3 dingen die je moet begrijpen over Vladimir Poetin

Mikhail Zygar is een gerespecteerd, onafhankelijk journalist uit Rusland. Zijn tv-station bracht verslag uit over de straatprotesten tegen het Kremlin in 2012, in tegenstelling tot andere zenders, en gaf een andere kijk op het conflict in het oosten van Oekraïne en de Krim. In 2014 ontving Zygar de International Press Freedom Award van het Committee to Protect Journalists.

Zijn laatste boek All The Kremlin’s Men werd een bestseller in Rusland, maar na de publicatie startte het Kremlin een onderzoek tegen Zygar en ontving hij bedreigingen. Hij werd gedwongen om zijn vaderland te verlaten.

1. Poetin gelooft dat democratie niet bestaat

Mensen in het Kremlin en de entourage van Poetin geloven niet in de waarde van democratie. Telkens als anderen hen vertellen over het belang van liberale waarden, democratie en mensenrechten, voelen ze dat het is om hen om de tuin te leiden.

Poetin gaat liever om met de politieke leiders in het Westen die hem niet de les spellen over waarden, maar die pragmatisch en cynisch zijn. Bijvoorbeeld Schröder of Berlusconi, maar niet Merkel.

Dat is wat Trump en Poetin met elkaar gemeen hebben. Trump lijkt een man waar Poetin makkelijk zaken mee kan doen, niet omwille van financiële banden of een soortgelijk beleid, maar door de cynische, pragmatische stijl van beide mannen.

‘Een boodschap van de Russische propaganda is dat democratische waarden nep zijn, dat corruptie universeel is zoals bewezen door de Panama Papers. Dat moet Russen overtuigen dat het overal hetzelfde is.’ 

Dit betekent niet dat Rusland geen ideologie heeft. Toen Poetin aan de macht kwam, begon hij een proces om een eigen ideologie uit te vinden, principes die de kern van de Russische waarden zouden uitmaken: een nationale identiteit die er anders zou uitzien dan de Westerse liberale democratie en die Rusland op een onafhankelijke koers moest zetten.

‘Een belangrijke boodschap van de Russische propaganda is dat democratie niet bestaat, dat democratische waarden nep zijn, dat corruptie universeel is zoals bewezen door de Panama Papers, dat verkiezingen overal worden vervalst, dat alle politieagenten overal ter de wereld brutaal zijn, dat er geen verschil bestaat tussen de landen die zichzelf democratisch noemen en de landen die worden aangevallen door die democratieën’, zegt Zygar.

‘Deze boodschap moet de Russen overtuigen dat het overal hetzelfde is en het dus zinloos is om iets beter dan Poetin te zoeken.

2. Poetin heeft geen langetermijnstrategie

Naarmate Zygar’s boek vorderde, besefte hij dat de hoofdrolspelers in de beschreven gebeurtenissen zich niet eens zelf konden herinneren wat er werkelijk was gebeurd. Zygar interviewde tientallen mensen uit de entourage van Vladimir Poetin. Bijna ieder van hen vertelde een ander verhaal. Daarom is Zygar’s werk uiteindelijk een huzarenstukje. Hij paste alle stukken van de puzzel in elkaar. 

Het beeld van Poetin dat naar voren kwam, was dat van een man die per ongeluk koning werd.

‘Zijn eerste gedachte was om vast te klampen aan de troon’, schrijft Zygar. ‘Toen hij voelde dat het lot hem welgezind was, besloot hij een kruisvaarder-hervormer te worden. In die fase was hij “Vlad Leeuwenhart”. Hij wilde een plaats in de geschiedenisboeken veroveren.’ 

In het begin van zijn presidentschap was Poetin een liberale, prowesterse leider benoemd en daarna verkozen om president Jeltsin’s liberale beleid verder te zetten. Zijn doel was om Rusland aan te sluiten bij de NAVO en goede, zelfs vriendschappelijke relaties met westerse leiders aan te knopen.

‘Dan, verleid door de valkuil van haast koninklijke macht, muteerde hij in “Vlad de Grote” en nog later, uitgeput, was dit al wat hij wilde: rusten’, schrijft Zygar. ‘Maar dat kon niet, want hij was nu “Vlad de Verschrikkelijke”.

Poetin wilde aanvankelijk niet dat de wereld hem zag als een geïsoleerd keizer of een paria, of als een agressieve leider van een land dat zijn buren bedreigt.

Hoe konden al deze veranderingen op 17 jaar tijd één man overkomen? Door zijn entourage, die hem oppikte, zijn angsten en verlangens manipuleerde, en hem meenam naar een plaats boven alle verwachtingen.

Daarom zegt Zygar dat we het Russische leiderschap moeten zien als een collectief, niet alleen als Poetin de sterke man. Poetin is slechts het gezicht. Zygar spreekt over “de Collectieve Vladimir Poetin”.

