De complexe schoonheid van Havana

Sinds de toenadering tussen de Verenigde Staten en Cuba in december 2014 lezen we in de krant sporadisch over de aangehaalde relaties tussen de voormalige vijanden. Materiaal voor de wereldpers, leuk voor nieuwsgierige Noord-Amerikanen die naar het eiland op vakantie willen, en interessant voor de financiën van Cuba – maar er gaan wél een hele geschiedenis, en verhalen van mensen aan vooraf. 

  • Oxygenic (CC BY-SA 3.0) Oxygenic (CC BY-SA 3.0)

Wat is er nog leuker dan een historische roman lezen? Geschiedschrijving die leest als een roman. Net als bij de betere literatuur waan je je bij het lezen van Herman Portocarero’s Havana zonder make-up in Cuba. Meer nog, misschien is het gemakkelijker Havana en Cuba te leren kennen samen met Portocarero dan in ‘een geprefabriceerde week in een Cuba dat in feite niet bestaat’.

Portocarero komt heel dicht bij de ziel van Havana, zonder zich te vereenzelvigen met de stad. Zijn blik als diplomaat, auteur en reiziger biedt de perfecte combinatie van inzicht, kennis en passie. Havana zonder make-up is een kroniek van persoonlijke impressies, herinneringen en journalistiek, en belicht architectuur, muziek, (beeldende) kunst, film en literatuur. Portocarero is een belezen levenslustige flaneur die zijn overdenkingen tijdens een wandeling door Havana en Cuba met de lezer deelt.

Ook het hoofdpersonage van 33 Revoluties van Canek Sánchez Guevara zwerft door Havana. De kleinzoon van Ernesto Che Guevara zoomt in op een jonge generatie die na de revolutie van haar ouders gedesillusioneerd raakt. Als erfgenaam van een icoon, en met de nodige afstand in ruimte en tijd, toont Sánchez Guevara de andere kant van het eiland. Een kant die de kritische toerist misschien voelt, maar moeilijk kan plaatsen.

García Márquez, Portocarero en Guevara

Havana zonder make-up leest als een van de boeken van Gabriel García Márquez, waar de lezer zich in een onbepaalde broeierige Caraïbische havenstad bevindt. Alleen is de liefdeszang van Portocarero geen magisch-realistische literatuur, maar magisch levensecht Havana. 33 Revoluties leest als een intiem dagboek: ‘Ik ben alleen een getuige van mijn tijd.’ Ook geen magisch realisme, maar hyperrealistische literatuur. Beide auteurs leggen binnen hun eigen genre een mooie poëtische stijl aan de dag die de lezer meevoert in het verhaal.

Het Havana van Portocarero is een stad die lang geen eiland was. Havana is een ontmoetingspunt van culturen en bijzondere personages die hebben bijgedragen aan het verhaal dat Portocarero zo levendig vertelt.

De lezer ontmoet personages als de cimarrones, of weggelopen slaven; zieners en spiritisten; de mulata china, de naar men zegt mooiste Cubaanse vrouw; schrijvers die de ballingschap verkozen boven censuur; verboden onafhankelijke bloggers; Fidel Castro; straatventers; ondernemende Catalaanse immigranten; Ernest Hemingway; Joodse families uit de diamantsector in Antwerpen; pausen en rocksterren die het eiland willen bezoeken…

De personages van Guevara zijn straatfotografen, toeristen, spiedende agenten, een kleingeestige boer, een Russin, een voormalige dikkerd, roddelende buren en een kameraad vervuld van patriottisch vuur.

Een gemeenschappelijk personage van Portocarero en Guevara zijn de bootvluchtelingen, of balseros, die tijdens de crisisjaren negentig in groten getale de zee probeerden over te steken richting Miami, velen zonder hun bestemming te bereiken. Portocarero legt uit wat het personage van Guevara snijdend beleeft: ‘Hele families verdwijnen in zee – statistiek, een gespreksonderwerp’. De verdrietige parallel met onze eigen bootvluchtelingen behoeft geen betoog.

