 

Belgen in Israël

Israël telt 8385 geregistreerde Israëlische Belgen. ‘De facto is het aantal Belgen in Israël echter hoger’, klinkt het op de Belgische ambassade in Israël. ‘Toeristen, handelsreizigers en mensen die voor een (on)bepaalde tijd werkzaam zijn in het land vormen een additionele subpopulatie.’

De Belgische ambassade stelde een gedetailleerde profielschets van de Israëlische Belgen op. Het gros van hen woont in het centrale deel van het land –in het Tel Aviv district in het bijzonder. Zeven op de tien Israëlische Belgen zijn stedelingen. 

De Israëlische Belgen bezitten de dubbele nationaliteit: ze zijn zowel Belg als Israëlisch.

Ruim 56 procent van de Israëlische Belgen is geboren in Israël. Ze hebben bijvoorbeeld de Belgische nationaliteit verkregen doordat hun moeder of vader een Belgische identiteitskaart bezit. Wat opvalt, is dat slechts weinig Israëlische Belgen de Belgische nationaliteit hebben verkregen door huwelijk of door naturalisatie.

Zowat een op de drie Israëlische Belgen is geboren in België. Andere landen van geboorte zijn Polen, Marokko en Frankrijk.

Het gaat om een jonge gemeenschap: de helft is tussen nul en dertig jaar. Het merendeel van de Israëlische Belgen is getrouwd, maar ook een groot deel is vrijgezel. Opvallend is de lage graad van echtscheiding.

De ambassade van België in Tel Aviv de indruk dat de Israëlische Belgen –ook al zijn ze goed in Israel geïntegreerd– in het algemeen gehecht blijven aan België. ‘Ze staan erop hun Belgische nationaliteit te behouden en blijven trouw aan hun oude vriendennetwerken.’

Belgische organisaties in Israël: Association des Originaires de Belgique en Israel (OBI), Association des jeunes originaires de Belgique en Israel (JOBI), Les Amitiés Tel Aviv en Vlamingen in de Wereld: Israël.

Met dank aan Vlamingen in de Wereld en de Belgische ambassades in Zuid-Afrika, Brazilië, Canada, Argentinië, Australië en Israël voor de input.