‘Achteraf bekeken lijkt de geschiedenis altijd logisch, als we de uitkomst kennen en we de schakel van gebeurtenissen kunnen terugleiden tot de oorsprong’, schrijft Zygar in de inleiding van zijn boek. ‘Dan lijkt het alsof er een groot plan was, alsof al wat gebeurde nooit anders had kunnen zijn. De hoofdrolspelers vinden met terugwerkende kracht redenen uit om hun daden te rechtvaardigen.’

De keten van gebeurtenissen die Zygar met elkaar kon verbinden, onthult een afwezigheid van een duidelijk plan. Alles wat gebeurde, waren antwoorden op externe stimuli zonder einddoel voor ogen.

De keten van gebeurtenissen die Zygar met elkaar kon verbinden, onthult een afwezigheid van een duidelijk plan of strategie van de kant van Poetin en zijn hovelingen. Alles wat gebeurde, waren tactische stappen, onmiddellijke antwoorden op externe stimuli zonder einddoel voor ogen. Ook dat heeft Poetin gemeen met Trump’s karakter.

Zelfs vóór de recente Amerikaanse verkiezingen was het Kremlin van plan om te proberen om een nieuwe fase te openen in de Russisch-Amerikaanse betrekkingen. Om te proberen vrede te sluiten met de nieuwe president. Het Kremlin was er absoluut zeker van dat Clinton zou winnen, en ze hadden zich daar al op voorbereid.

Het Kremlin stond te popelen om eenzelfde show met Clinton op te zetten als de eerste ontmoeting tussen Bush en Poetin in 2000, toen Bush in Poetin’s ogen keek en er “een ziel” zag. Nu de omstandigheden anders zijn, is het Kremlin waarschijnlijk aan het nadenken van hoe Trump kunnen imponeren.

Er zijn wel politieke strategen, maar zij zijn gewoon korte termijn spin-doctors. Ze schrijven verschillende scenario’s voor verschillende omstandigheden, en ze komen en gaan. Het hele team van spin-doctors werd tijdens Poetin’s opeenvolgende ambtstermijnen al vele malen ingehuurd en weer de laan uitgestuurd. Telkens er zich een nieuw korte-termijn doelstelling aandient, komen er nieuwe spin-doctors.

Zygar’s werk noopt journalisten en analisten tot voorzichtigheid als ze pogingen ondernemen om de daden van sterke leiders uit te leggen.

3. Poetin gelooft echt in samenzweringstheorieën

‘Een nauwkeurig onderzoek van de daden en motieven van Russische politici de afgelopen 17 jaar onthult de dwaasheid van alle samenzweringstheorieën over Poetin’, schrijft Zygar.

Er is bijvoorbeeld geen groot Russisch ontwerp om de ​​Euraziatische alliantie uit te breiden naar heel Europa. ‘Als er nog een greintje twijfel bestaat over de vraag of een bepaalde gebeurtenis het gevolg was van opzet of van een menselijke fout, dan is het altijd het laatste’, schrijft Zygar.

Het Kremlin gelooft echt dat er een anti-Russisch plot bestaat geïnspireerd door de Amerikanen.

Zelfs in Oekraïne wilde Poetin goede betrekkingen met dat land, hij wilde Oekraïne als geheel in zijn invloedssfeer houden. Zijn plan was nooit om een klein stukje van een naburig land te veroveren en af te scheiden.

Dan zijn er de samenzweringstheorieën en de propaganda die het Kremlin zelf verspreidt. De mensen van het Kremlin geloven er echt in. Ze geloven echt dat er een anti-Russisch plot bestaat geïnspireerd door de Amerikanen. Ze geloven echt dat de Verenigde Staten Rusland in 2014 aanvielen en dat de Maidan-revolutie in Oekraïne onderdeel was van een ingewikkelde en wereldwijde samenzwering om Poetin omver te werpen.

Wanneer zij politieke voorspellingen proberen te maken, zijn ze er echt van overtuigd dat er een breder spel gaande is en dat ze zichzelf en Rusland moeten beschermen tegen een wereldwijde strijd. ‘Tot op zekere hoogte zijn ze zelfs paranoïde’, zegt Zygar.

Op donderdag 1 december om 20:00 nodigt PEN Vlaanderen Mikhail Zygar uit om zijn boek voor te stellen bij De Groene Waterman in Antwerpen. MO*-journalist Pieter Stockmans zal het gesprek leiden. Ze zullen praten over wie Rusland echt leidt in 2016, over de steeds veranderende plannen van het Kremlin, over de relaties tussen Rusland en West-Europees extreemrechts, en over de impact van president-elect Donald Trump op de Russisch-Amerikaanse betrekkingen. Meer informatie vind je hier. Later verschijnt een interview met Mikhail Zygar op MO.be.

All The Kremlin’s Men: Inside the Court of Vladimir Putin door Mikhail Zygar, uitgegeven door Public Affairs. 371 blzn. ISBN 978 16 1039739 1.