Hart der duisternis, een graphic novel

Verdedigers van Conrad merkten op dat het boek juist een striemende aanval op het Westers imperialisme en kolonialisme was. Het is interessant dat een boek uit 1899 tot vandaag tot dit soort discussies leidt. Het blijft ook kunstenaars inspireren om met het boek aan de slag te gaan. Francis Ford Coppola vond er inspiratie in voor zijn film Apocalypse Now en de Engelse componist Tarik O’Regan verwerkte het boek tot een opera.

Tom Tirabosco en Christian Perrissin puurden er recent een graphic novel uit, Kongo, de duistere reis van Jozef Teodor Konrad Korzeniowski (de echte naam van auteur Joseph Conrad).

Keren we even terug naar de novelle van Joseph Conrad. Hart der duisternis is het verhaal van de zoektocht van kapitein Marlows naar de mysterieuze handelsagent Kurtz. Kurtz heerst despotisch over een handelspost diep in Afrika. Kapitein Marlows vaart met een boot de Congostroom op. Hij vindt er Kurtz. Het komt tot een heel bijzondere confrontatie.

Conrad’s verhaal laat verschillende lezingen toe. Het is een vlijmscherpe aanval tegen het Westers kolonialisme, waarbij de auteur ons een spiegel toont van de waarden, houding en acties van de kolonisatoren een eeuw geleden. Tegelijkertijd schetst Conrad ook op indringende en schokkende wijze de morele desintegratie van mensen. Hart der duisternis leest dan niet zozeer als een boek over het duistere Afrika, maar over de duisternis in onszelf. Die inktzwarte duisternis ergens diep in ons, hoe die zich manifesteert en wat er de gevolgen van zijn.

Haalt de graphic novel Kongo het niveau van de novelle? Neen, dat niet, al blijft het vergelijken van twee verschillende genres altijd wel haspelwerk.

Haalt de graphic novel Kongo het niveau van de novelle? Neen, dat niet, al blijft het vergelijken van twee verschillende genres altijd wel haspelwerk. Maar Kongo is zeker lezenswaard. Of je de novelle van Conrad nu gelezen hebt of niet.

Kongo is eigenlijk geen bewerking van Hart der duisternis, maar van de reis die de schrijver Conrad echt maakte voor hij zijn meesterwerk schreef. Die reis leverde hem het basismateriaal voor zijn boek. Er zijn parallellen en verschillen tussen het verhaal in het boek en de graphic novel. Het boek is psychologisch rijker, terwijl de graphic novel explicieter is in de aanklacht tegen het kolonialisme.

Grafisch verrassen de tekeningen van Tirabosco. Ze hebben soms iets naïefs, vaak iets karikaturaals. De keuze om te werken in zwart-wit was terecht. Het geeft het werk een historiserend karakter. Al zal dat voor sommigen dan misschien weer het af en toe schools instructieve aspect van Kongo benadrukken.

Terug naar de kritiek van Chinua Achebe en zijn aanval op de racistische invalshoek in het boek. Ik hoop dat Achebe nooit Kuifje in Afrika gelezen heeft. Want Hergés werk was er zonder twijfel heel ver over. ‘Je moet dat zien in de tijdsgeest van toen’, klinkt het. Waarmee je natuurlijk alles dreigt te relativeren. Kongo herinnerde mij nog maar eens aan het feit hoe ons koloniaal verleden in een hoekje van het collectieve bewustzijn van onze samenleving beland is.

Ons koloniaal verleden ligt er discreet geborgen onder een waas van amnesie die ons beschermt tegen ongemakkelijke waarheden. Dat verleden duikt weliswaar af en toe op. Naar aanleiding van een artikel over Leopold II of een opflakkerend debat over het racistisch karakter van Kuifje in Afrika. Om dan weer van de radar te verdwijnen. Psychologisch is dat voor onze samenleving heel comfortabel. Het vermijdt debatten die ons uit onze comfortzone kunnen halen en ongemakkelijke schuldgevoelens. Kongo zal die situatie natuurlijk niet op zijn eentje doorbreken, maar elke bijdrage tot meer debat en inzicht over ons koloniaal verleden verdient gesignaleerd te worden.

Kongo. De duistere reis van Jozef Teodor Konrad Korzeniowski​ door Perrissin Christian en Tirabosco Tom, Scratch, 176 pagina’s, ISBN 9789492117076​.