Sociale geografie

Hoewel Cuba geen geïsoleerd land meer is, groeide een jonge generatie nog wel op met de beperkte mogelijkheden van het communistische eiland onder het embargo. Deze jonge Cubanen passeren enkele keren de revue bij Portocarero. Onder dictator Fulgencio Batista was de universiteit een centrum van revolutionair verzet. Vandaag worden veel studenten uiteindelijk geconfronteerd met de vraag: in Cuba blijven of emigreren? Voor hen die hun land niet willen verlaten of verraden ziet Portocarero een lange weg terug naar zelfstandig denken en doen.

De spanning tussen vrijheid en beperkingen leent zich voor een sociaalgeografische benadering van de werkelijkheid. De iconische zeeboulevard van Havana, de Malecón, is voor Portocarero een dankbare metafoor en voor Guevara een dramatisch podium.

Portocarero beschrijft hoe ‘de hoge golven uit Miami verder over de muur van de Malecón spoelen’. Families die vertrokken en aankwamen in de VS mogen vandaag – eindelijk – weer op bezoek in hun vaderland, met de verplichte cadeautjes voor achtergebleven familie. ‘De nu al ongebreidelde honger en dorst voor spullen die Havana ongegeneerd laat blijken, illustreert beter dan wat ook haar vermoeidheid voor woorden die materiële dingen te lang vervangen hebben. Hoe kunnen die twee Cuba’s ooit een compromis vinden?’

Het personage van Guevara wandelt rond in een ander Havana: ‘De verte lijkt zo ver van hier’, schrijft Guevara over ‘een groepje jongeren die naar de zee turen met een mengeling van fatalisme en verlangen’. In het Cuba van Guevara was er nog een dringendere noodzaak dan spullen: ‘Honger voedt, wanhoop is de enige hoop.’ In dat Cuba krijgt mindfulness een heel andere betekenis: De ‘illusie van de toekomst’ wordt weggedrukt en ‘het enige wat werkelijk telt, is het nu’. Wachten op Godot verliest zijn diepgang in “Wachten op de Malecón”: ‘Hij loopt over de Malecón helemaal naar het einde en gaat daar zitten wachten. Waarop?’

Havana

Het mooiste en meest gelaagde personage in beide boeken is Havana zelf. ‘Voor het eerst in zijn leven ziet hij de stad vanaf de zee en hij vindt dat ze lijkt op een oude, verloederde hoer die haar schoonheid nog niet helemaal kwijt is. Hij denkt ook dat hij haar zal gaan missen’, reflecteert het personage van Guevara terwijl hij wegdrijft op een vlot.

Portocarero gaat met zijn geliefde Havana in gesprek of verbeeldt zich wat ze denkt. De intieme band tussen Portocarero en Havana maakt van de havenstad een complex en sensueel personage. Havana vertelt Portocarero: ‘Weet je wel wie ik ben? Op de een of andere manier zal ik overleven, zoals ik dat altijd al heb gedaan. Ik blijf mezelf.’ ‘Goed, prinses, hier gaan we’, antwoordt Portocarero.

Of het nu is om de cultuur en geschiedenis van Cuba te leren kennen, en beter te begrijpen wat er komen kan na de historische opening tussen Cuba en de Verenigde Staten, of om een prachtig verteld verhaal te lezen: Portocarero is een uitstekende keuze. Om het verhaal van een generatie Cubanen te lezen toen Cuba nog een eiland was, is er de intieme vertelling van Guevara.

Havana zonder make-up door Herman Portocarero, wordt uitgegeven door Uitgeverij Van Halewyck. 254 blzn. ISBN 9789461314734.

33 Revoluties door Canek Sánchez Guevara, uitgegeven door Signatuur. 88 blzn. ISBN

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.